62
keltiradi.
Rezistor R
e
manfiy teskari bog‘lanish elementi bo`lib, dastlabki rejimning
harorat o`zgarishiga bog‘liq bo`lmasligini ta‘minlaydi. Kaskadning kuchaytirish
koeffitsiyenti kamayib ketmasligi uchun
qarshilik R
e
rezistorga parallel qilib
kondensator S
e
ulanadi. Kondensator S
e
rezistor R
e
ni o`zgaruvchan tok bo`yicha
shuntlaydi.
Sinusoidal o`zgaruvchan kuchlanish (U
kir
=U
kir max
sin
t)
kondensator S orqali
baza-emmiter sohasiga beriladi. Bu kuchlanish ta‘sirida, boshlang‘ich baza toki I
bd
atrofida o`zgaruvchan baza toki hosil bo`ladi. I
bd
ning qiymati o`zgarmas manba
kuchlanishi E
k
va qarshilik R
1
ga bog‘liq bo`lib, bir necha mikroamperni ‗tashkil
qiladi. Berilayotgan signalning o`zgarish qonuniga bo`ysunadigan baza toki
iste‘molchi (R
i
) dan o`tayogan kollektor tokining ham shu qonun bo`yicha
o`zgarishiga olib keladi. Kollektor toki bir necha milliamperga teng. Kollektor
tokining o`zgaruvchan ‗tashkil etuvchisi iste‘molchida amplituda jihatidan
kuchaytirilgan
kuchlanish pasayuvi U
(chiq.)
ni hosil qiladi. Kirish kuchlanishi bir
necha millivoltni ‗tashkil etsa, chiqishdagi kuchlanish bir necha voltga tengdir.
Kaskadning ishini grafik usulda tahlil qilish mumkin. Tranzistorning chiqish
harakteristikasida AV-nagruzka chizig‘ini o`tkazamiz (7.1,b-rasm). Bu chiziq
U
ke
=E
k
, I
k
=0 va U
ke
=0 , I
k
=E
i
/R
n
koordinatali A va V nuqtalardan o`tadi. AV chiziq
I
k max
, U
ke max
va R
k
=U
k max
*I
k max
bilan chegaralangan sohaning chap tomonida
joylashishi kerak. AV chiziq chiqish harakteristikasini kesib o`tadigan qismda ish
uchastkasini tanlaydi. Ish uchastkasida signal eng kam bo`zilishlar
bilan
kuchaytirilishi kerak. Nagruzka chizig‘ining S va D nuqtalar bilan chegaralangan
qismi bu shartga javob beradi. Ish nuqtasi O, shu uchastkaning o`rtasida joylashadi.
DO
kesmaning
abssissalar
o`qidagi
proyeksiyasi
kolektor
kuchlanishi
o`zgaruvchan ‗tashkil etuvchisini amplitudasini bildiradi. SO kesmaning
ordinatalar o`qidagi proyeksiyasi kollektor tokining amplitudasini bildiradi.
Boshlang‘ich kollektor toki (I
ko
) va kuchlanishi (U
keo
) O nuqtaning proyeksiyalari
bilan aniqlanadi. Shuningdek, O nukta boshlang‘ich tok I
bo
va kirish
harakteristikasida O ish nuqtasini aniqlab beradi. Chiqish harakteristikasidagi S va
D nuqtalarida kirish harakteristikasidagi S' va D' nuqtalari mos keladi. Bu nuqtalar
kirish signalining buzilmasdan kuchaytiriladigan chegarasini aniqlab beradi.
Kaskadning chiqish kuchlanishi
U
chiq
=I
k
*R
i
( 7.1)
63
Kaskadning kirish kuchlanishi
U
kir
=I
b
*R
kir
;
(7.2)
Bu
yerda R
kir
– tranzistorning kirish qarshiligi.
Tok I
k
I
b
va qarshilik R
H
R
kir
bo`lgani uchun sxemaning chiqishdagi
kuchlanish kirish kuchlanishidan ancha kattadir. Kuchaytirgichning kuchlanish
bo`yicha kuchaytirish koeffitsiyenti K
i
quyidagicha aniqlanadi:
K
i
=U
chiq max
/U
kir max
(7.3)
yoki garmonik signallar uchun
K
i
=U
chiq
/U
kir
(7.4)
Kaskadning tok bo`yicha kuchaytirish koeffitsiyenti
K
i
=I
chiq
/I
kir
(7.5)
Bu yerda: I
chiq
– kaskadning chiqish tomonidagi tokning qiymati; I
kir
–
kaskadning kirish tomonidagi tokining qiymati. Kuchaytirngichning quvaat
bo`yicha kuchaytirish koeffitsiyenti:
K
r
=R
chiq
/R
kir
,
(7.6)
Bu yerda R
chiq
– iste‘molchiga beriladigan quvvat; R
kir
– kuchaytirgichning
kirish tomonidgi quvvat.
Kuchaytirish texnikasida bu koeffitsiyentlar logarifmik qiymat – detsibellda
o`lchanadi.
K
i
(dB)=20 lg K
i
yoki K
i
=10 K
i
(dB)/2;
K
i
(dB)=20 lg K
i
yoki K
i
=10 K
i
(dB)/2;
K
r
(dB)=10 lg K
r
yoki K
r
=10 K
r
(dB)
Odamning eshitish sezgirligi signalni 1dB ga o`zgarishini ajrata olgani
uchun ham shu o`lchov birligi kiritilgan. Har bir kuchaytirgich kuchaytirish
koeffitsiyentlaridan tashqari quyidagi parametrlarga ham egadir.
Kuchaytirgichning chiqish quvvati (iste‘molchiga
signalni buzmasdan
beriladigan eng katta quvvat):
R
2
chiq max
/R
H
(7.7)
Kuchaytirgichning foydali ish koeffitsiyenti
=R
chiq
/R
um
,
(7.8)
bu yerda R
um
– kuchaytirgichning hamma manbalardan iste‘mol qiladigan
quvvati. Kuchaytirgichning dinamik diapazoni kirish kuchlanishining eng kichik va
eng katta qiymatlarining nisbatiga teng bo`lib, dB da ulchanadi:
D=20 lg U
kir max
/U
kir min
(7.9)
64
Chastotaviy buzilishlar koeffitsiyenti M(f) o`rta chastotalardagi kuchlanish
bo`yicha kuchaytirish koeffitsiyenti K
i0
ning ixtiyoriy chastotadagi kuchlanish
bo`yicha kuchaytirish koeffitsiyentiga nisbatidir:
M(f)=K
i0
/K
uf
(7.10)
Chiziqli bo`lmagan buzilishlar koeffitsiyenti
yuqori chastotalar garmonikasi
o`rta kvadratik yig‘indisining chiqish kuchlanishining
birinchi garmonikasiga
nisbatidir:
