42
TASVIRIY SAN’AT DARSLARIDA O‘QUVCHILAR IJODIY
FAOLIYATINI RIVOJLANTIRISHNING FALSAFIY VA
PEDAGOGIK-PSIXOLOGIK JIHATLARI
G‘aniyeva Dildora Kayyumzoda
Buxoro davlat Pedagogika instituti II bosqich
magistranti
O‘qituvchi pedagogika xususida ta’lim-tarbiya nazariyasini yaxshi
bilguvchi, pedagogika, psixologiya fanlarini chuqur o‘rgangan, tasviriy
san’at metodikasi
bilan yaxshi qurollangan, tasviriy san’at darslarining
pedagogik texnologiyasi, o‘qitish didaktikasi va metodikasini yaxshi
egallagan pedagog-rassom yoki tasviriy san’at o‘qituvchisi bo‘lishi shart.
Ma’lumki, bolalarning ta’lim standartlari asosida olgan bilim va
malakalarini malakalarini qanday o‘zlashtirganlik darajasi ham tekshirib
boriladi. Bu esa standartni sinflar bo‘yicha ishlab chiqish lozimligini
taqozo etadi. U tasviriy, amaliy, me’morchilik san’atlari bo‘yicha atama va
iboralar, tushuncha va ma’lumotlar, o‘zlashtirilishi lozim bo‘lgan
malakalarni o‘z ichiga oladi. Bu materillarni bolalar tomonidan
o‘zlashtirilishini nazorat qilish esa ularning bilimlarini
tekshirishga doir
test materillarini, bolalar tomonidan bajarilgan tasviriy ishlarni baholash
mezonlari va boshqa materillar tayyorlash alohida ahamiyat kasb etadi.
Ular o‘z o‘rnida o‘quvchilarning bilim va malakalarini tez va oson
baholash imkonini beradi.
Tasviriy faoliyatning bu qiziqarli turi uchun dasturda alohida soatlar
ajratilgan bo‘lib, ular mashg‘ulotlar mazmunini yanada boyitadi. Qurish-
yasash uchun asosan uch xil materiallardan foydalanish nazarda tutiladi:
1. Badiiy materiallar (rangli qog‘ozlar, folga, gulqog‘ozlar, plastilin,
loy v.b.).
2. Tabiiy materiallar (daraxt barglari, shoxlari, ildizlari, po‘stlog‘lari,
meva va sabzavotlarning urug‘lari, rangli toshchalar, bug‘doy
va arpa
poyalari v.b.)
3. Tashlandiq materiallar (ichimlik va dori-darmondan bo‘shagan
sintetik idishlar, gugurt qutichalar, po‘kak, penoplast, idish qopqoqlari)
v.b.
O‘qituvchilik
kasbida
iste’dod
katta
rol
o‘ynaydi.
Ya’ni
o‘qituvchilikda o‘z kasbiga mehr, qiziqish, uni egallashga intilish bo‘lishi
lozim. Bu sifatlar ko‘pchilik hollarda bolalarni sevganda,
bolalarning
shovqin-suronidan, jovdiragan ko‘zlaridan zavqlangandagina namoyon
bo‘ladi. O‘qituvchining yana bir muhim sifati bu yoshlarga namuna, ibrat
bo‘lish shogirdlariga qattiq qo‘l va o‘z o‘rnida mehribon bo‘lishda
ifodalanadi.
43
Masalan, kiyimlari tozalanmay, yoqasining yag‘iri chiqib ketgan
o‘qituvchi so‘zsiz bolalarga ibrat bo‘la olmaydi. O‘qituvchi bolalarga faqat
tozalik borasida emas, har sohada ibrat bo‘ladigan bo‘lishi lozim. Xususan,
u odobi, bir so‘zligi, halolligi, sof vijdonliligi, adolatparvarligi,
mehribonligi bilan ajralib turadi. Shuni ham qayd qilish lozimki, o‘qituvchi
ishining
murakkabligi shundaki, u ham ta’lim ham tarbiya beradi.
Bu esa o‘qituvchidan ko‘p vaqt, mas’uliyat va ijodkorlikni talab etadi.
O‘qituvchining birovlarni o‘qishga majbur etib o‘rgatishi ham, o‘zini-o‘zi
majbur etishi ham oddiy ish emas. Hamma gap shundaki, hamma yoshlar
bir xil emas. Birovlari o‘qishga o‘zlari harakat qilsalar, boshqalarni
majburlash kerak bo‘ladi. Ko‘pchilik hollarda bir emas, butun bir jamoani
majburlash kerak bo‘ladi. Bunday hollarda yoshlarni ishga jalb etish,
intizomli bo‘lishga erishish ayniqsa og‘ir kechadi. Maqsadga erishish
uchun eng avvalo shu jamoa orasida obro‘ qozonmoq zarur. Tasviriy san’at
o‘qituvchisi bolalarning psixologik xususiyatlarini yaxshi bilgandagina u
kutilgan natijalarga erisha oladi. Bu narsa ko‘proq o‘qituvchining
kuzatuvchanligiga bog‘liq. U faqat tevarak-atrofdagi voqea va
hodisalarnigina emas, bolalarda va ularning
harakatlarida sodir
bo‘layotgan jarayonlarni kuzatib borishi, ulardan tegishli xulosalar
chiqarib olishlari, shunga yarasha tegishli choralar ko‘rishi kerak boladi.
Kuzatuvchan o‘qituvchi bir vaqtning o‘zida juda ko‘p jarayonlarni
hayolidan o‘tkazadi. Xususan, dars berayotganda, qaysi bola nima haqida
o‘ylayapti, nega shunday harakatlar qilayapti, rost gapirayaptimi yoki
yolg‘onmi, qaysi bolalarga yordam berish kerak-u, qaysinisiga shart emas,
qaysi bolalar mashg‘ulotga qiziqayaptilar, qaysilari yoq v.b.
O‘qituvchining psixik jarayonlaridan
hisoblangan tasavvur, uning
faoliyatida muhim rol oynaydi. Agarda uning bu xususiyati yaxshi
rivojlangan bo‘lsa, u mashg‘ulotlarda narsalar va hodisalarning o‘lchovi,
shakli, rangi, tuzilishi, holati, harakati kabilarni tezda va jonli tasavvur
etib, ularni bolalar ongiga osongina yetkaza oladi. Natijada, uning
bolalarga beradigan ma’lumot va tushunchalari ishonarli chiqadi.
Tasavvuri yaxshi rivojlangan o‘qituvchilar o‘zlarining
gaplari bolalarga
qanday ta’sir ko‘rsatishi, qanday fikr tug‘ilishini oldindan bila oladilar va
shunga yarasha o‘zlarini tayyorlaydilar.
