GB-1801 tabiiy gazni siquvchi kompressor
Markazdan qochma kompressorda gaz, asosan urinma bo‘yicha harakatlanadi. Kompressorning so‘rish qismiga kirayotgan gaz, 1-bosqichdan, ya’ni kiruvchi yo‘naltiruvchi apparatning parraklari orqali o‘tadi va birinchi bosqich ishchi g‘ildiragiga beriladi.
Gaz, markazdan qochma kuch bilan, ishchi g‘ildiragining chetidan katta tezlikda haydaladi. Gaz kirish devori va birinchi bosqich diafragmasi orasidagi, halqasimon o‘tish yo‘liga o‘tadi. O‘tish yo‘li kengayadi (o‘tish yo‘lining yuzasi kattalashadi, chunki gaz U – simon tirsak tomonga o‘tadi), bunda tezlik energiyasinig bir qismi bosimga aylanadi.
So‘ngra gaz U – simon tirsak orqali, parrak bilan diafragmadagi halqasimon o‘tish yo‘li orqali o‘tadi va ikkinchi bosqichning kiruvchi yo‘naltiruvchi apparatiga keladi. Kompressorning keyingi bosqichlaridan keyin, gaz kompressorning chiqish qismiga (spiral kameraga) keladi va quvuro‘tkazgichga beriladi.
Markazdan qochma kompressor quyidagi asosiy qismlardan tashkil topgan, bular:
korpus, rotor, diafragma, podshipniklar, quruq gazli zichlash tizimi.
To‘liq ma’lumot, tabiiy gazni siqib haydash qurilmasini ishlatish, ta’mirga tayyorlash va ishga tushirish bo‘yicha texnologik yo‘riqnomada (TI-800/3), keltirilgan.
Moylash moyi tizimi
Moylash moyi tizimi, gaz turbinasi va tabiiy gazni siquvchi kompressorning podshipniklariga, bosim va temperaturaning berilgan aniq qiymatlarida, VG-46 turidagi turbina moylash moyini berish uchun xizmat qiladi.
Mazkur tizim, turbinani ishga tushirishda, gaz turbinasining ish jaryonida va turbina to‘xtagandan keyin, uning sovush jarayonida, ishlab turishi lozim. O‘zgaruvchan tokda elektrta’minoti buzilganda, o‘zgarmas tok uzatmasida ishlovchi zahira moy nasosi va moy tumanining zahira ventilyatori, moylash moyi tizimining uzluksiz ishlashini ta’minlashi lozim.
Tabiiy gazni siquvchi kompressorning quruq gazli zichlash bo‘limi
Tabiiy gazni siquvchi kompressorning quruq gazli zichlash bo‘limi zichlovchi gaz berish tizimidan, ajratuvchi gaz berish tizimidan va ikki tomonlama quruq gaz bilan berkitish blokidan tashkil topgan.
Ikki tomonlama quruq gaz bilan berkitish bloki, «tandem» turidagi ichki va tashqi ishqalanuvchi juftlikli, ikki qatorli yon tomondan zichlagichdir. Ishqalanuvchi juftlik metallangan grafitdan yasalgan bo‘lib, juftlikning bir qismi valga o‘rnatilgan va u bilan birga aylanadi, ikkinchisi esa korpusga mahkam qotirilgan. Ishqalanuvchi juftlik rezina qistirma (prokladka) lar bilan zichlanadi va prujinalar bilan tortib qo‘yiladi. Kompressorning so‘rish bosimi ostida ishlovchi ichki ishqalanuvchi juftlik – asosiy, atmosfera bosimi ostida ishlovchi tashqi ishqalanuvchi juftlik esa – yordamchi hisoblanadi.
To‘liq ma’lumot, tabiiy gazni siqib haydash qurilmasini ishlatish, ta’mirga tayyorlash va ishga tushirish bo‘yicha texnologik yo‘riqnomada (TI-800/3), keltirilgan.
