49
2.3
-j
adva
l
N
TQ
da
t
ayy
or
lang
an
ne
ft
ni
ng
t
exno
log
ik
j
ar
ayon
lar
n
i
pa
ra
m
et
rl
ar
i
Ne
ft
i
tu
zs
izl
ant
ir
ish
T
ind
.-
ra
har
o
r.
,
o
C
11
55
45
50
50
45
45
55
50
55
45
45
K
ir
ish
har
o
rat
i,
o
C
10
10
-30
10
-30
10
-30
10
-30
45
30
10
-30
70
55
45
45
Y
uvuvchi
suv
.
sa
rf
i,
%
9
2
2
50
10
10
10
5
-10
0
10
10
0
60
40
N
ef
ti
suv
si
zl
ant
ir
ish
Tind
.
har
o
rat
i,
o
C
8
55
45
50
50
60
45
55
10
-30
50
-70
55
10
-30
45
45
K
ir
it
ish
har
.,
o
C
7
40
40
40
40
10
-30
30
10
-30
40
70
40
40
R
ea
gen
tni
n
g
sol
.s
ar
fi
,
g/
t
6
46,2
46,2
60
60
40
30
220
0
396
70
0
150
140
N
ef
tn
i
aj
rat
ish
A
jr
at
is
h
bos
it
m
i,
M
R
a
5
5,7
-3,0
-0,6
-0,14
5,7
-3
,0
-2,0
-0,6
-
0,14
0,6
-0,12
0,6
-0,12
0,6
-0,12
0,6
-0,12
A
jr
at
is
h
har
o
rat
i,
o
C
4
55
-60
30
-60
10
-30
10
-30
45
10
-30
A
jr
at
is
h
pog„
on
as
i son
i
3
4
5
2
2
2
2
2
Ne
ft
n
i
tayyo
rl
as
h
pu
nki
ti
ni
ng
nom
i
2
K
о„
kdu
m
al
oq
N
TQ
-1
K
о„
kdu
m
al
oq
N
TQ
-
1
Shi
m
.О„
rt
ab
ul
oq
N
TQ
K
ruk
N
TQ
D
engi
zk
о„
l-
X
au
za
k
N
TQ
SH
о„
rt
epe
N
TQ
G
„ar
.
T
o
shl
i
N
TQ
Shurt
an
PH
A
Q
Mi
ng
bul
oq
N
TQ
Q
or
at
oy
N
TQ
Jan
.K
izi
lbay
roq
N
TQ
A
ndi
jo
n
N
TQ
B
о„
st
on
N
TQ
№
1
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
50
2.
3
-jadvalni
davom
i
11
45
45
50
50
55
55
10
45
45
10
-30
10
-30
10
-30
60
9
15
50
100
30
100
0
0
0
0
20
8
45
45
50
-55
50
-55
55
10
-30
75
75
75
75
55
7
40
40
40
40
40
75
75
75
50
6
110
130
150
150
112
0
194
194
194
194
100
5
0,
6
-0,12
4
10
-30
3
2
2
Jan
.
Olamu
shuk
N
TQ
G„ar
.
Polv
ontosh
NTQ
X
onqiz
NT
Q
Shim
.
Su
x
-
NTQ
Varik
-
NT
Q
Qoravul
b
ozor
-NT
Q
Jarqurg„on
Qumqurg„
on
NQE
Xayriobod
-
NQE
Xotin
-Rab
ad
-
NQ
E
NNQE
Shakarbulo
q
-
NT
Q
1
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
51
2.4
-jadval
Konda
neft
ni
tayyo
rlas
hda
qо„llani
ladigan
nef
t
k
lassifika
tor
lari
Emulsiyala
shga
m
oyill
igi
bо„lgan
neftnin
g
sin
fi
Yuqorism
olali
bitum
li
7
1,34
-
45,0
0,36
-
8,5
0,1
-
1,6
940
-
990
25
-
145
10
d
an
25
gacha
100
dan
y
uqori
3,0
dan
yu
qori
parafin
li
6
0,057
-
0,1
14
0,048
-
0,0
19
0,018
-
0,0
10
870
-
960
90
-313
0
d
an
33
g
acha
60
-
80
4,0
d
an
12,
0
gacha
о„rtacha
5
0,005
-
0,0
15
0,003
-
0,0
06
0,002
-
0,0
05
830
-
8
70
193
-
421
0
dan
past
35
-
70
8,0
d
an
26
,0
gacha
yengil
(neft
,
neftekonden
sat
aralashmas
i)
4
0,004
-
0,0
10
0,002
-
0,0
05
0,0015
-
0,
0036
810
-
865
253
-
500
Minusdan
past
10
35
gacha
10
d
an
40
gacha
О„l
.
birl
.
