Raqamli texnikaga kirish va avtomatika

19 
Har bir keltirilgan ifodaning o`ng va chap tarafini odatdagi algebra 
qonuniyatlari bo`yicha o`zaro almashtirish mumkin. Bul algebrasida 
inversiya qonuni va tarqatuvchi qonun odatdagi algebra qonunlaridan farq 
qiladi. 
Bir taktli qurilmalarning tarkibiy tenglamalarini soddalashtrishda Bul 
algebrasi qonunlarining natijalaridan foydalaniladi. Ularning asosiylari 
quyidagilardir : 
0
а a

 
a + 1 = 1 
a * a * a = a
a (a+ v) = a  
1
а
a


a 0 = 0
a + a + a = a 
а
a в а в

 
  
a 1 = a
a + 0 = a
a + av = a (1+ v) = a
а
aв а в

 
  
Diskret elementlarning ishini mantiq algebrasi asosida ifodalovchi 
matematik tenglamalar mantiq algebrasi funksiyasi deb yuritiladi. Bitta 
chiqish signaliga va 
,,
n
,,
ta kirish signaliga ega bo`lgan diskret elementlarning 
mantiq algebrasi funksiyaning umumiy soni (n-argumentlar soni) 2
2
ni 
tashkil etadi. Barcha mantiq algebrasi funksiyalari orasida bita (n=1) va 
ikkita (n=2) o`zgaruvchili, ya’ni elementar funksiya alohida o`rin 
tutadi.Elementar funksiyalarni qo`llash natijasida ixtiyoriy o`zgaruvchili 
funksiyani topish mumkin. Shuning uchun mantiq algebrasi bitta va ikkita 
o`zgaruvchili mantiqiy funksiyadan foydalanishga asoslangan. 
Matematik jihatdan isbotlanganidek, har qanday, hatto eng murakkab 
mantiqiy holatlarni ifoda etish uchun to`rt xil amaldan foydalanish kifoya 
qiladi. Xuddi shuningdek, mantiqiy amallarni bajara oladigan elementlar 
yordamida ham inson ishtirokisiz, belgilangan algoritm asosida butun 
jarayonni boshqaradigan avtomatik moslamalar yaratish mumkin.
Asosiy mantiqiy amallar qatoriga: inkor qilish — YO`Q, ko`paytirish - VA, 
qo`shish - YOKI kiradi. Quyida elementar amallarni ko`rib chiqamiz:
1. "Takrorlash" amali, qisqacha "HA". Amal natijasi o`zgaruvchi - Z 
mustaqil o`zgaruvchi X ning qiymatini aynan takrorlaydi; Z = X. 
2. "Inkor qilish" (inversiya) amali qisqacha " Emas(yo`q)" Amal simvoli 
“ ¯ ” mustaqil o`zgaruvchi ustiga tortilgan to`g‘ri yoki to`lqinsimon chiziq. 
Mazkur amal natijasi - o`zgaruvchi Z mustaqil o`zgaruvchi X qiymatiga 
teskari bo`lgan qiymatga ega; Z
Х

ya’ni 
1
Х

bo`lsa, Z = 0 va teskarisi. 
O`qilishi: " Z, X ga teng emas".
3. Mantiqiy "Qo`shish" amali (diz’yunksiya), qisqacha "YOKI ". Amal 
simvoli " V ". YOzilishi: Z = X
1
V X
2
. O`qilishi: " Z barobar X
1
yoki X
2
". Amal 
natijasi: Z 1 ga teng, agarda X
1
yoki X
2
dan birortasi 1 ga teng bo`lsa. 

20 
4. Mantiqiy "Ko`paytirish" amali (kon’yunksiya), qiskacha "VA". 
Simvoli " '' yoki & (ampersend). "VA" amalining yozilishi: Z = X
1
X
2
. 
O`qilishi "Z barobar X
1
va X
2
". Amal natijasi: Z = 1, agarda X
1
va X
2
ning 
har ikkalasi bir vaqtda 1 ga teng bo`lsa. Qolgan holatlarda Z = 0.
Mantiqiy ifodalarni hisoblaganda quyidagi tartibga rioya qilinishi kerak: 
birinchi bo`lib qavs ichidagi amal. keyin "EMAS'" amali, undan so`ng "VA" 
oxirida “YOKI” amali bajariladi. Eng oddiy amallar asosida bir muncha 
murakkabroq bo`lgan boshqarish algoritmlari uchun maxsus tenglamalar 
tuzish mumkin.
Avtomatik moslamalarni yaratishda bir nechta kirish nuqtalariga ega 
bo`lgan "VA", "YOKI" mantiqiy elementlaridan, yoki bir vaqtda turli xil 
mantiqiy amallarni bajaradigan "YOKI - EMAS", "VA -EMAS", triggerlar 
va boshqalardan ko`p foydalaniladi. Ular asosida 2.1 jadvalda berilgan har 
xil mantiqiy elementlarni tuzish mumkin. 

Download 2,28 Mb.