71
yuritmalarini ekspluatatsiya sharoitlariga ko`ra normal holatda ishlashi uchun 7-
jadvalda ularni tiplariga ko`ra texnik ma‘lumotlar keltirilgan.
Elektr
yuritmalarining normal holatidagi joylashtirilishi
vertikal holat hisoblanadi
(yuritma vali vertikal joylashtiriladi).
8.1-jadval
Elektr
motor
tipii
Joylashtirilishi
Ishchi harorat
oralig‘i S
Tashqi muxitning
nisbiy namligi
20 Sda %
Moylash
davriyligi
M
Xonalardagi va ochiq
havodagi statsionar
qurilmalar
-20…+35
80gacha
Uch oyda
1 marta
A
-
-40…+40
95 gacha
B,V,G,
D
Bir yildan
kam emas
B,V,G,D tipli elektr yuirtmalarining ish prinsipi va tuzilishini ko`rib
chiqamiz.
Elektr yuritmaning knematik sxemasi 5.12 - rasmda keltirilgan. Elektr
yuritma quyidagi asosiy elementlar va qismlardan ‗tashkil topgan: korpus
chervyakli silindrik reduktor, qo`l dubleri qismi elektr motori yo`l va moment
o`chirgichlari qutilari.
8.2- rasm. Unifikatsiyalangan elektr yuritmalar surgichlariing knematik
sxemasi
72
Yo`l va moment o`chirgichlari qutilari korpusga mahkamlanadi. Korpusga
podshipniklardagi 46-chervyakli 45 shlikli val montaj qilingan.
Shirikli valda
aylantiruvchi momentni chegaralovchi mufta joylashgan. 6-maxovikli qo`l
dublerlari sharikli valni oxiriga ulangan. Shu yerda bo`sh qilib qo`lachokli 4-
silindirik g‘ildirak joylashtirilgan. Korpusga xuddi shunday ravishda yo`l va
moment o`tkazgichlari qutisiga aylanishni uzatuvchi 43-chervyakli g‘ildirakka
ega bo`lgan va 40, 41-silindrik shestrnyalari bilan plita ulangan.
Quti quyidagi asosiy elementlarda ‗tashkil topgan. 34-chervyakli yul
o`chirgichlari qismi, 33- chervyakli g‘ildirak, 27,30-qo`lochoklar,25,26-
moment
o`tkazgichlari: 24 va 36 - richaglari, purjinalar 22, 35 - blokirovka qo`lochoklari
23,31- mikroo`tkazgichlar 21,32 shestrnali ko`rsatkich qismi 19,20: strelka
18, 17-shestrnyali distansion ko`rsatkichlar qismi, 16-potensioner.
Elektr motori ishga tushirilganda elektr yuritma quyidagicha ishlaydi.
Aylanma harakat elektr motoridan 2,3,4-silndirik g‘ildirak va 5-qo`lachokli mufta
orqali 45 sharikli valga uzatiladi. 46 chervyak g‘ildirak orqali aylantiruvchi
moment ishchi organning (surg‘ich) yuritma valiga uzatiladi.
Bundan tashqari, 47
chervyak 43 chervyakli g‘ildirak, 41 va 40- silindirik shestrnalar orqali harakat
39-vilka, 33 va 34 chervyak jufti 0,19 shestrnya 18 ko`rsatkich strelkasi va 17
shesterna orqali 16-potensiometr valikiga uzatiladi. Elektr motorini ishida
aylanishi momentini maxovikka uzatish mumkin emas, chunki maxovikni 7-
qo`lochokli vtulkasi ajratilgan holatda bo`ladi. Bu vaqtda 5 muftaning
quloqchalari 5-silindirli g‘ildirak qo`lokchalari bilan bog‘lanib
qoladi va ular
orqali harakat 45 shlitsli valga uzatiladi. Elektr motori qo`shilganda 6-mufta
qo`lachoklari bilan 4 g‘ildirak qo`lachoklari birlashadi, bu holda 5-mufta 9 shtok
orqali 7 vtulkani 45 shpitsli val qo`lachoklaridan bo`shatadi. Bunday mexanik
blokirovka 45 shlitsli valni birvaqtning uzida elektr motori va qo`l boshqaruvida
ishlashini oldiini oladi. Elektr yuritmalar aylanish momentini 3
tomonlama
chegaralovchi mufta bilan ishlab chiqariladi. Ularning ish prinsipi quyidagicha:
mahkamlovchi armatura ishchi organi uning «Ochiq» va «Yopiq» holatlarining
qandaydir. Oraliq holatlarida aylanish momenti maksimal qiymatida bo`lgan 44
yuritma vali to`xtaydi. Bu vaqtda 46 chervyak, 42 chervyakli g‘ildirak o`qiga
uraladi va buni natijasida harakatlanayotgan 1 elektr motori orqali shtitslar bo`ylab
o`qning yo`nalishida harakatlana boshlaydi.
46 – chervyakning oldinga harakati 10 richag, 11, uk, 12 – tishli sektor, 14
73
va 39 vilkalar, 13, 15, 37, 38 – silindrli g‘ildiraklar yordamida 25 va 26 moment
qo`lachoklarining aylanma harakatiga o`zgartirib beradi. Ular aylanganda 24 va 36
richaglar 21 va 32 mikroalmashlab ulagichlarni quyib yuboradi va elektr motor
zanjiri uziladi. M va A tiplaridagi elektr motorlari tuzilishi jixatidan B,V,G va D
tipidagi elektr motorlaridan farq qiladi. Ularda chervyakli reduktor o`rniga silindrli
reduktor
qo`llaniladi.
Yana
bir
qancha
kinematik
bo`g‘inlarda
ma‘lumo`o`zgarishlar bor, lekin motorlarining barcha turlarining ish prinsipi bir xil.