3
Pa.s
kg/m
3
mm Hg
o
C
o
C
%
Xom
neftni
ng
texn
ik
x
ossalari
2
-
dinamik
q
ovush
qoqli
k
20
o
C
haroratda
40
o
C
60
o
C
-
20
o
C
dagi
zichli
gi
-
38
o
C
da
neftni
bu
g„g
a
tо„yingan
bosimi
-
sovush
h
arorati
-
fraksi
ya
ni
ng
tarki
bi
Qaynash
.
Boshlan
.
har
orati
kipeni
ya
150
0
S
gacha
fraks
.
c
hiq
ish
i
№
1
1
2
3
4
5
52
2
.4
-j
ad
v
al
n
in
g
d
av
o
m
i
7
1
,9
-
9
,3
3
4
,0
-
7
1
,2
4
,8
-
9
,8
2
,2
-
4
,0
0
-10
do
90
3
6
,4
-6
8
,2
(4
0
)
6
0
,1
6
-
1
,0
7
1
4
,0
-
3
8
,6
9
0
,1
3
-
5
,1
8
1
1
,5
-
1
4
,2
30
-
2
0
0
ne
b
o
ley
e
55
4
5
,7
-7
0
,5
(3
0
)
5
1
,2
5
-
2
,0
9
4
,6
8
-
9
,6
0
,2
5
-
2
,9
3
,2
2
-
8
,0
10
-
1
0
0
0
ne
b
o
ley
e
35
2
4
,4
-3
6
,7
(2
0
)
4
1
,6
6
-
2
,3
7
2
,9
9
-
1
0
,3
8
0
,5
1
-
2
,0
8
0
,4
8
-
6
,3
3
10
-
1
0
0
0
ne
b
o
ley
e
5
2
6
,8
-3
9
,0
(2
0
)
3
%
m
3
/t
%
d
y
n
/cm
2
-
tar
k
ib
i
о„l
ti
ng
ug
urt
Smo
la
-
si
li
k
ag
el
li
as
fa
lt
en
li
p
araf
in
li
-
g
az
t
ar
k
ib
i
25
–
6
0
o
C
h
ar
o
ra
t
ch
eg
ara
si
d
a
emu
ls
iy
an
in
g
b
ar
q
ar
o
rl
ig
i
-
si
rt
t
ara
n
g
li
k
k
u
ch
i
(
0
S
h
ar
o
ra
td
a)
1
6
7
8
9
53
Tо„planadigan mahsulotning miqdoriga bog„liq holda neftni suvsizlantirish
va tuzsizlantirishning texnologik sxemasi tо„xtovsiz yoki siklik bо„lishi mumkin.
Bunday neftni tayyorlash qurilmasining prinsipial sxemasi quyidagicha: xom
ashyo rezervuarida emulsiyani yig„ish konning о„zidagi quvur uzatmalar orqali
amalga oshiriladi va yaqin joylashgan konlardan avtotsisterna yordamida tashib
keltiriladi; xom ashyo rezervuaridan neftni qatlamga haydash uchun dastlabki
suvsizlantirish amalga oshiriladi; xom ashyo rezervuari – nasos – pech -
aralashtiruvchi qurilmaga deemulgator va yuvuvchi suyuqlik – texnologik
rezervuar – tovar rezervuari va xom ashyo rezervuarining kirishiga issiq suvdan
qayta foydalanishda emulsiya ichki tizim orqali majburiy haydaladi.