Gaz turbinasining avariya dizel-generator stansiyasi
Avariya dizel-generator stansiyasi, tashqi manbadan elektr energiyasi berish to‘xtaganda, elektr energiyasi etkazib berish uchun xizmat qiladi. Stansiya ishlatilganda, quyida sanab o‘tilgan iste’molchilarga elektr energiyasi beriladi:
- gaz turbinasining aylantirish mexanizmi elektr dvigateliga;
- moylash moyining avariya nasosiga;
- № 1-moy bakining moy tumani avariya ventilyatoriga;
- gaz turbinasining bo‘lmasiga havo berish avariya ventilyatoriga;
- gaz turbinasini boshqarish pulьtini ta’minlash tizimiga.
Elektr energiyasi ishlab chiqarish qurilmasi konteyner ichiga joylashtirilgan, generatorning maksimal quvvati 150 kW.
To‘liq ma’lumot, tabiiy gazni siqib haydash qurilmasini ishlatish, ta’mirga tayyorlash va ishga tushirish bo‘yicha texnologik yo‘riqnomada (TI-800/3), keltirilgan.
Yonilg‘i tizimi
Yonilg‘i tizimi generatorni bir sutka davomida ishlashi uchun, dvigatelni yonilg‘i bilan ta’minlovchi rezervuardan tashkil topgan. Rezervuarning ichida, doimiy sathni o‘lchash uchun qalqiq (poplavok) uzgich o‘rnatilgan. YOnilg‘ining sathi 20 % dan pastga tushib ketganda, bu X17 panelda ko‘rsatiladi va signalizatsiya ishga tushadi. YOnilg‘ining sathi pasayib ketganda generator qurilmasi avtomatik tarzda to‘xtamaydi, bu vaqtda mashinist rezervuarni yonilg‘i bilan to‘ldirishi lozim. Rezervuarning umumiy sig‘imi 550 l.
To‘liq ma’lumot, tabiiy gazni siqib haydash qurilmasini ishlatish, ta’mirga tayyorlash va ishga tushirish bo‘yicha texnologik yo‘riqnomada (TI-800/3), keltirilgan.
ASOSIY QURULMANING TEXNOLOGIK HISOBI
1. Kompressorni tanlash.
Bir jinsli bo’lmagan koeffitsenti bor bo’lgan vaqtda kompressor stansiyasining (KS) maksimal uzun kuchlanishi
ß=0,9: Qмд=β∑Qmaxi=0.9*4474,579=4027,12 м3/ч
Unumdorligi Q= 411 t/soat bo’lgan GB-1801 turdagi ikkita kompressorni tanlaymiz. Kompressorlardan biri rezervda turadi, qolganlari esa, har biri
Q=411 t/soat unumdorlikni ta’minlaydi. Bu vaqtda ortiqcha unumdorlik rezervda qoladi va keyinchalik, korxona ishlab chiqarilishi kengaytirilganda yoki rekanstruksiya qilinganda foydalaniladi.
Sehdagi gaz quvurlari sistemalarini suyuqlangan tabiiy gaz bilan to’ldirilganda, gaz temperaturasi 90 ºC dan oshmasligi zarur bo’lgani uchun kompressorda siqilga gazni oraliq sovutish sistemasidan foydalaniladi.
2. Kompressorlarni o’rnatish joylarini aniqlash.
KS ni suyiltirilgan tabiiy gazni eng ko’p iste’mol qiladigan uskuna bilan yonma-yon va boshqa barcha iste’molchi uskunalarga nisbatan yuklanish markazida joylashtirilishi zarur. Bu shart qanoatlantirilganda, gaz quvurlardagi gidravlik yo’qotishlar minimal bo’lishi ta’minlanadi.
3. Asosiy va yordamchi uskunalar kompanovkasi.
Stansiyada o’rnatilgan kompressorlarning to’rt o’lchamlari va miqdori, ishlab chiqarish unumdorligini tanlash metodikalari ushbu KS dan gaz olayotgan iste’molchilarning harakteriga bog’liq. Kompressorlarning umumiy soni esa iste’molchilarning soni orqali aniqlanadi.
