1-rasm. Termodinamik jarayonning sxematik tasvirlanishi.
Qurilmaning tuzilishi va ishlashi
Simob tomchilarini yig’ish:
- dastaki (qo’l bilan yurgiziladigan) vakuum nasosini gazli termometrga ulang
va termometrni shunday ushlangki, uning ochiq uchi pastga qarab yo’nalgan
bo’lsin (2-rasmga qarang);
- dastaki vakuum nasosi yordamida maksimum ortiqcha bosim
ΔP ni yuzaga
keltiring va tomchi shaklidagi simobni qavariq joyga
(a) to’plang;
- dastaki vakuum nasosining manometri ortiqcha bosim
ΔP ni manfiy qiymat
tarzida ko’rsatadi;
- agarda hali ham simobning tomchilari kapillyarda qolsa,
kapillyarni sekin
turtkilab, ular qavariq joyga
(a) siljiting;
- simob bilan berkitilgan kapillyar uchida qolgan kichkina simob tomchisi
tajribani bajarishga xalaqit bermaydi.
2-rasm. Simob tomchilarini yig’ish va dastlabki gaz hajmi
(V
0
) ni o’rnatish.
Gaz hajmi V
0
ni o’rnatish:
- gazli termometrdan foydalanish uchun uni ishchi holatdan (ochiq uchi
yuqorida)
sekin shunday buringki, simob kapillyarning kirish teshigiga
siljisin;
- dastaki vakuum nasosining ventilyasiya klapanini
(b) sekin oching va
ΔP
bosimni sekin
0 ga shunday kamaytiringki, simob yakka bog’langan tomchi
bo’lib asta yumalasin;
- gazli termometr bilan katta trubkani shtativ ustuniga o’rnating;
- agar katta simob tomchisi kuchli ventilyasiya
yoki vibrasiya natijasida
parchalansa, qaytadan simobni yig’ing;
- gazli termometrga parallel qilib temperatura datchigini
NiCr-Ni katta
probirkaga kiriting va uni Mobil CASSY bilan ulang.
Texnika xavfsizligi
Diqqat: gazli termometr simobga ega;
gazli termometr
bilan ishlaganda, iloji boricha tartibga rioya qiling;
shisha idish va o’lchov stakani bilan ishlaganda iloji boricha hushyor
bo’ling, shishani sinishiga yo’l qo’ymang.
3-rasm. Tajriba qurilmasi
Ishni bajarish tartibi.
- Shisha idishdagi 400 ml hajmli suvni 90° C gacha elektroplitkada qizdiring
- issiq suvni ehtiyotlik bilan shisha idishga quying.Temperatura ko’tarilib
borgan
sari gazning boshlang’ich bosimi pasayadi.
- Temperatura ortishini kuzating va temperatura hamda havo ustunining
balandligini aniqlash uchun, temperatura pasaya boshlash momentini kuting.
- Suv vannasining (probirkadagi suv) sovushi mobaynida gazli termometrning asta-
sekin temperaturasini va berk havo ustunining balandligini o’lchang.
- Olingan natijalarni ishchi formulaga qo’yib hisoblang va o’lchashdagi absolyut
va nisbiy xatolarni aniqlang.
- Olingan natijalarni 1-jadvalga kiriting.
- Olingan natijalar asosida gaz hajmining temperaturaga bog’liklik grafigini
chizing.
1-jadval
№
𝑡(℃)
h(sm)
V(m
3
)
𝛼 =
𝑉
𝑇
(
𝑚
3
𝐾
)
Δ𝛼 (
𝑚
3
𝐾
)
𝜀 (%)
1
2
3
4
5
6
7
O’rt
Sinov savollari.
1. Ideal gaz holat tenglamalarini keltirib chiqaring va mohiyatini izohlang?
2. Gey-Lyussak qonuning fizik mohiyatini izohlang?
3. Olingan tajriba
natijalarini tahlil qilib, o’zgarmas bosimda gaz hajmining
temperaturaga bog’lanish qonuniyatini tushuntiring?
4. Ishga xulosa yasang.
