11.4. Dinamika o‘rtacha ko‘rsatkichlarini hisoblash yo‘llari
O‘rtacha dinamika ko‘rsatkichlari nafaqat qisqa va uzoqroq davrlarga xos umumiy yoki lokal tendensiyalarni belgilash uchun zarur, balki shu bilan birga trendlarning analitik shakllarini aniqlash va vaqt kengligi turlicha bo‘lgan davrlar ichidagi sur’atlarini qiyosiy o‘rganish uchun tengi yo‘q vosita hisoblanadi. Bunday ko‘rsatkichlar safi dinamika qatorining o‘rtacha darajasi, o‘rtacha mutlaq o‘sish (yoki kamayish) tezlashish (yoki so‘nish) qiymati, o‘rtacha o‘sish va orttirma sur’atlari, o‘rtacha jadallashish (yoki so‘nish) sur’atlari va boshqa o‘rtacha me’yorlarni o‘z ichiga oladi.
O‘rtacha mutlaq qo‘shimcha o‘sish zanjirsimon mutlaq o‘sishlardan oddiy arifmetik o‘rtacha hisoblash yo‘li bilan aniqlanadi.
Dinamika qatorining xarakterini e’tiborga olib uning o‘rtacha darajasi hisoblanadi. Davriy qatorlarda u ayrim darajalardan o‘rtacha arifmetik miqdor olish yo‘li bilan aniqlanadi.
11.3-jadvalga binoan 2000-2004 yillarda o‘rtacha yillik don ishlab chiqarish hajmi
 ming tonna
Momentli dinamika qatorlarida o‘rtacha daraja xronologik o‘rtacha ko‘rinishida hisoblanadi.
Momentli dinamika qatorlarida o‘rtacha daraja maxsus yo‘l bilan aniqlanadi. Buning uchun boshlang‘ich va eng so‘nggi qator darajalari yarim miqdorda qolganlari esa to‘la holda olinib qo‘shiladi, so‘ngra hosil bo‘lgan yig‘indi darajalar sonida bitta kamiga bo‘linadi, ya’ni:
Davriy qatorlarda o‘rtacha daraja arifmetik o‘rtacha shaklida hisoblanadi.
 (11.5)
11.1-jadvalga asosan, 2000-2005 yillarda O‘zbekiston aholisining o‘rtacha yillik soni
 mln. kishi
Bu formula momentli qatorning xronologik o‘rtachasi deb ataladi.
|