2.7-rasm. Uzoq muddat ishlatilayotgan konlarda neftni tayyorlash qurilmasini
sxemasi. :
SNGA -suvneftgaz aroalashmasi; NGA – neftegaz ajratgichi; KSNE – keltirilgan
suvneft emulsiyasi; N - nasos, PTR – pо„lat tik rezervuar; GA – gidravlik
aralashtirgich; D+YUS - deemulgator + yuvuvchi suv; IP – isitish pechi; NKN-
nokondension neft ; DS - drenaj suvi; NU – nef uzatmasi; NQIZ – neftni qayta
ishlaydigan zavod; SHQ – suv haydovchi quduq
Qо„llaniladigan tizimning afzalligi shundaki, bitta NTQsida bir nechta neft
konlaridan qazib olinadigan neftni tayyorlash imkoniyatini mavjud. Neft ochiq
tizimda ishlanganda kamchiliklarga ega bо„ladi: - neftni yо„qotilishining о„sishi,
tindirgichda yuqori haroratni qо„llash yordamida neft tutqichlarni parchalash,
deemulgatorlarning sarfi va saqlanib turish vaqti oshib ketadi.
54
2.8-rasm. Yuqori qovushqoqli neftni yiо„ish va tayyorlash sxemasi:
1 – kondagi xom-ashyo rezervuari; 2 - texnologik rezervuar; 3 - tovar rezervuari;
4 – neft qо„yish estakadasining tovar-texnologik rezervuari; 5 - NQE – neft
qо„yish estakadasi; IA – issiqlik almashtirgich; D – diemulgatorlarni qо„shuvchi
nasos; DS, QS – drenaj va qatlam suvi; TKN – tashib keltiradigan neft; A/S –
avtotsisterna; N/uz – neft uzatmasi
Surxandaryo regioni – eng eski neft qazib olish regioni hisoblanadi. Bu
yerda qayta ishlashda har xil xossalarga ega bо„lgan neft konlari joylashgan
qaysiki, neftning tarkibida alfaltsmola moddalarining miqdori 80% gacha hamda
zichligi 930...1000 kg/m
3
gacha о„zgaradi. Bitumli neftlarni tayyorlash maxsus
standart “Yо„l ishlari uchun neft” Tsh 39.2 – 136:2004 asosida amalga oshiriladi,
ya‟ni ulardan biri neftni suvsizlantirish kо„rsatgichi 5,0% dan kо„p emas (2.8-
rasm). Bitumli neftni suvsizlantirishning asosiy xususiyati umumlashtirilgan tovar-
texnologik rezervuarlarni birgalikdagi qо„llanilishi bо„lib, u yerda emulgatorlarni
kiritish (bug„ uzuatmasi orqali), emulsiyani bug„ yordamida qizdirish, rezervuarga
uzatish tizimi (naychalar qini bilan birgalikda fazalarning ajralish sathida
joylashadi), emulsiyani deemulgatorlar bilan jadal qorishish jarayonini (barbotaj)
ta‟minlaydi. Bunday tizimning kamchiligi bir vaqtning о„zida har xil korroziyani
chuqurlashtiruvchi omillar–yuqori minerallashgan suvlar, tindirgichdagi yuqori
harorat, neftning tarkibidagi oltingugurt miqdorining kо„pligi natijasida paydo
bо„ladi.
55
Buxoro-xiva regioni – О„zbekistondagi asosiy neft qazib oluvchi region
hisoblanadi bu yerda gaz tagi turidagi uyumlar bilan kesishgan neftgaz va
neftgazkondensat konlari ishlatiladi. Bu konlardan qazib olinadigan neft yuqori gaz
omillariga ega bо„lib, gazni gaz dо„ppisidan qazib oluvchi quduqlarga yorib kirishi
bilan tavsiflanadi va yо„ldosh gazlarni utilizatsiya qilish talab qilinadi. Qatlam
energiyasidan va neft quduqlaridan qazib olinadigan xom ashyodan tejamkorlik
bilan foydalanish uchun yuqori va past bosimli gazlarni utilizatsiya qilishda neftni
tayyorlash qurilmasiga kо„p pog„onali ajratish qurilmasi biriktiriladi. Bunday
bosimli yig„ish tizimi yuqori bosimli va haroratli konlarda ya‟ni, Kо„kdumaloq,
Janubiy Kemachi, Jenov, Shimoliy Shо„rtan, Shakarbuloq, Umid konlarida
qо„llanilmoqda (2.9, 2.10, 2.11 –rasmlar).
