3.2. Ekologik xavfsizlik va barqaror rivojlanish
Ekologik xavfsizlik deganda atrof tabiiy muhit holatini organizmlar hayoti uchun extiyojlariga javob beradigan yoki inson uchun sog‘lom, toza va qulay tabiiy sharoitga ega atrof muhit tushiniladi. Ekologik xavfsizlikni ta‘minlash uchun
59
har bir alohida davlat ma‘lum ekologik siyosat olib borishi kerak.
Ekologik taxdidlar deganda atrof-muhit holati va insonlarning hayot faoliyatiga bevosita yoki bilvosita zarar yetkazadigan tabiiy va texnogen xarkterdagi hodisalar tushiniladi. Ekologik taxdidlar global, mintaqaviy, milliy va maxalliy darajalarga ajraladi.
O‘zbekiston Respublikasida ekologik xavfsizlikni ta‘minlash strategiyasi ekologiya sohasidagi shaxs, jamiyat va davlatning O‘zbekiston Respublikasining milliy xavfsizlik konsepsiyasi va konstitusiyasida berilgan hayotiy zarur manfaatlardan kelib chiqadi.
Shaxsning hayotiy zarur manfaatlariga:
-insonning hayot faoliyati uchun optimal ekologik sharoitlarni ta‘minlash, aholii salomatligini himoya qilish kiradi ;
Jamiyatning hayoti zarur manfaatlariga :
- barqaror ekologik vaziyatni qaror toptirish, aholi salomatligini ta‘minlash, sog‘lom avlodni shakllantirish kiradi ;
Davlatning hayoti zarur manfaatlariga:
- barqaror rivojalantirish regionda ekologik vaziyatlarning barqarorligi, sog‘lom turmush tarzini shakllantirish ;
milliy xavfsizlikning samarali tizimini yaratish, O‘zbekistonning kollektiv xavfsizlik va hamkorlikning regional va global tizimlarini tarkibiy va tabiiy
qo‘shilishini ta‘minlash kiradi.
Ekologik xavfsizlikni ta‘minlash va ekologik taxdidlarni oldini olish uchun O‘zbekistonda birinchi navbatda quyidagi tadbirlarni amalga oshirish maqsadga muvofiqdir:
Tabiiyresurslardan, shu jumladan,suv, yer,mineral hom-ashyo va biologikresurslardan kompleks foydalanish.
2.Respublika hududidaatrof – muhitifloslanishiniekologik –gigiyenik va sanitar me‘yorlarigachakamaytirish.
60
Ekologik falokat zonasi – Orolbuyida, shuningdek mamlakatning boshqa ekologik nomaqbul hududlarida ekologik holatlarni tiklash va sog‘lomlashtirish bo‘yicha kompleks tadbirlarni amalga oshirish.
-
|
Turli darajadagi davlat
|
Ekologik
|
|
Ekologik falokatlar,
|
|
|
Markaziy Osiyo
|
| |
monitoring, bashorat
|
|
|
|
| |
organlari va tabiatdan
|
|
kulfatlar, favqulotda
|
|
mintaqaviy ekologik
|
| |
va
|
|
|
| |
foydalanuvchilar
|
|
vaziyatlar va
|
|
|
xavfsizlik tizimini
|
| |
axborotdashtirishnin
|
|
|
|
| |
o‘rtasidagi o‘zaro
|
|
avariyalarning oldini
|
|
|
shakillantirish
|
| |
g yagona tizimlarini
|
|
|
|
| |
munosabatlarni tartibga
|
|
olish va oqibatlarini
|
|
|
|
| |
yaratish.
