S tursunboyev jahon teatri

davom etadi. Jan Pol Sartr fransuz ekzistensializmining sorboniga 
aylanadi. Ekzistensializm ruhidagi asarlarda insonning ulug'vorligi, 
uning o'zligini yo‘qotmay, yorug‘ dunyo azoblariga m ardonavor 
peshvoz chiqishi, ya’ni ruhiy kuchning ustuvorligi g'oyasi ifoda 
etildi. Sartning shu yo'nalishda yozilgan «Pashshalar» (1943) pye- 
sasi urush davri sharoitida Qarshilik harakati g'oyasiga ham ohang 
tarzda jaranglaydi. Jan Anuyning «Antigona* (1943) asari ham ek­
zistensializm usuli ta ’siri ostida yozilgan.
TAFAKKUR DRAMASI
Jan Jirodu 
(1882—1944) tafakkur dramasining yirik nam oyan- 
dalaridan biri bo'lib, dramaturgiyaga 1928-yili o 'z rom ani asosida 
yozilgan ilk — «Zigfrid» dramasi bilan kirib kelgan. Asarda jangda 
jarohatlanib, xotirasidan ajralgan, nemislarga asir tushgan fransuz 
adibi Jak Forestening fojiali qismati haqida hikoya qilingan. Fo- 
reste nem is sifatida qabul etilib, fashistlar Germ aniyasida Zigfrid 
nomi 
bilan 
milliy qahram on, jangovar ruh 
ramzi 
sifatida 
ulug'lanadi.
D ram ada Jirodu fransuz tafakkur dramasi an ’analari asosida 
yirik falsafiy-ijtimoiy masalalarni umum lashtirish layoqatini nam o­
yon etdi. D ram a militarizmga, urush korchalonlariga qarshi qahr- 
g'azab o 'tiga to 'la edi. Pyesada Zigfrid urush tufayli o'tm ishidan, 
yashashga loyiq borlig'idan ajraydi. Butun pyesa davomida u o'zini 
o'zi topishga urinadi. Zigfrid — Foreste atrofida ikki xil intilish 
orasida kurash boradi: Yeva degan nemis mutaassib tarbiyachi ayoli 
uni fashizm bayrog'iga aylantirishga urinsa, fransuz qizi Jeneveva 
uning insoniylik sha’nini tiklash yo'lida kurashadi. Asar voqeasi 
chegara sarhadida yakun topadi. Zigfrid kurashning qaysi tom onida 
ekanini aytolmaydi va pyesa m uam m oligicha tugaydi. Dram aturg 
1930-yili «Zigfridning o'limi» degan bir pardali pyesa yozib, m a- 
salaga oydinlik kiritadi. Dram aturg qahram onning o'ziga kelishini 
fojiali burilish tarzida ifoda etgan. O 'ziga kelish va dahshatli o'lim
qahram on u m r yo'lining yakuniga aylanadi: hukm dorlar yuborgan 
qotillar ajal o'qini uzadilar, Zigfridga xotira qaytadi. Lekin endi 
badkirdor olam unga yot edi. O 'qdan u o'ziga keladi va shu o 'qdan 
qonga botadi.
Fashizm o'lati Ovro'poga tarqalayotgan yillari uning urush va 
tinchlik m uam m olariga qaratilgan «Troya urushi bo'lmaydi* 
(1935), «Elektra» (1937), «Qo'shiqlar qo‘shig'i» (1938) pyesalari 
paydo bo'ladi.
201

«Troya urushi bo ‘lmaydi» fransuz tafakkur dram asining yirik 
nam unalaridan biriga aylandi. Tragediya Androm axaning «Urush 
bo'lm aydi* degan so‘zlari bilan boshlanadi. Lekin urush bo'ladi. 
Bunga xudolam ing dahli yo‘q. bu qirg'inbarotga odam larning 
o'zlari javobgar edi. G ekto: «barcha odam lar m as’uldir», deya An­
drom axa, G ekuba bilan yelkama-yelka turib urushning oldini olish- 
ga bor kuchini sarflaydi. U Parisni Yelenadan voz kechishga 
ko ‘ndiradi, go‘zaI Yelenani o ‘z yurtiga ketishga rozi qiladi, Ayaks- 
ning haqoratlariga chidab, «urush qopqasi»ni ochilib ketilishiga 
to'siq bo'lishga urinadi, lekin jazavaga tushgan kuchlar qarshisida 
bu urinishlar behuda bo'lib chiqadi. Tragediya m ohiyatini g'ovalar 
to ‘qnashuvi belgilab bergan edi. Bu asarda Jirodu ijodiga xos in­
songa va uning m a’naviy qudratiga bo'lgan ishonch va ayni 
chog'da yurtlar, xalqlar orasida o ‘zaro ahillikning yo‘qligiga achi­
nish va o ‘kinch tuyg‘ulari qorishiq tarzda nam oyon b o iad i.
Jirodu asarlarida o 'zaro g'oyaviy kurashlar yetakchi mavzu si­
fatida aks ettirilsa-da, lekin u hech qachon sinfiylik g‘oyasini olg'a 
surgan emas. D ram aturg bu foniy dunyoda insonning o ‘z insoniy- 
ligini saqlab qolishi, odam larning bir-biriga rahm -shafqatli bo'lishi 
g'oyalarini olg'a suradi. Jirodu ijodining insoniylik mohiyati ham 
shundadir.

Download 9,43 Mb.