Yordamchi uskunalar tarkibiga quydagilar kiradi:
─ so’rib olinayotgan gazni mehanik aralashmalardan va namlikdan tozalash uchun qurulma-filtr va filtr-kameralar;
─ haydalayotgan gazni oltingugurtdan tozalash va namlikdan quritish uchun qurulma-moy ajratgichlar, quritish sistemalari;
─ haydalayotgan gazni sovutish uchun qurulma pog’onalararo va ohiridagi sovutgichlar;
─ tarmoqdagi bosim pulsatsiyalarini tenglashtirish uchun qurulmalar;
─ kompressor qurulmalarining ishini boshqarish va avtomatik nazorat qilish sistemalari.
Gaz qabul qilgichlar filtrlar, filtr kameralar kabi maxsus qurulmalarda gazni tozalash ikki bosqichli ravishda amalga oshiriladi. Birinchi pog’onada odatda yirik zarrachalar inertsiya kuchi bilan ajratib olinadi, ikkinchisida mayda zarrachalar filtratsiyasi amalga oshiriladi.
Gazlarni dag’al tozalash qurulmalari, odatda filtrlar bilan birga yagona filtr kameraga bosimlari 5.5 MPa dan ko’p bo’lmagan korxonalarni suyiltirilgan tabiiy gaz uchun ta’minlash vaqtida Kompressorning ishchi unumdorligi suyiltirilgan tabiiiy gazda ishlaydigan korxonaning yo’nalishi maksimal uzun kuchlanishdan va texnalogik jarayonlarning kategoriyalanganligidan kelib chiqib tanlanadi. Odatda KS larda bir hil turdagi agregat o’rnatiladi. Ulardan biri rezervda turadi, agar stansiyaga turli unumdorlikka ega bo’lgan agregatlar o’rnatilsa, u holda rezerv kompressor eng yirik agregat unumdorlikka ega bo’lishi kerak.
KS larning bir hil turdagi agregatlar bilan rezerv va belgilangan unumdorliklari kattaligi stansiyaning ishchi unumdorligini ta’minlaydigan – N ishchi kompressorlar soniga bog’liq.
Stansiyadagi ishchi va rezerv kompressorlarning optimal miqdori KS ning inshoatlariga eksplutatsiyasi minimumlaridan kelib chiqib texnik iqtisodiy xisoblashlar asosida aniqlanadi.
Har bir individual grafik bo’yicha o’zgaradigan, ko’p miqdor gaz sarfini talab qiladigan chegaralangan miqdorda iste’molchilarni siqilgan tabiy gaz bilan to’ldirish vaqtida odatda, markazdan qochma yoki o’qli kompressorlardan gaz ta’minotining blokli cxemasi qo’llaniladi.
Bu sxemada har bir iste’molchiga gazni uzatish individual kompressor orqali amalga oshiriladi. Dag’al tozalash qurulmasini, kompressor stansiyasini joylashtirish voqtida chuqur tozalovchi filtrlarni yuklantirish uchun tashqi gazni yuqori changlantiradigan joyda o’rnatiladi.
4. Gaz quvurlarining diometrlarini va ulardagi zo’riqish vaqtidagi yo’qotishlarni hisoblash.
4.1 Gaz quvurlarining hisoblangan uchastkalari uzunliklarini topamiz.
Uchastka l6-2=x2-x6=20 м
4.2 Uchstkalar bo’ylab transportirovkalanadigan gaz sarfi Qn ni aniqlaymiz, m³/s
Qn=Q6-2/3600=23,226/3600=0,0665 m³/sek
4.3 Siqilgan tabiiy gaz temperaturasini belgilaymiz:
Тsj=90 0С=363 К
4.4 Gaz quvurlarining ko’rib chiqilayotga uchastkalar diometri:
______________
d=√4QnТsjRpn /πpv
R=287.14Dj/kg К - gaz doimisi
pn=0,75 kg/m3 - narmal bosim va temperaturadagi bosim zichligi
V=12 m/sek – gaz tezligi, р=2.75 MPa – gaz
 m (18 mm)
Standart diametrni 20 mm ga teng deb belgilaymiz.
