Silikat materiallar va nodir, kamyob metallar texnologiyasi

127 
Shaxta pech turi ishlatiladigan ohaktoshlarning kimyoviy tarkibiga qarab 
tanlanadi. Ohaktoshlar dolomitlashmagan bo‘lsa, xom ashyo bilan yoqilg‘i aralash 
solinadigan pechlar ishlatiladi. Dolomitlashgan ohaktoshlar esa yoqilg‘i batamom 
yongandan, o‘txonasi tashqariga chikarilgan pechlarda yoki ancha tejamli nim gaz 
pechlarda kuydirilgani ma’qul. Aks holda, magniy oksidi kuyib ketadi. 
Tuyilgan so‘ndirilmagan ohak ishlash dolomitlashmagan ohaktoshlar xom 
ashyo bilan yoqilg‘i aralash solingan pechlarda kuydirilgani yaxshi. Chunki mayda 
tuyilgan holdagi yoqilg‘i kuli ohakning gidravlik xossalarini oshiradi. 
Aylanma pechlar ishlab chiqarishning bu sohasida kam ishlatiladi. Chunki 
yoqilg‘i sifatida ko‘mir changini ishlatishga, ko‘mir chang tayyorlashni tashkil etish 
uchun ko‘p mablag‘ sarflashga, shuningdek kuydirish uchun ancha ko‘p, ya’ni shaxta 
pechlarida kuydirilayotgan vaqtdagi 12-15% o‘rniga ohak og‘iriligiga nisbatan 20% 
gacha shartli yoqilg‘i sarflashga to‘g‘ri keladi. Shunga qaramasdan, boshqa bir qator 
ko‘rsatkichlari, jumladan, sermehnatliligi jihatidan shaxta pechlarga qaraganda ancha 
tejamli kalta aylanma pechlar ishlatiladi. 
Gidravlik ohak kuydirishda shaxta va aylanma pechlarning ish unumi, 
taxminan, havoda qotadigan ohakni kuydirish pechlarining ish unumidek bo‘ladi. 
So‘ndirilmagan tuyilgan gidravlik ohak ishlab chiqarayotganda texnologik 
operatsiyalar qanday tartibda davom etishi quyidagi sxemadan ko‘rinib turibdi: 

128 
Охактош кони
Майдалагич
Саралагич сим галвир
Товар фракция 
Дозалагич
Куйдириш печи Йирик булаклари
Майдалагич
Кесак охак омбори
Дозалагич
Шар тегирмон
Сепаратор
Товар фракция Йирик булаклар
Туйилган сундирилмаган охак омбори
Идишсиз жунатиш Идишга жойлайдиган машина
Идишда жунатиш
Майдаси 
(чикинди)
Улушлагич 
Улушлагич 

129 
16-
16-Rasm. So‘ndirilmagan tuyilgan gidravlik ohakning texnologik sxemasi 
Pechdan olinayotgan kuydirish mahsuloti (so‘ndirilmagan gidravlik kesak ohak 
deb yuritiladi) hali bog‘lovchi material hisoblanmaydi va qorishma hamda beton 
ishlashida unda foydalanib bo‘lmaydi. Bog‘lovchi modda hosil qilish uchun 
so‘ndirilmagan kesak ohak bo‘laklari mayda tuyilishi kerak. 
Gidravlik kesak ohak ikki usulda, ya’ni mexanik yo‘l bilan shar tegirmonlarda 
va so‘ndirish yo‘li bilan tuyilishi mumkin. Birinchi usulda tuyganda so‘ndirimagan 
tuyilgan gidravlik ohak (u qo‘llanib kelinayotgan standart bo‘yicha tuyilgan 
so‘ndirilmagan ohak deyiladi), ikkinchi usulda tuyganda esa kukun holigacha 
so‘ndirilgan gidravlik ohak olinadi. 
10-20 mm gacha bir sidra maydalab olingan kuydirilgan kesak ohak zoldirli 
tegirmonlarining sarflash bunkeriga uzatiladi. Bunkerdan ta’minlagich yordamida 

