O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi bekkamov. Ch. I, Hamdamova. E. I, Narbayeva. M. K, Ismatullayev. H. T

105 
PILLALARNI MORFOLOGIK BELGILARI 
 
Mashg’ulotning maqsadi: Talabalarni tirik pillalarning morfologik tuzilishi, 
shakli, rangi, ko’rinishi bilan tanishtirish.
Topshiriqlar: 
1. Tut ipak qurti pillasining morfologik belgilarini o’rganish uchun har xil 
shakldagi pillalarni olib, tashqi tuzilishi bilan tanishish.
2. Turli xil katta-kichiklikdagi pillalarning og’irligi, hajmi, erkak va urg’ochi 
pillalarning o’rtacha og’irligini aniqlashni o’rganish. 
3. Tirik pillani olib uzunasi bo’yiga kesib, pillaning ichki tuzilishi hamda pilla 
qobig’ining tuzilishi, g’umbakning joylashishi va qurtning g’umbakka aylanishi 
oldidan tashlagan po’sti bilan tanishish. 
4. Kuzatilgan obyektning rasmini chizish. 
Kerakli materiallar va jihozlar: Uslubiy qo’llanmalar, kichik va katta 
yoshdagi qurtlarni boqish uchun agrotexnika qoidalari: qurt boqish maydoni, 
qurtlarni oziqlantirish, sarflanadigan barg miqdori, qurtlik davrining yoshlari 
bo’yicha davom etishi kabi jarayonlar aks ettirilgan jadvallar. 
Asosiy tushunchalar: Pilla ipak qurti g’umbagining tashqi muhit 
ta’sirlaridan va dushmanlaridan saqlovchi mudofaa qatlamdir. Pilla qobig’i 
g’umbakni harorat va namlikni keskin o’zgartirishdan ham saqlaydi va suvni 
o’tkazmaydi. 
Tut ipak qurti lichinkalik davrining oxirgi (beshinchi yoshining keyingi) 
kunlarida oziqqa to’ygach barg yemay qo’yadi va ichagidagi suyuq 
moddalarning qoldiqlarini chiqarib tashlaydi. Natijada qurtning hajmi 
kichiklashadi, rangi och sarg’ish rangga kiradi va pilla o’rash uchun joy qidira 
boshlaydi. Bunday qurtlar oziqqa "to’ygan" va "yetilgan" qurtlar deb ataladi. 
Qurt p i l l a o ’ r a s h uchun qulay joy topgandan keyin dastavval 
"o’rmoncha" yasaydi. Bunda qurt avval bo’shliq hosil qiladigan novdachalarni 
ipak tolalari bilan bir-biriga tutashtiradi. Bunda ipak qurti oldindan o’rab 
qo’ygan ipak qavatiga soxta oyoqlari yordamida tayanib, boshi bilan tebranma 

106 
harakat qiladi va ipak tolalarini sakkizliklar yoki sinusoidal egri chiziqlar 
shaklida taxlaydi. Bir jarayon seriya yoki "paket" deb ataladi. Hap bir paketda 
15-25 ta sakkizliklar bo’ladi. Ipak qurti bitta paketni yasab bo’lgandan keyin 
boshini bir oz ko’tarib, ipak chiqarishni to’xtatmasdan, boshini pastga tushirib 
yangi paket yasay boshlaydi. 
To’rtinchi ipak o’rash davrida ipak qurti oxirgi, pillaning ichki qavatini 
hosil qiladi. Bu qavat noto’g’ri shakldagi xalqalar ko’rinishida o’raladi. Ipagini 
tortib bo’lmaydigan g’ovak parda hosil bo’ladi. G’umbakning boshi turadigan 
joyda bu parda yana ham g’ovakroq tuzilgan bo’lib, asosiy qobiqdan bir oz 
qochibroq turadi. 

Download 11,98 Mb.