yoxud deformatsiyalangan deb gumon qilingan joylari o ‘lchab ko‘ri-
ladi. Bu usul detallaming yeyilgan qatlam qalinligi katta b o‘lganda
qoniqarli natija beradi. Y a ’ ni yeyilgan qalinlik miqdori, o'lchov
asbob-
larining aniqlik darajasidan bir necha bor katta bo‘lishi kerak. Yeyili-
shini o ‘ lchash orqali aniqlashning, mikrometrlash va sun’iy bazalar
usullari ko‘proq qo'llaniladi.
3.10-rasm.
Ishqalanish yuzasini yeyilish miqdori va epurasi.
Mikrometrlash usulining mohiyati shundan iboratki,
bu usulda
detal yuzalarining o ‘lchamlari yeyilish jarayonidan oldin va keyin
o ‘ lchanadi va bu o'lchamlar detaining ishchi chizmasida k o‘ rsatilgan
nominal o ‘ lchamlar bilan solishtiriladi. Bu usulning aniqlash darajasi
qo'llaniladigan o ‘lchash asboblarini aniqligi darajasiga qarab 0,01 —
0,005 mm oralig‘ ida b o‘ ladi.
Yeyilish miqdorini aniqlashda o ‘ lchov asboblaridan mikrometrlar,
shtangensirkullar, nutrometrlar va indikatorlar q o ‘ llaniladi. Yeyilish
miqdorini aniqlashda ko‘ p holatlarda richaglitishli
va tishli mexa-
nizmli o ‘ lchov asboblaridan foydalaniladi. Bunday o ‘ lchov asbob-
larining o ‘ lchash aniqligi 0,001 mm gacha b o‘lib, ularning yeyilish
miqdori 0,01 mm dan ortiq bo‘ ’gan detallarni tekshirishda q o ‘ lla-
niladi. Tishli mexanizmli o ‘ lchash asboblariga soat turidagi IC H —1,
IC H —3, IC H -5 markali indikatorlar kiradi. Yeyilishni sun’ iy tarzda
jil-vir tosh yoki metall qirqish dastgohi yordamida (imitatsiya qilib)
hosil qilish ham mumkin.
Ishni bajarish tartibi
1. Tekshiriladigan detalga texnik xarakteristika bering va eng ko‘ p
yeyilishi mumkin b o‘ lgan yuzasini tanlang.
2. Tekshiriluvchi yuzani detal uzunligi bo‘yicha 5—10
ta teng
bo‘ laklarga metall lineyka va o ‘tkir temir plastinka bilan ajrating (3.9-
rasm). Yeyilish imitatsiya qilinadigan bo‘lsa yuzani bo‘ laklarga bo'lish
detalga ishlov bermasdan oldin amalga oshiriladi va yeyilishdan
oldingi o ‘lchamlar qayd etib olinadi.
d i
3.1 l-rasm.
Konus piramidali iz b o‘ yicha yeyilish miqdorini
o'lchash.
3.
Yeyilish miqdorini o'lchash asbobi tanlanadi, masalan, IC H -3
rusumli indikator. Indikatomi moslamaga o ‘ rnatib tekshiriladigan de
taining yeyilishdan oldingi o'lchamiga sozlab oling. Agarda detaining
yeyilishdan oldingi o ‘ lchami noma’ lum bo‘ lsa bu o ‘ lchamni
shartli
tarzda detaining ishchi chizmasida ko'rsatilgan nominal (ideal) o ‘ l-
chamiga teng b o ‘ lgan deb qabul qilamiz.
4. Detalni moslamaga o ‘ matib indikator uchini yeyilgan yuzaning
o ‘ lchanuvchi (belgilangan) qismlariga birin-ketin tekizib yeyilishdan
oldingi yoki nominal o'lchamidan maksimal (U max) va minimal va
(U min) chetga chiqishlarning aniqlang va jadvalga yozing.
5. Yuza uzunligi bo‘yicha har bir diametrini quyidagi formula
bilan aniqlang va natijani jadvalga yozing:
=
+
+
/ = 1- 6
(3-14.)
bu yerda,
D ei va
D oi ~ mos tarzda; / —
kesimning yeyilishdan keyin
va yeyilishdan oldingi (yoki nominal) diametri, mm. t/max , va