Neft qazib oluvchi quduqlardan mahsulotlar (gazlift; neft va gazni yaxlit
quduq tо„ri orqali birgalikda oladigan; yuqori boshlang„ich gaz omili 200-
700m
3
/m
3
gacha yetadigan) shleyflar orqali kondagi YP (yig„uv punkti)ga
tо„planadi va bu yerda alohida guruhli о„lchov qurilmasi orqali har bir quduqning
debiti о„lchanadi.
YPda alohida quduq mahsulotlari yaxlit oqimli KNB ga(kirish nitkasi bloki)
birlashtiriladi va yuqori bosimli yig„uv kollektori orqali (6 MPa dan yuqori) neftni,
gazni va qatlam suvini kompleks tayyorlash qurilmasiga uzatiladi (2.9-rasm). S-
101 birinchi pog„onali ajratgichda neftdan ajratiladigan gaz 6,0-5,8 MPa yuqori
bosim bilan GQIZ (gazni qayta ishlovchi zavodning) gaz uzatmasiga kiradi, gaz
ikkinchi pog„ona S-102 va uchinchi S-103 pog„onalarda ajratilib 1,5 va 0,6 – 0,25
MPa bosim bilan GQIZ ga tashish uchun siquv – kompressor stansiyasiga
tо„planadi. Qatlam va tovar suvlari suvsizlantirishda ajratilgan, qatlam suvini
gazsizlantirish va ajratish apparatlari orqali ketma-ket о„tgandan sо„ng sig„im
idishiga tо„planadi va undan keyin konda qatlam bosimini saqlab turish uchun
nasos yordamida qatlamga haydaladi. Neft gazsizlantirilgandan va termik
kimyoviy suvsizlantirilgandan keyin tovar rezervuarida tо„planadi va u yerdan
neftni qayta haydovchi stansiyaning nasoslari yordamida neft uzatmalari orqali
NQIZlariga yoki NQE (neft qо„yish estakadasiga) haydaladi.
56
2.9-rasm. Qatlamning yuqori energiyasidan foydalaniladigan germetikli NTQ
sining sxemasi (bosim va issiqlik):
YP-yig„ish punkti; KBN-kirish bloki nitkasi; GО„Q-guruhli о„lchov qurilmasi; S-
101, S-103, S-104 -neftgaz ajratgichlari; O-1 -tindirgich; D-deemulgatorni kiritish
nuqtasi; DV-1 -neft; YE-2,3 -tayyorlagan suv uchun drenaj sig„imi; QSD-qatlam
suvi degazotori; R-101 - ajratgich; N - nasos; YE-1 – neft tо„planishi uchun sig„im;
YE-2,3 – tayyorlangan suv uchun sig„im; TPR-tik pо„lat rezervuari; QP-
qizdiruvchi pech; S-sifon; NQHS-neftni qayta haydovchi stansiya; NQIZ-neftni
qayta ishlovchi zavod; YUS-yuvuvchi suv; QBST-qatlam bosimini saqlab turish;
KIHT-kon ichida haydash tizimi.
Yirik konlardagi neft quduq mahsulotlarini haydash YPdan to NTQsigacha
alohida ikkita kollektor orqali amalga oshiriladi. Bunda bittasi orqali suvsiz quduq
mahsuloti, ikkinchisi orqali suvlangan neft haydaladi (2.10 – rasm). Yig„ish
kollektorlari orqali neftni, gazni va suvni yig„ish quduq ustidagi bosim ostida yoki
nasoslardan foydalanish orqali amalga oshiriladi. Kollektorlarning diametri NTQsi
joylashgan masofaning uzoqligiga (5 – 20 km) bog„liq holda 150 mm.dan 350
mm.gacha qabul qilinadi hamda tayyor mahsulotni olish bо„yicha bir nechta
variantlar texnik-iqtisodiy jihatdan taqqoslanib oydinlashtiriladi.