4.5 gaz quvurlarining ko’rib chiqilayotgan tarmog’idagi ishqalanishga keladigan zo’riqmalar yo’qotishlari.
hтр=∑ hтрi=∑ λi ( li lekv )vi² / 2gdi
li - gaz quvurining ko’rib chiqilayotgan uchastkasiga tegishli uzunlik.
lekv – tarmoq uchastkasining, joydagi qarshiliklarga ekvivalent bo’lgan qo’shimcha uzunligi
λi – gazning ishqalanish koeffitsenti.
λ6-2 = 0,142 / lg(1,274Qcж6-2 / kυ )
Qsj6-2 = Qnp/psj = Qn рRTsj/P = 0,0665*1,29*287,14*363 / (9*10³*10³)=
= 1*10-2 m³/sek
v6-2 = 2,5*10-6 m²/sek
k = 0,0001 m – po’lat quvurlari devorining kengligi.
λ6-2 = 0,142 / lg (1,274*1*10-2 / 0,0001 *2,5*10-2 ) = 0,0184
lэкв=2m
hтр = 0,0184*( 20 2 )*8,6² / 2*9,81*0,04 = 38,13 m.
4.6 Bosim yo’qotishlari.
ΔP= hтр psj g =38,13*8,6*9,81=3216 Pa
4.7 7 atm.ni tashkil etadigan nominal bosimni taminlash uchun, har bir seh oldida diofragmalar o’rnatamiz.
ζ=2Δp/(v²ρsj)
∆p=p-∆p1б-8-pН=2.75-0,002654-0,7=2,047346 МП
ζD=2*2,047346 *106/(10,6²*8,3)=4388
dD/d=0,33 (ζ=196) bo’lgan ikkinchi diofragmalarni va
dD/d=0,5 (ζ=29,7) bo’lgan bitta diofragmani o’rnatamiz.
O’LCHASH ASBOBLARI VA AVTOMATLASHTIRISH
«Ishlab chikarish jarayonlarini nazorat kilish va avtomatlashtirish» kismi
Ishlab chiqarishning avtomatlashtirishning asosiy negizi ish joylarni o‘zgartirish, bu texnologik jarayonning eng muщum yo‘nalishlaridan biridir. Neft va gaz sanoatida texnika va texnologiyalarni rivojlantirishni, ishlab turgan va yangi qurilayotgan korxonalarni quvvati kыpayish nazorat qilish boshkaruvni щisoblash texnikasi keng qo‘llab, kompleks avtomatlashtirish kiritishni talab qilyapti.
Avtomatlashtirish ishlab chiqarish jarayonlariin jadallashtirish, unumdorligini oshirish va yuqori sifatli mahsulot olishni, asosiy va yordamchi texnologik jarayonlari xavfsiz ishlashini ta’minlaydi. Lokal va avtomatik boshqarish sistemalari katta ahamiyatga ega bulib, axborot va boshqarish funksiyalarini me’yorida faoliyat ko‘rsatishini ta’minlaydi.
Axborot funksiyalarning vazifasi - axborotni texnik parametrlarini o‘lchash, uzatish, tayyorlash va ko‘rsatishlardan iborat.
Boshqarish funksiyalar vazifasi - hisob va uzatish, boshqaruvchi mexanizmga ta’sir ko‘rsatish boshqaruvidan iborat bo‘lib, sifatli mahsulot olinishida berilgan qiymatlarni saqlab turishdan iborat.
Malakaviy bitiruv ishini bajarishda ob’ekt sifatida kompressor tanlab olindi. Boshqariluvchi parametr sifatida – bosim olindi. Jaryondagi o‘zgartiriladigan ob’ektning asosiy kursatkichi:
Rmax = 5,80 MPa; Rmin =5,70 MPa; Rurt=5,75 MPa;
mikdorda uzgarishi mumkin, bosimni uzgarishi chegarasi = -0,05 MPa.
Boshkariluvchi ob’ektdagi bosimni ulchashdagi xatoliklarning kiymatlari (absalyut, nisbiy va keltirilgan xatoliklar) aniklandi. Ushbu xatoliklarga mos keluvchi ulchov aniklash tugri kelgan datchik tanlandi - bosimni me’yorlovchi asbob.
