23
3-Mavzu
: Pulning turlari.
Reja:
1. Pulning turlari.
2. Qog’oz pullar,tovar pullar,kafolatlangan pul turlari.
3. Pul turlarining asosiy xususiyatlari.
Tayanch so’z va iboralar:
pul, qog’oz pullar,tovar pullar, kafolatlangan
pul
Odamlar ming yillar davomida puldan foydalanishgan.Dastlab pullar tanga
shakllarida paydo bo’lgan.Keyinchalik metal pullar o’rnini bosadigan qog’oz
pullar
paydo bo’ldi.Lekin tanga pullar muomaladan chuqib ketgani yo’q.Hozirgi davrda
metal tangalar,qog’oz banknotlar,electron va kredit pullar qo’llaniladi. Pul
yordamida tovarlar oldi-sotdi qilinadi. Pulning muomala vositasi
ekanligi tovarlarni
naqd pulga sotilishi jarayonida namoyon bo’ladi. Bu vazifani banklar tomonidan
muomalaga chiqariladigan banknotalar va tangalar bajaradi. Bunda tovar harakati pul
harakatiga mos keladi, Ya’ni bir vaqtning o’zida pul to’lanadi va tovar sotib olinadi.
Pul turlarini 4 toifaga ajratiladi: tovar ,kredit, himoyalangan, fiat
Tovar
pullar
qadimda
pul
o’rnini
bosgan.
Masalan
hayvonlar
terilari,qobiqlar,marvaridlar insoniyat Jamiyat ida malum bir qiymatga ega bo’lgan
boshqa ko’plab narsalardir.Ularning kamchiligi juda
kata xilma-xillikka ega
ekanligidir. Buni bartaraf etuvchi tangalar paydo boldi.Keyingisi kafolatlangan
puldir.Ushbu toifadagi pul turlariqimmatbaho metalga almashtirish mumkin bo’lgan
(sertifikatlar,belgilar).
Masalan, talaba do’konga kirib pul to’lab kitob yoki daftar sotib oldi.Pul muomala
vositasi sifatida quyidagi xususiyatlarga ega:
-
bu vazifani faqat naqd pullar bajaradi;
-
tovar va pul o’zaro qarama-qarshi yo’nalishda harakat qiladi;
-
tovar va pul harakati
bir vaqtda yuzaga keladi;
-
tovar sotuvchi va sotib oluvchi o’rtasidagi munosabat tugallanadi,
tomonlar tovarga yoki pulga ega bo’ladilar.
Pullarning muomalada real ishtirok etishi va ularning ayirboshlashdagi
ishtirokining o’tkinchiligi muomala vositasi sifatidagi pullarning o’ziga xos
xususiyati
hisoblanadi, Shu sababli to’laqonli bo’lmagan pullar - qog’oz va kredit
pullar ham muomala vositasi funksiyasini bajarishi mumkin. Hozirgi vaqtda kredit
pullar deb ataladigan pullar:
veksellar, banknotalar, cheklar, banklarning kredit
kartochkalari pul muomalasida hukmron vaziyatni egallab turibdi Pulning to’lov
vositasi ekanligi iqtisodiyotda naqd pulsiz hisob-kitoblarni keltirib chiqaradi.
Pulning to’lov vositasi ekanligi quyidagi hollarda ko’rinadi:
-
xizmatlar uchun xaq to’langanda;
-
davlat byudjetiga soliqlar to’langanda;
24
-
banklardan olingan qarzlar qaytarilganda, foizlari to’langanda;
-
ish haqi, nafaqa, stipendiya va boshqalar to’langanda;
-
boshqa har xil qarzlar va majburiyatlar to’langanda.
To’lov
aylanishida