130 
zoldirli tegirmoniga keragicha solib turiladi. Maydalangan mahsulot yirik donalarini 
ayirib tashlash uchun separatorga yuboriladi. Yirik donalari qayta tuyishga, mayda
donalari esa tayyor mahsulot omboriga yuboriladi. Tuyilgan so‘ndirilmagan gidravlik 
ohak germetik berk metall konteynerlarda yoki bitumlashtirilgan qog‘oz qoplarda 
tashiladi. Idishsiz jo‘natishda esa maxsus jihozlangan sement tashigich mashinalardan 
foydalaniladi. 
Kukun holigacha so‘ndirilgan gidravlik ohak tayyorlash texnologiyasidan 
ko‘rinib turibdiki, yuqorida bayon etilgan texnologiyadan tubdan farq qiladi. 
Gidravlik ohak ham havoda qotadigan ohak singari qimmatli xossaga ega: 
unga suv ta’sir qilganida, juda maydalab tuyganda ham shunchalik bo‘lmaydigan 
darajada, nihoyatda mayda kukunga aylanib ketadi. Biroq gidravlik ohak tarkibiga 
kirgan erkin kalsiy oksidigina so‘nish qobiliyatiga ega bo‘ladi. Uning gil oksidlari 
bilan o‘zaro ta’sir etishish mahsulotlari, ya’ni kalsiy silikatlari, alyuminatlari va 
ferritlari so‘nish qobiliyatiga ega bo‘lmaydi. So‘ndirilayotganda ular nisbatan yirik va 
amalda suvga nisbatan mo‘rt, so‘nmagan zarralar holida qoladi. Ayni vaqtda xuddi 
ana shu birikmalar mayda tuyilganida ohakka gidravlik xossalar beradi. Shuni 
nazarda tutib, so‘nmagan donalari elanadi, shar tegimonlarida maydalanadi. So‘ngra 
so‘ndirilmagan ohak kukunni bilan aralashtiriladi. Bu usulda ishlab chiqarish jarayoni 
quyidagi tartibda o‘tadi. 
Kuydirilgan kesak ohak dastlab 10-20 mm gacha o‘lchamda maydalanadi. 
Kesak ohak maydalashdan oldin bir necha (3-5) kun omborda ushlab turilgani 
ma’qul. Shunda u havodagi nam ta’siridan qisman so‘nadi, natijada navbatdagi 
texnologik jarayonlarni bajarish osonlashadi. 
Maydalangan mahsulot so‘ndirgich apparatga yuboriladi. Shu maqsadda 
odatdagi so‘ndirgich shnek qo‘llaniladi. So‘ndirgich shnekka suv yuborib turiladi. 
Ohakni kukun holigacha so‘ndirish uchun zarur suv miqdori ohakdagi erkin CaO 
miqdoriga bog‘liq. Kalsiy oksidi ohak og‘irligining 15-25 protsent miqdorida bo‘lishi 
kerak. Suv minimal nam so‘ndirilgan mahsulot hosil bo‘ladigan miqdorda quyilishi 

131 
zarur. Aks holda, gidravlik birikmalar ortiqcha quyilgan suv bilan barvaqt o‘z-aro 
ta’sir etishib, qisman gidratatsiyalanadi, natijada sifati pasayadi. 
So‘ndirgich shnekda ohak batamom so‘nmaydi. Ohak undan so‘ndirgich 
siloslarga yuboriladi va bu erda batamom so‘ndiriladi. Gidravlik ohak sekin 
so‘nadigan modda bo‘lgani uchun ko‘pincha 10-15 kungacha siloslarda saqlanadi. 
Issiq suv ishlatish so‘ndirish jarayonini ancha yaxshilaydi. Shu maqsadda 
so‘ndirgich shnekda ohak bug‘ bilan namlanadi. Silosdagi massaning isishiga ohak 
gidratatsiyalanayotgani vaqtida ajralib chiqadigan issiqham yaxshi yordam beradi. 
So‘ndirilgan ohak silosdan bir oz so‘nmagan yirik donalar aralashgan kukun 
holida chiqadi. So‘nmagan donalarini ajratib olish uchun ohak separatorga yuboriladi. 
0,2-0,25 mm o‘lchamdagi mayda tovar fraksiya omborga, yirik so‘nmagan donalari 
esa shar tegirmonlarga yuboriladi. Sharli tegirmonda maydalanadi, so‘ngra yana 
so‘ndirgich silosga olib kelinadi. 
Mazkur texnologiya bo‘yicha bir yo‘la ikki xil mahsulot, ya’ni kuchli gidravlik 
ohak va kuchsiz gidravlik ohak olish mumkin. Tarkibida talaygina gidravlik 
birikmalar bo‘lgan, so‘nmagan mayda tuyilgan donalari butun ohak massasiga 
aralashtirib yuborilmasdan, tayyor mahsulot sifatida ishlatilsa,bu kuchli gidravlik 
ohak hisoblanadi. Separatordan olingan mayda fraksiyada gidravlik birikmalar 
nisbatan kam bo‘ladi va xossalari jihatidan kuchsiz gidravlik ohak hisoblanadi. 
Tarkibida gil aralashmalar ko‘p (gidravlik moduli ko‘pi bilan 4-5 ga teng) 
ohaktoshlardan foydalanayotganda bir yo‘la ikki xil ohak ishlab chiqariladi. 

Download 6,08 Mb.