№
|
Kursatkich
|
Kattalik chegarasi
|
Abs
dA
|
Dinamik kursatkichlar
|
|
Aurta
|
Amax
|
Amin
|
Kob
|
K1
|
K2
|
K3
|
T1
|
T2
|
T3
|
|
5,75
|
5,80
|
5,7
|
0,05
|
1.25
|
1.25
|
1
|
1
|
65
|
80
|
30
|
Turtki Z ning kiymati va texnologik utish oraligi ukituvchi tomonidan berilgan:
Z=0.8 teng buladi.
Xisoblashni kompьyuterda MATLAB dasturi asosida 3 sigimli ob’ekt modelini borligini inobatga olib, biz xam xaroratni me’yorlovchi kurilmadagi boshkaruv jarayonini 3 sigimli deb, kabul kilamiz. Dastur - 1) biron-bir faoliyat, ishning mazmuni va rejasi; 2) siyosiy partiyalar, tashkilotlar, alohida arboblar faoliyatining asosiy qoidalari va maqsadlari bayoni; 3) oʻquv fani mazmunining qisqacha izohi; 4) teatr, konsertlar va b.
Bunga karaganda K= K1*K2*K3 bu erda- K1, K2, K3 xar bir sigimning kuchaytirish koeffitsienti.
Demak, K= K1*K2*K3 =1.25. K1, K2, K3 larning kiymatini tanlab, ob’ektga mom keluvchi kiymati olinadi.
Kompьyuterda MATLAB dasturi asosida kuyidagi boshkarish tizimi kursatkichlari olindi:
K1=1.25; , K2= 1; K3=1.
|
|
T3 =65; T2=80; T1=30;
|
Ob’ektni optimal boshkarish uchun unga tugri keladigan rostlagich tanlanadi- rostlash konuniga binoan.
Kuyida keltirilgan blok sxemaga asosan rostlash optimal kurinishi tanlandi, rostlagichni kiymatini aniklashda datchik va ijrochi kurilmani kuchaytiruvchi bulinma deb karab 3 sigimli ob’ekt PI roslagich uchun xisoblandi:
Boshkaruv tizimining kompьyuter modeli “MATLAB” dasturi asosidagi blok sxemasi kuyda keltirilgan:
Optimal boshkarish tizimini sintez kilish tartibi, rostlagichni tanlash, rostlagichning sozlash parametrlarining optimal kiymatlari kuyida keltirilgan komьpyuter modeli natijalari asosida aniklanadi:
Rostlagich kursatkichlari ma’lum bulgandan sung, GOST 21.404.85. foydalanib, texnologik jarayoni avtomatlashtirishning funksional sxemasini ya’ni, ob’ektning optimal boshkarish chizmasini chizdim.
Nazorat ulchov asboblari spetsifikatsiyasi
№
|
Kursatkich
|
Urnatish joyi
|
Ulchov asbobining nom iva tavsifi
|
Turi
|
Soni
|
1-1
|
bosim
|
joyida
|
Raqamli bosim ulchagich
|
RI 170011
|
1
|
1-2
|
bosim
|
joyida
|
Raqamli rostlagich
|
RRF 170011
|
1
|
1-3
|
bosim
|
|
Rakamli masofaviy boshkarish
|
RP 170011
|
1
|
1-4
|
bosim
|
joyida
|
Rakamli ijrochi kurilma
|
RE 170011
|
1
|
 
   
ATROF-MUHIT MUHOFAZASI
Ishlab chiqarish korxonalari rivojlanishi atrof-muhitni ifloslanishiga turli ekalogik muammolar kelib chiqishiga sabab bo’lmoqda. Ohirgi yillarga kelib atrof-muhitni muhofaza qilish inson oldidagi eng dolzarb muammolardan biriga aylandi. Chunki ishlab chiqarish rovojlanib borayotgan bir vaqtda turli hil tarmoqlar kengayib bormoqda. Aholi soni o’sib brogan sari ishlab chiqarish korxonalarining soni ham ortib bormoqda. Aholi - Yer yuzida yoki uning muayyan hududi, qitʼa, mamlakat, tuman, shaharida istiqomat qiluvchi odam (inson) lar majmui. Aholini tadqiq etish bilan maxsus fan - Demografiya shugʻullanadi.aholi oʻrtasida sodir boʻlayotgan jarayonlar biologik, geografik, ijtimoiy-iqtisodiy omillar taʼsirining natijasidir. Shu sababli bu muammoga xalqaro miqyosda e’tibor berilmoqda.
