163
maydoni.
Kiryalashdagi deformatsiyalanish baholash kuydagi ko‘rsatkichlar
asosida
o‘tkaziladi:
1.
Cho‘zish koeffitsienti – kiryalashdan o‘tgan mahsulotni uzunligini
uzayishini necha marotobaga oshganligi yoki ko‘ndalang kesmini maydonini
kamayganligini ko‘rsatuvchi kiymat. D
0
diametrdagi murakkab shakldagi profelni
d
1
diametrga kiryalashdagi cho‘zish koefitsenti λ quydagicha bo‘ladi
:
𝜆 =
𝐿
1
𝐿
0
=
𝐹
0
𝐹
1
,
(6.2)
tashqi d
0
diametr va S
0
devor qatlamini qalinligidagi quvurni kesmi bo‘ylab
d
1
tashqi diametrga va S
1
devor qalingigigacha kiryalashdagi cho‘zish koefitsenti
λ quydagi formuladan hisoblanadi:
𝜆 =
𝑑
0
2
–(𝑑
0
−𝑆
0
)
2
𝑑
1
2
−(𝑑
1
−𝑆
1
)
2
, (6.3)
2.
Siqilish nisbati ε – zagotovkani ko‘ndalang kesimini F
0
maydonini uning
maydon kesmini kiryalanishdan o‘tkazil
mahsulotni F
1
maydonidagi nisbatini
farqini qiymati, u quydagicha hisoblanadi:
3.
𝜀 =
𝐹
0
−𝐹
1
𝐹
0
100%.
(6.4)
(6.4) formula quvurlarni kiryalashdagi deformatsiyalarni nisabatini
aniqlashda qo‘llash mumkin, bu xolatda ushbu qiymat quvurlarni kiryalashdagi
164
defor qatlamini qalinligini o‘zgarish nisbatini ko‘rsatkichi deb nomlanadi:
𝜓
𝑇
=
𝑆
0
−𝑆
1
𝑆
0
100%. (6.5)
4.
Kiryalashdan cho‘zilish nisbati δ
k
– quydagicha hisoblanadi:
𝛿
𝑘
=
𝐿
1
−𝐿
0
𝐿
0
100 %. (6.6)
Bu ko‘rsatkichlar cho‘zilishdagi mexanik
xossani sinashda nisbiy
uzayishni hisoblash formullaridan aniqlanadi.
5.
Integral (logarifmik) deformatsiyalanish i – mahsulotni dastlabki va
kiryalashdan keying ko‘ndalang kesmini tabiiy lograifm nisbati,
u quydagicha
hisoblandi:
𝑖 = ln (
𝐹
0
𝐹
1
) = ln (
𝐿
1
𝐿
10
) = ln 𝜆. (6.7)
Integral deformatsiyaning muhim xossasi additivligi hisoblanib, bir necha
ketma-ket uzatmalarning deformatsiya parametrlarini
jamlash imkoniyati hosil
qiladi.
Odatda kiryalash bir qancha o‘tishlardan shaklanadi, shuning uchun
deformatsiyalanish birlik (bir jarayonda olingan) yoki yig‘indi (barcha
o‘tishlardan olingan) ko‘rsatkichlariga ajratiladi. Birlik
(λ
1
...
λ
p
) va yig‘indi
λ
yig‘
cho‘zilish ko‘rsatkichlari bir biri bilan quydagi nisbatda bog‘liq bo‘ladi:
λ
yig‘
=
λ
1
,
λ
2
………….λ
p
,
(6.8)
bu yerda
p – kiryalashdagi o‘tishlar soni.
Siqilishdagi umumiy yig‘indi
ε
yig‘
nisbatini
bir martalik siqishish ε
165
yig‘indisi asosida bilishni imkoni yo‘q. YAxli kesimli prutlarni
p o‘tishidagi
siqilishdagi umumiy yig‘indi quydagi formula yordamida hisoblanadi:
𝜀
𝑦𝑖𝑔‘
=
𝐹
0
−𝐹
𝑛
𝐹
0
100%. (6.9)
Masalan, metallni kiryalashni
p o‘tishida
oquvchanlik chegarasini
𝜎
𝑇
𝑛
hisoblashda siqilishni umumiy yig‘indisidan foydalaniladi:
𝜎
𝑇
𝑛
= 𝜎
𝑇
0
(1 + 𝜀
𝑦𝑖𝑔‘
𝑚
) ,
(6.10)
bu yerda
𝜎
𝑇
0
- metallni kiryalashdan oldingi oquvchanlik chegerasi;
t - yuza qismni puxatlanish koeffitsienti.
Kiryalanish uchun o‘tishlar sonini quydagi formuladan aniqlash mumkin:
𝑛 =
ln λ
yig‘
ln λ
o‘r
,
(6.11)
bu yerda
λ
o‘r
o‘tishlar uchun o‘rtacha cho‘zilish koeffitsenti belgilanadi yoki
formula yordamida berilgan qiymati hisoblanadi:
𝜆
𝑜‘𝑟
=
100
100−𝜀
𝑜‘𝑟
. (6.12)