|
|
|
|
|
| |
soluvchi huquqiy va
|
|
bartaraf etish.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| |
iqtisodiy mexanizmni
|
|
|
|
|
|
|
| |
takomillashtirish, qabul
|
|
|
|
|
|
|
| |
qilinadigan boshqaruv
|
|
|
|
|
|
Aholini tarbiyalash
| |
qarorlarining ijtimoiy-
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
va ekologik ta‘lim,
| |
iqtisodiy
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
madaniyat tizimini
| |
samaradorligini
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
rivojlantirish va
| |
baholash jarayoniga
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
takomillashtirish
| |
ekologik talablarni
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| |
kiritish.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ekologik
|
|
|
|
xavfsizlikni
|
|
|
|
ta‟minlashning
|
Ekologik
| |
Ekolgiya sohasida
|
|
ustivor
|
muammolarni hal
|
|
yo‟nalishlari
|
qilishda jahon
| |
ilmiy-texnika
|
|
|
hamjamiyatibilan
| |
yutuqlaridan
|
|
|
|
|
hamkorlikni
| |
foydalanish hamda
|
|
|
|
|
kuchaytirish
| |
ilmiy-texnik
|
|
|
|
|
| |
imkoniyatlarni
|
|
|
|
|
|
| |
rivojlantirish
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ekolgik taza va
|
|
|
|
|
|
|
| |
resurslarnitejaydigan
|
|
|
|
|
|
|
| |
texnolgiyalarni joriy
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| |
etish
|
|
|
|
|
|
|
Respublikaning
|
|
|
Mamlakatimizning ekologik
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
butun hududida
|
|
|
|
tanglik hududi –
|
|
|
|
tabiiy atrof-muhit
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Orolbo‘yida, shuningdek
|
|
Tabiiy resurslar,
|
|
ifloslanganlik
|
|
|
|
boshqa ekologik noqulay
|
|
xususan, suv, yer,
|
|
darajasini ekologik-
| |
Respublika axolisini
|
|
|
|
sharoitlar hududlarida
|
|
mineral xom-ashyo
|
|
gigiyenik va sanitar
| |
sifatli ichimlik suvi,
|
|
ekologik holatni
|
|
va biologik
|
|
me‘yorlar darajasiga
| |
oziq-ovqatlar, dori-
|
|
sog‘lomlashtirish, qayta
|
|
resurslardan oqilona
|
|
kamaytirish
| |
darmonlar bilan
|
|
tiklash va lokallashtirish
|
|
|
|
|
va uyg‘unlikda
|
|
| |
ta‘minlash
|
|
bo‘yicha kompleks choralar
|
|
|
|
|
|
foydalanish
|
|
|
|
|
|
ko‘rilishini ta‘minlash
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
3.1-rasm. Ekologik xavfsizlikni ta‘minlashning ustivor yo‘nalishlari
4.Respublika aholisinisifatliichimliksuvi, ozuqamahsulotlari, dori-
61
darmonlarbilanta‘minlash.
5.Ekologiktoza va kamchiqitlitexnalogiyalarnijoriyetish.
6.Ekologiya sohasidailmiy-texnik salohiyatnioshirish, fan va texnika
yutuqlaridanfoydalanish.
7.Aholiningekologikta‘limi, madaniyati, tarbiyasitiziminirivojlantirishi va takomillashtirish.
Ekologik halokatlar, ofatlar, favqulotda vaziyatlar, avariyalarni oldini olish va oqibatlarini tugatish.
Ekologik muammolarni hal qilishda jahon hamjamiyati bilan hamkorlikni chuqurlatish va boshqalar.
Mamlakatning tashqi va ichki ekologik siyosatini jahon talablari doirasida olib borishda qonuniy hujjatlar hal qiluvchi rol o‘ynaydi. Mustaqillik yillarida
O‘zbekistonda 120 dan ortiq qonun va qonun osti hujjatlari qabul qilingan. Ekologik qonunchilikning maqsadi insonlarning salomatligi, mehnat va maishiy sharoitlari to‘g‘risida g‘amho‘rlik qilish hisoblanadi.
Tabiatni muhofaza qilishda qilingan ishlardan biri zarur qonunlar, qarorlar va boshqa me‘yoriy hujjatlar tuzishdan iborat. Ekologik huquqning asosiy manbai bo‘lib O‘zbekiston Respubilikasining Konstitusiyasi hisoblaniladi. Unda tabiat-jamiyat tizimidagi o‘zaro munosabatlarni tartibga solish mahsus qoida talablar ham belgilangan bo‘lib, ekologik huquqning manbalarini asosini tashkil etadi.
Asosiy qonunimizda fuqarolarning burchilari bu atrof-muhitga
ehtiyotkorona munosabatda bo‘lishga majburdirlar (50 modda), jamiyatning iqtisodiy negizlaridan biri bu mulkdor mulkni o‘z hohishicha egalik qiladi, undan foydalanadi. Mulkdor foydalanish jarayonida ekologik muhitga zarar
yetkazmasligi, fuqarolar yuridik shaxslar va davlatning huquqlarini hamda qonun bilan qo‘riqlanadigan manfaatlarini buzmasligi shart (54 modda), va yer, yer osti boyliklari, suv, o‘simlik va hayvonot dunyosi va boshqa tabiiy zahiralar qator umummilliy boylikdir, undan oqilona foydalanish zarur va ular davlat
muhofazasidadir (55 modda).
Huquqni saqlash chegaralariichki va tashqiga bo‘linadi. Huquqiy
62
himoyalashning ichki chegaralari tabiiy dunyoda ijtimoiy dunyoga o‘tgan tabiat elementlariga: foydali qazilmalar, suv havzalaridan olingan suv, qazilgan tuproq, otilgan hayvonlar, kushlar va boshqalar. Shu obyektlar uchun insonning tabiat bilan aloqasi uziladi, ular tovar-moddiy boyliklarga aylanadi. Huquqiy himoyaning tashqi chegaralari odamlar yashaydigan yer tabiati, shu jumladan o‘zida yerning ta‘sirini sezadigan va odamning yashash muhiti holatiga ta‘sir ko‘rsatadigan (masalan, yerning sun‘iy yo‘ldoshlarini uchirilishi paytidagi hodisalar) yer atrofidagi bo‘shliqni tashkil etadi. Huquqiy himoyalashning tabiiy obyektlari milliy, xalqaro, regional va globalgabo‘linadi. Tabiatni saqlash qonunchiligiga asosan caqlashning tabiiy obyektlariga yer, uning boyliklari, suv, o‘rmon, hayvonot dunyosi, atmosfera havosi kiradi. Bularning hammasi inson yashashi uchun tabiiy muhit bo‘lgan biosferani tashkil etadi.