O’zbekiston Respublikasining prizidenti I.A.Karimov “ O’zbekiston XXI asr bo’sag’asida havfsizlikka tahdid barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari” asarida O’zbekistondagi mavjud quydagi ekologik muammolarga to’xtalib o’tamiz:
-
Yerning cheklanganligi va nihoyat darajada sho’rtanligi.Asar (arab. - iz, qodsiq) - 1) bi-ror narsadan qolgan yoki undan darak beruvchi belgi; nishon, iz; 2) Muhammad (sav) dan qolgan barcha sunnatlar; 3) olim, yozuvchi, rassom, bastakor va boshqa ijodining mahsuli.
-
Yer usti va yer osti suvlarini keskin tansiqligi va ifloslanganligi.
-
Orol dengiziningqurib borishi.
-
havo bo’shlig’ining ifloslanishi.
Bu muammolarni hal qilish uchun davlat miqyosida ko’p ishlar amalgam oshirilmoqda. Jumladan 9 dekabr 1992 yil “atrof-muhitni muhofaza qilish” haqida, 6 may 1993 yil “ sSuv va suv resurslaridan foydalanish” haqida, 27 dekabr 1996 yil “Atmosfera havosini muhofaza qilish” haqida, 6 iyun 2000 yil “Ekalogik ekspert” haqida, 5 aprel 2002 yil “Chiqindilar” haqida qonun qabul qilindi. Ushbu qonunlarni ijrosini nazorat qilishdi va ta’minlash uchun O’zbekistonda mavjud ekalogik harakat a’zolaridan 15 kishi Oily Majlisga daxldor etib saylandilar.Harakat - borliqnint ajralmas xususiyati boʻlgan oʻzgaruvchanlikni (q. Barqarorlik va oʻzgaruvchanlik) ifodalovchi falsafiy kategoriya. H. tushunchasi imkoniyatlarning voqelikka aylanishini, roʻy berayotgan hodisalarni, olamning betoʻxtov yangilanib borishini aks ettiradi.
Sho’rtan gaz kimyo majmuasida atrof-muhit muhofazasi sohasida ishlarni tashkil etishning asosiy yo'nalishlari loyihaviy hujjatlardayoq bayon etilgan edi. Korxona foydalanishga topshirilmasdan avvalroq qurilish maydonlari atrofida Respublika Vazirlar Mahkamasining bir qator Qarorlariga binoan yashil o’rmonzorlarni barpo etish ishlari boshlab yuborilgan edi.
Hozirrgi kunda korxonaning atrof-muhitga ta’siri ustidan to’laqonli kuzatuv ishlarini olib boorish uchun tarkibida Ekoanalitik labaratoriyaga ega bo’lgan atrof-muhit muhofazasi bo’limi tashkil etilgan. Mazkur laboratoriyaning davriy sinovi O’zbekiston Respublikasi Tabiatni muhofaza qilish Davlat qo’mitasi tarkibidagi Analitik Nazoratga Ixtisoslashgan davlat Ispeksiyasi tomonidan ijobiy baholanib kelmoqda.
Atrof-muhit holatining nazorati quyidagi yo’nalishlarda olib borilmoqda: ishchi hududlar atmosfera havosi tahlili va atmosferani ifloslovchi manbalar tahlili, oqava suvlarni tozalash ishlarining samaradorligi tahlili, ishlab chiqarish va iste’mol chiqindilari bilan tuproqning ifloslanish holati tahlillari. Atrof-muhitga ta’sirini baholash ishlarini o’z vaqtida bajarish uchun mavjud ko’chma avtolaboratoriya “Intereng Messtechnik” (Germaniya) kompaniyasi tomonidan zamonaviy uskunalar bilan jihozlangan bo’lib, ular yordamida atmosfera havosi tahlillari (5 ta modda), oqava suvlar tahlillari (15 ta modda) va tuproq tahlillari (4ta modda) bajariladi. Mazkur uskunalar tahlillar bajarishda zarur bo’lgan uskunalar ishlab chiqarishda hozirgi kunda ilg’or kompaniyalar “Draeger”, “Fisher”, “Hach”, “Perkin Elmer”, “Accuro”, “Bacharach Inc.”, “Mettler Toledo” kabilarga tegishlidir.
