O‘zbekiston tarixi (XIX asrning ikkinchI yARmI – XX asr boshlari)

30
Hukumat tomonidan bu taklif qa-
bul qilingach, u Sirdaryoning o‘r-
ta oqimidagi hududlarni egallash-
ga kirishdi. Birinchi jang 1866-yil 
8-mayda Erjar qishlog‘i yaqinida 
bo‘lib, kuchlar harbiy jihatdan teng 
bo‘lmaganligi uchun amir qo‘shinlari 
mag‘lubiyatga uchradi. F. Roma-
O‘ratepa va Jizzax 
uchun janglar
Buxoro harbiy qo‘shinlari
novskiy Bu xoro qo‘shini ni ta’qib qilish ni to‘xtatib, av val Qo‘qon xon-
ligi bilan Buxo ro amirligi o‘rtasida joy lash gan – Toshkent, Qo‘qon, 
Balx va Buxoro bilan bog‘ lovchi Xo‘jandga qarab ha rakat boshladi.
Turkiston viloyati harbiy gubernatori qo‘shinlari tomo nidan Xo‘jand 
qal’asi may oyi da qamal qilinib, 20 ta to‘pdan o‘qqa tutildi. Ertasi tong-
gacha qamal davom etib, keyin hujum boshlandi. Birinchi hujum qayta-
rilgandan so‘ng, shahar yana qayta o‘qqa tutildi. Shahar qamali va o‘qqa 
tutish ikki kun davom etdi. Istilochilarga qarshi shahar mudofaachi lari har 
bir qarich joy uchun mardonavor jang qildilar. Lekin harbiy texnika va 
son jihatdan ustun bo‘lgan mustamlakachilar qo‘shinlari 24-mayda tunga 
borib himoya chilarning mudofaasini yorib o‘tdilar. Shahar ko‘chalarida 
ko‘plab mudofaachilar va tinch aholining jasadlari, vayron bo‘lgan xo-
nadonlar qoldi.
Turkiston viloyati gubernatori F. Romanovskiy-
ga Orenburg general-gubernatori N. Krijanovskiy 
tomo nidan harbiy harakatlarni Qo‘qon xonligiga 
qarshi qaratish to‘g‘risida ko‘rsatma berildi. Rossiya imperiyasining O‘rta 
Osiyodagi harbiy harakatlari rejasiga ko‘ra Qo‘qon xonligining taqdiri 
1866-yil dayoq hal qilinib, Xo‘jandda Qo‘qonga qarshi hamma narsa tay-
yor holatga keltirilgan edi. Qo‘qonga qarshi yurishga boshchilik qilish 
uchun N. Krija novskiy ning o‘zi keldi. U Buxoro amirining vakili bilan 
sulh shartnomasi bo‘yicha uchrashib, 10 kun mobaynida 100 ming rubl 
tovon to‘lashni talab qildi. Belgilangan muddat o‘tgach, N. Krijanovskiy 
Buxoro amiri talablarni bajarmaganligini bahona qilib, o‘z qo‘shinlariga 
amirlikka qarshi hujum boshlashga buyruq berdi.
1866-yilning kuzida 6 ming piyoda askar, 500 kazak, 28 to‘p, 600 ara-
va va 800 ta kerakli tuyadan iborat harbiy qo‘shin O‘ratepaga qarab ha-
rakat boshladi. Bu harakatga Qo‘qonga qarshi tayyorlab qo‘yilgan kuch-
lar ham jalb qilindi. F.Romanovskiyning harbiy qo‘shinlari O‘ratepaga 
yetib borgach, shahar uch kun to‘plardan o‘qqa tutildi. Shundan keyin 
http://eduportal.uz

31
!
!
!
tongda hujumga o‘tildi. Shahar aholisi bosqinchilarga mardonavor qar-
shilik ko‘rsatdi. O‘ratepa to‘plardan o‘qqa tutilganligi natijasida vayron 
qilinib, dushman tomonidan egallandi. Hujum natijasida 2 ming nafardan 
ko‘proq aholi halok bo‘ldi.
Rossiya imperiyasining harbiy qo‘shinlari O‘ratepani egallagan-
dan so‘ng, 12-oktabrda navbatdagi harakat Jizzaxga qarshi boshlandi. 
To‘xtovsiz otishmalar natijasida shahar devorlari vayron qilinib, ikki 
kecha-kunduz davom etgan jangdan so‘ng 1866-yil 18-oktabrda Jizzax 
shahri ham podsho hukumati qo‘liga o‘tdi. Uni bosib olish uchun bo‘lgan 
jangda har ikkala tomondan 6 mingdan ko‘proq kishi halok bo‘ldi. Bu 
shahar himoyasida Buxoro amirligidan yordamga chiqqan kuchlar kechi-
kib keldi. Ular himoyachilarga hech qanday yordam bera olmasdan orqa-
ga qaytishdi. Podsho hukumati Jizzaxda 3 ming askar, 300 kazak va 12 
to‘pdan iborat harbiy kuchlarini qoldirdi. 1864–1866-yillar davomida bo-
sib olin gan hududlarni o‘z ichiga oluvchi Sir daryo viloyati tashkil qilindi.

Download 6,21 Mb.