36
III.5-rasm,
d da Venturi quvuri tasvirlangan. Venturi
quvuri kirish silindrik
quvuri, kirish konusi, o‘rta silindrik quvuri va diffuzor chiqish konusidan tuzilgan.
P
1
va
P
2
bosimlar kirish konusining oldi va o‘rta silindrik quvurining o‘rta qismlarida
o‘rnatilgan alohida teshiklar yordamida o‘lchanadi.
Toraytirish qurilmalari vujudga keltirilgan bosimlar farqi orqali modda sarfini
o‘lchash prinsipi va ularning asosiy tenglamalari toraytirish
qurilmalarining barcha
turlari uchun bir xil. Faqat bu tenglamalardagi tajriba orqali aniqlanadigan ba’zi
koeffitsiyentlar bir-biridan farq qiladi.
Siqiluvchi muhit (gaz, bug‘) sarfini o‘lchashda, ayniqsa, bosimlar farqi katta
bo‘lganda, modda oqimi toraytirish qurilmasidan o‘tayotgandagi bosimning
o‘zgarishi natijasida modda zichligining o‘zgarishini e’tiborga olish zarur. Lekin gaz
yoki bug‘ning toraytirish qurilmasidan o‘tish vaqti ko‘p bo‘lmagani sababli,
moddaning siqilishi va
kengayishi adiabatik ravishda, ya’ni issiqlik almashinuvisiz
o‘tadi.
Sarfni o‘lchashga mo‘ljallangan toraytirish qurilmalarini tartibi Davlat
Standartlar Qo`mitasi tomonidan tasdiqlangan normativ hujjatda: «Gaz
va suyuqliklar
sarfini standart toraytirish qurilmalari orqali o‘lchash qoidalari» (RD 50-213-80) da
aniqlangan.
Standart toraytirish qurilmalariga RD 50-213-80 qoidalari talablarini
qanoatlantiruvchi va modda sarfini individual darajasiz o‘lchashda qo‘llanadigan
diafragmalar, soplolar, Venturi soplolari va Venturi quvurlari kiradi.
1982 yildan boshlab «Gaz va suyuqlik sarfini standart toraytiruvchi qurilmalar
RD 50-213-80 yordamida o‘lchash qoidalari» joriy etildi.
Difmanometrning turi va xili quyidagi shartlarga ko‘ra tanlanadi:
1) difmanometr ayni asbobni ishlatishga oid qo‘llanmada ko‘rsatilgan
muhitlarnigina sarfini o‘lchash uchun qo‘llanishi mumkin (agar difmanometr sezgir
elementini uzluksiz himoya qilinmayotgan yoki ajratuvchi idishlar qo‘llanmayotgan
bo‘lsa);
2) elektr energiyadan foydalanuvchi difmanometr mos me’yoriy
hujjatlar
talabini qondirishi lozim;
37
3) quvurdagi maksimal ish bosimi toraytiruvchi qurilma oldida difmanometr
mo‘ljallangan maksimal ish bosimidan katta bo‘lmasligi kerak.
Asbobsozlik sanoatida quyidagi qatordagi bosimlar farqi chegaralariga mos
keladigan difmanometrlar chiqariladi: 10; 16; 25; 40; 63; 100; 160; 250; 400; 630;
1000; 1600; 2500; 4000; 6300; 10000; 16000 va 25000 Pa hamda 0,04; 0,063; 0,1;
016; 0,25; 0,4; va 0,63 mPa. Difmanometrning yuqori o‘lchash
chegarasi berilgan
eng katta sarfga mos kelishi kerak.
Eng katta sarf quyidagi qatorga mos kelishi zarur: 1,0; 1,25; 1,5; 2,0; 3,2; 4,0;
5,0; 6,3; 8,0; 10 va hokazo.