Korxonaning sanitary-homoya hududida joylashgan Ishchilar shaharchasida atmosfera havosini nazorat qilish uchun “Thermo Invironmental Instruments” (AQSH) firmasi tomonidan ishlab chiqilgan uskunalar majmuasi bilan jihozlangan laboratoriya uzliksiz ishlab turibdi. Mazkur uskunalar atmosfera havosi tarkibidagi SO2, H2S, CO, NO, gazlar miqdorini kecha-yu-kunduz davomida aniqlab boradi.Gaz - 1) uzunlik va masofani oʻlchash uchun moʻljallangan qad. oʻlchov birligi; arshin. Oʻrta Osiyo, shu jumladan Oʻzbekistonning baʼzi joylarida zar deb ham yuritilgan. Qiymati 0,71 m deb qabul qilingan.
Atmosferа hаvosigа tаshlаnаdigаn chiqindi gаzlаrini kislotаli komponentlаrdаn tozаlаsh uchun mаjmuаdа kislotаli gаzlаrni to‘g‘ridаn-to‘g‘ri oksidlаsh orqаli oltingugurt olishgа mo‘ljаllаngаn qurilmа uzluksiz ishlаb turibdi.
Sho‘rtаn gаz kimyo mаjmuаsidа bаrchа turdаgi oqаvа suvlаrni oxirigаchа tozаlаsh imkonini beruvchi qurilmаlаr mаvjud. Sаnoаt vа mаishiy oqаvа suvlаri mexаnik, fizik-kimyoviy vа biologik tozаlаshdаn o‘tkаzilgаndаn so‘ng, yuqori suv o‘tlаri ekilgаn biologik hovuzdа oxirigаchа tozаlаsh uchun berilаdi, bu suv o‘tlаri biologik filtrlаr vаzifаsini bаjаrаdi.
Integratsiyalаshgаn Boshqаruv Tizimini tаtbiq etish doirаsidа 2010 yildаn boshlаb Ekologik Boshqаruv Tizimi joriy etildi, buning uchun аvvаlo mаjmuаning bir qаtor xodimlаri xаlqаro mutаxаssislаr ishtirokidаgi treninglаrdа qаtnаshishdi. Ekologik Siyosаt vа ekologik boshqаruv sohаsidаgi mаqsаd vа vаzifаlаr, mаzkur tizimni tаtbiq etish vа fаoliyat yuritishini tа’minlаshgа qаrаtilgаn chorа-tаdbirlаr ishlаb chiqilib, аmаlgа oshirilmoqdа. Bundаn tаshqаri ustuvor ekologik аspektlаr vа ulаrning tа’sirlаri аniqlаb, ulаr ustidаn uzluksiz nаzorаt o‘rnаtildi.
Tаtbiq etilgаn ekologik boshqаruv tizimi аmаldаgi ISO 9001:2008 vа OHSAS 18001:2007 stаndаrtlаri аsosidаgi Sifаt vа Xаvfsizlik tizimlаri bilаn birgаlikdа integratsiyalаshtirilgаndаn so‘ng 2010 yil oxiridа Germаniyaning TUV Thuringen sertifikаtlаshtirish orgаni tomonidаn o‘tkаzilgаn аudit bo‘yichа muvаffаqiyatli sertikatsiyadаn o‘tdi.