O‘zbekistonda atrof-muhitni himoya qilishning huquqiy asoslari tabiatni saqlash huquqiy normalaridan, ya‘ni qonunlardan va qonun mohiyatiga ega bo‘lgan aktlardan iborat. Atrof-muhitni saqlash va tabiiy resurslardan unumli foydalanish qonunchiligi keyingi 20 yilda jadal rivojlandi. Keng ko‘lamli munosabatlarni tartibga soluvchi qonunlar qabul qilindi: yer qonunchiligi asoslari, sog‘liqni saqlash to‘g‘risidagi qonunchilik asoslari, suv qonunchiligi asoslari, yer osti boyliklari to‘g‘risidagi qonunchilik asoslari, o‘rmon qonunchiligi asoslari, hayvonot dunyosini saqlash va undan foydalanish to‘g‘risidagi qonun, atmosfera havosini saqlash to‘g‘risidagi qonun va boshqalar. Qonunlar orqali korxonalarga tabiatni saqlash qonunchiligiga rioya qilish, tabiiy resurslardan samarali foydalanish va qayta ishlab chiqarish, atrof-muhitni ifloslanishdan saqlash, energiya tejovchi, kam chiqit chiqaradigan va chiqitsiz texnologiyalarni joriy etish, shuningdek, tabiiy hom ashyoni kompleks qayta ishlash, atrof-muhit holatini nazorat qiladigan avtomatlashtirilgan tizimlar va asboblar ishlab chiqish yuklatilgan. Atrof-muhit holati yangi texnologiyalar va mashinalar yaratuvchilardan ekologiya masalalariga e‘tiborni talab qiladi. Ular qanday texnik yechim texnik va iqtisodiy shartlarnigina emas, balki ekologik aspektlarni ham hisobga olgan holda qabul qilinadi. Loyihaviy yechimlar albatta ekologik
63
ekspertizadan o‘tkazilishi kerak, yangi yaratilayotgan texnologik jarayonlar, mashina-uskunalar va materiallar ularni joriy etishda xalq xo‘jalik samarasi bilan bir qatorda yuqori ekologik xavfsizlik darajasini ta‘minlashi kerak.
Ekologik qonunchilik bir necha darajalarni o‘z ichiga oladi. O‘zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi normalari ekologik qonunchilikning asosini tashkil
kiladi. 1992 yil 8 dekabrda qabul qilingan O‘zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi asosiy qonun hisoblanib, hamma uchun majburiy va oliy yuridik kuchga egadir. Atrof muhitni muhofaza qilish masalalari Konstitusiyaning 50, 54,
va 100-moddalarida berilgan. Konstitusiyaning 50-moddasida ―Fuqarolar atrof-muhitga ehtiyotkorona munosabatda bo‘lishga majburdirlar‖ deb ta‘kidlanadi. Ushbu talabga ko‘ra O‘zbekistonning har bir fuqarosi atrof tabiiy muhitni muhofaza qilishi va tabiiy boyliklardan oqilona foydalanishi talablariga to‘la amal qilishi shartdir. Asosiy qonunning 54-moddasiga ko‘ra, jamiyatning iqtisodiy negizlaridan biri bo‘lgan mulkiy munosabatlar bozor iqtisodiyoti qonuniyatlariga mos ravishda e‘tirof etiladi. Lekin mulkdor o‘z hoxishicha egalik qilishi, foydalanishi va uni tasarruf etishi hyech qachon ekologik muhitga, ya‘ni atrof-muhit holatiga zarar yetkazmaslik kerak.
64
Xulosa
Ushbu bitiruv malakaviy ishini bajarish natijasida quyidagi natijalarga ega bo‘ldindi:
Tasodifiy va psevdotasodifiy sonlar asosida kalitlarni yaratish, simmetrik va asimmetrik shifrlash algoritmlarining ishlash asoslari yoritildi;
Zamonaviy bir martali kalitlarni yaratish generatorlari, Fips va boshqalarining ishash sxemalari, platformalari, kalitning uzunligi va mustahkamliklari tahlil qilindi;
Kriptografik kalitlarni qo‘llanilish sohalari E-savdo, kompyuter texnologiyalari bilan ishlash va electron xujjat aylanishi tizimlari bayon etilgan;
Kalitlarni xavfsiz yaratish va saqlash qurilmalari: E-Tokenlar, Java card qurilmalari, USB kalitlar va Java SIM carddan foydalanib kalitlarni yaratish, qayta ishlash saqlash usullari berilgan;
Kriptografik algoritmlar:parametr algebradi, xesh funksiyalardan foydalngan holda kalit yaratish algoritmi ishlab chiqilgan va u asosida dasturiy modul yaratilgan.
65
|