57
2.10 - rasm. Kon maydonlarida neftni, gazni va suvni yig„ishning prinsipial
sxemasi:
1-otma chiziq; 2-birinchi pog„ona ajratgich; 3- halqali gaz yig„ish kollektori; 4-
toza neftni yig„ish kollektori; 4a-suvlangan neftni yig„ish kollektori; 5-ajratgich -
deemulsator; 6-suvni tayyorlash qurilmasi; 7-suv haydovchi nasos stansiyasi; 8-
Blokli (kustovoy) nasos stansiyalariga (BNS-KNS) suv uzatma; 9-ikkinchi
pog„ona ajratgichi; 10-magistral gaz uzatmasi; 11-tovar rezervuari parki; 12-tovar
neftni haydovchi nasos; 13-magistral neft uzatmasi
Neft gazlarini yig„ish va uni iste‟molchilarga yetkazib berish uchun neft
konining maydonida gaz uzatmalarining tizimi va kompressor stansiyasi quriladi.
Gaz yig„ishning hisobiy sxemasini tanlashda gazni tо„xtovsiz ta‟minlashning
manevr tizimini qо„llanmasiga asolaniladi.
Bunday talablar murakkab konlarni ishlash va birinchi navbatda har xil
qalinlikdagi neft hoshiyali neftgazkondensat konlarini ishlatish bilan bog„liqdir.
Respublikamizda bunday neftgazkondensat konlarida uyumlarni о„zlashtirishning
kompleks loyihalari muvaffaqiyatli ishlatilmoqda. 2.11-rasmda neftga tо„yingan
qatlamlarga gazli ta‟sir etib, neftgazkondensat aralashmalarini olishning prinsipial
sxemasi kо„rsatilgan. Konni loyihalashtirish va ishlatishning tartibida konda qazib
oluvchi va haydovchi quduqlarning tо„ri hamda neft va gazni tayyorlash,
komressor stansiyasi – bittasi orqali gazni tashish uchun quritish qurilmasi (0,5/5,5
58
MPa) va ikkinchisi orqali quritilgan gazni qatlamga haydash (3,5/25 MPa)
inshootlari keltirilgan.
Yuqorida keltirilgan neft qazib oluvchi quduqlardan yig„ish tizimining
afzalligi har bir aniq holatlarda neft va gazni qazib olish tumanining spetsifik
joylashuvi hisobga olinadi hamda konni jihozlash va aniq loyihani amalga oshirish
bо„yicha texnik qarorlar amalga oshiriladi.
Neft va gaz konlarini jihozlashda va zamonaviy qazib olish
texnologiyasining taraqqiyotida asosiy e‟tibor neft qazib oluvchi regionlarda infra
tuzilmani kompleks rivojlantirishda obyektlarni maksimal unikatsiya qilish orqali
yuqori sifatli mahsulot olishga qaratilgan.
Shunday qilib konlardan yig„iladigan neftni tabiiy harorati 50...60
0
S ni
tashkil qiladi, neft faqat deemulgator yordamida ishlanadi, ajratgichlardan va
tindirgichlardan samarali foydalanish uchun deemulgatorlar KNB (kirish nitkasi
blokiga) yoki YP (yig„ish punktiga) dozirovka qilinadi. Texnologik rezervuarda
suvdan ajratish va suvni chiqarib yuborish amalga oshiriladi, tayyorlangan neft esa
о„z oqimi bilan tovar rezervuariga chiqariladi. Yuqori bosimli qazib olinadigan
yо„ldosh gaz Muborak gazni qayta ishlash zavodida utilizatsiya qilinadi, past
bosimli gaz esa loyihaga asosan SKS (siquv –kompressor stansiyasi)si orqali
utilizatsiya qilinadi yoki yuqori bosimli gaz bilan ejeksiyalash yо„li orqali
utilizatsiya qilinadi. Qatlam va tovar mahsulotidan ajralgan suvlar NTQsidan
tozalash inshootiga chiqariladi va QBST (qatlam bosimini saqlab turish ) tizimi
orqali qatlamga haydaladi.
| 