Silikat materiallar va nodir, kamyob metallar texnologiyasi

118 
donalari o‘z yuzasida suv qatlamini adsorbsion ushlab turadi. Shu sababli donacha 
gidrodinamik moylanadi va ular o‘rtasidagi ishqalanish kamayadi. Donalari qanchalik 
mayda bo‘lsa, ularning solishtirma sirti shunchalik katta, bog‘lovchi esa plastik 
bo‘ladi. Ohak xamirining bu xossalari undan plastifikator sifatida foydalanishga
imkon beradi. Binobarin, qorishma tayyorlash uchun ishlatiladigan sement tejaladi. 
Aralash qorishmalarda portlandsementga qo‘shiladigan ohakning ruxsat 
etiladigan miqdori har xil bo‘lishi mumkin. Masalan, quruq sharoitlarida 
foydalanayotganda I va II klass binolari uchun qo‘shilma va sementning eng ko‘p 
vazn nisbatin 3:1 gacha bo‘lishi mumkin [Ca(OH)
2
gahisoblaganda]: III klass binolari 
uchun zarur markadagi qorishmaga etarli miqdordagina bo‘ladi. Nam sharoitlarda 
bino qurayotganda ohak: sement nisbati binolarning klassiga qarab tegishlicha 0,6:1 
va 0,75:1 dan oshmasligi kerak. Ohakmiqdorini ana shundan oshirmaslik kerak. Aks 
holda, beton konstruksiyaning suvga chidamliligi va barqarorligiga putur etkazilishi 
mumkin. 
Cho‘kishi. Ohak qotayotganda anchagina suv yo‘qoladi, natijada ohak 
zarrachalari orasidagi suv kamayadi, zarrachalar bir-biriga yaqinlashadi va 
qotayotgan ohak xamiri cho‘kadi. 
Suv mahsulot kesimi bo‘yicha bir xilda bug‘lanmaydi. Yuza qatlamlari 
tezroqquriydi va cho‘kish hodisalari tufayli, ichki, hali namiqmagan o‘zagini siqa 
boshlaydi. Oqibatda buyumning yuza qatlamlarida ichki cho‘zuchi zo‘riqishlar paydo 
bo‘ladi va buyum darz ketadi. 
Kamroq cho‘kish va darz ketmasligi uchun ohak xamiri «sof» holda 
ishlatilmaydi. Ohak xamiri mineral to‘ldirgichlar bilan birgalikda qorishma va beton 
tariqasida ishlatiladi. To‘ldirgichlar aralashmada cho‘kishiga to‘sqinlik qiladigan 
mustahkam skelet hosil qiladi. Shirali ohak cho‘kuvchanroq. Shuning uchun 
to‘ldirgichlar bilan iloji boricha yaxshiroq suyultirilishi zarur. 
To‘ldirgich ishlatish texnik, shu bilan birga iqtisodiy ahamiyatga ham ega. 
Ularni ishlatish ohakni tejashga imkon beradi, shu bilan qorishma va beton tannarxi
arzonlashadi. Qorishmaga qancha ohak sarflash ko‘p jihatdan to‘ldirgichlarning dona 

119 
tarkibiga, ya’ni donalarining yirikligi va ular orasidagi bo‘shliqlar hajmiga bog‘liq. 
Qorishmada ohakning roli qum zarralari orasidagi hamma bo‘shliqlarni to‘ldirish va 
ularni yupqa xamir qatlam bilan qamrab olishdan iborat. Keragidan ortiqcha ohak 
solinsa, cho‘kish darzlari hosil bo‘lishi mumkin, ohak kam solinsa, qorishma yaxshi 
yoyilmaydi va unchalik mustahkam bo‘lmaydi. 
To‘ldirgichlarning kavaklanuvchanligi undagi yirik va mayda donalar nisbati 
bilan aniqlanadi. Optimal tarkibidagi qum zarralarining orasidagi kavaklar ohak 
zarralaridan bir necha bor katta bo‘ladi. Shuning uchun ham qulay joylanuvchan
qorishma ishlash uchun nisbatan ko‘p ohak sarflashga to‘g‘ri keladi. Ohak sarfini 
kamaytirish maqsadida to‘ldiruvchi qo‘shilmalar solinadi. Ohak zarralariga 
qaraganda kam dispers bo‘lganligi uchun qo‘shilmalar to‘ldirgich orasidagi yirik
kavaklarni to‘ldiradi. 
Ayniqsa tuyilgan ohaktosh bu jihatidan yaxshi natija beradi. U ohak bilan 
reaksiyaga kirishib CaSO
3

Ca(OH)
2

nH
2
O kompleks birikma hosil qiladi va shu bilan 
qorishma mustahkamligini kamayishiga yo‘l qo‘ymaydi. Ohaktosh bo‘lsa qotayotgan 
mahsulotda CaCO
3 
kristallarining hosil bo‘lishi jarayoni tezlashadi: CaCO
3 
ning 
mayda zarrachalari kristallanish markazlari, kurtaklari hisoblanadi. Ohak bilan 
ohaktosh aralashmasini mayda tuyish mahsuloti karbonat ohak deb atalgan. Unda 
CaCO
3 
vaznan 40-60% bo‘lishi mumkin. Qancha bo‘lishi kerakligi karbonat ohakda 
aktiv CaO+MgO dan, quruq moddaga hisoblaganda kamida 30% gacha bo‘lishi lozim 
degan shartga asosan belgilanadi. GOST mayda tuyish darajasi va so‘nish tezligi 
bo‘yicha oddiy ohakka nisbatan qanday talablarni qo‘ysa, karbonat ohakka nisbatan 
ham xuddi ana shunday talablar qo‘yadi. 

Download 6,08 Mb.