Korxonаdа O‘zbekiston Respublikаsining tаbiаtni muhofаzа qilish sohаsidаgi qonunchilik tаlаblаrining hаmdа ISO 14001 xаlqаro stаndаrtidа belgilаngаn tаlаblаrning bаjаrilishini tа’minlаsh uchun bаrchа zаrur shаrt-shаroitlаr mаvjud, Ekologik boshqаruv tizimining sаmаrаdorligi vа foydаliligini yaxshilаsh bo‘yichа ishlаr to‘xtаb qolgаni yo‘q. Hozirgi kundа 2012 yildаn boshlаb xom аshyo gаzi tаrkibidа ortishi kutilаyotgаn kislotаli komponentlаrni to‘liq tozаlаshni аmаlgа oshirishni tа’minlаsh uchun oltingugurt olish qurilmаsini tаkomillаshtirish ishlаri boshlаb yuborilgаn. Qo‘zg‘аlmаs vа ko‘chmа mаnbаlаrdаn tаshlаnаdigаn ifloslovchi moddаlаrdаn аtrof-muhitgа bo‘lаdigаn аntropogen tа’sirni kаmаytirish mаqsаdidа yashil o‘rmonzorlаr bаrpo etilgаn hududlаrni suv resurslаrini iqtisod qilishgа imkon beruvchi tomchilаtib sug‘orish tizimi yordаmidа kengаytirish ishlаri аmаlgа oshirilmoqdа.
Atmosfera havosini changdan tozalash uchun quydagi usullar qo’llaniladi:
-
Gravitatsiya.
-
Quriq inertsion va markazdan qochma kuch tasida tozalash.
-
Filtrlash.
-
Xo’llash.
-
Elektrostatik.
-
Tovush va ultra tovush koagullash.
Havoni zaharli gazlardan tozalash uchun qutdagi usullar qo’llaniladi:
-
Absorbsiya
-
Adsorbsiya
-
Katlitik
-
Termik
Sanoat korxonalarida turli maqsadlarda suvdan foydalanish natijasida ko’p miqdorda sanoat va maishiy ko’p oqava suvlar hosil bo’ladi ularni tozlash uchun quydagi usullar qo’llaniladi:
-
Mehanik: tindirish, cho’ktirish, suzib olish.
-
Fizik-kimyoviy: koagultsiya, flakulyatsiya, flatatsiya,reagent qo’shish, ion almashtirish.
-
Kimyoviy: a) Regenerativ: haydash, absorbsiya, rektifikatsiya, ekstraksiya.
b) Destruktiv: oksidlash, termooksidlash.
4. Biokimyoviy: tabiiy sharoitda – aerobli, sunuy sharoitda – anoerobli.
Hosil bo’ladigan qattiq chiqindilarni qayta ishlash uchun quydagi usullar qo’llaniladi:
-
Mehanik.
-
Mehano-termik
-
Termik.
Loyiha qismi
Men ko’rib chiqayotgan obyektda tabiiy gazni siqib suyultirish jarayonida, tabiiy gazni kompressorning so’rish qismidagi, separatorga beriladi va separatorda oqimning tezligi pasayishi hisobiga va og’irlik kuchi ta’sirida gaz oqimidan suyuqlik tomchilari ya’ni uglevodarod kondensati ajraladi. Bu jarayon davomida atmosfera havosiga deyarli zaharli gazlar tashlanmaydi. So’ng gaz kompressorga berilib bosim ostida siqib haydaladi.
Kp’rib chiqilayotgan obyektda suvdan asosan sovutish va maishiy maqsadlarda foydalaniladi va ikki turli oqava suv hosil bo’ladi:
-
Sanoat oqava suvlari – mayda dispers zarrachalar bilan ifloslanadi va ularni tindirish va koagulyatsiya usullari bilan tozalanadi.
-
Maishiy ho’jalik oqava suvlari – SAM va muallaq zarrachalar bilan ifloslanadi. Ularni avval tindirib, so’ng biologic tozalash moslamasiga beriladi.
FUQARO MUHOFAZASI
Fuqoro muhofazasiga oid xuquqiy va me’yoriy hujjatlar.
O‘zbekiston Respublikasida Fuqoro muhofazasiga oid quyidagi xuquqiy me’yoriy hujjatlar va Vazirlar mahkamasining qarorlari kuchga kiritilgan.
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar mahkamasining 143 sonli “O‘zbekiston Respublikasi Favqulotda Vaziyatlar Vazirligini” tashkil etish to‘g‘risidagi qarori 11 aprel 1996y.
O‘zbekiston Respublikasi
|
