III.5-rasm. Standart toraytiruvchi qurilmalar sxemasi

36 
III.5-rasm, d da Venturi quvuri tasvirlangan. Venturi quvuri kirish silindrik 
quvuri, kirish konusi, o‘rta silindrik quvuri va diffuzor chiqish konusidan tuzilgan. P
1
va P
2
bosimlar kirish konusining oldi va o‘rta silindrik quvurining o‘rta qismlarida 
o‘rnatilgan alohida teshiklar yordamida o‘lchanadi. 
Toraytirish qurilmalari vujudga keltirilgan bosimlar farqi orqali modda sarfini 
o‘lchash prinsipi va ularning asosiy tenglamalari toraytirish qurilmalarining barcha 
turlari uchun bir xil. Faqat bu tenglamalardagi tajriba orqali aniqlanadigan ba’zi 
koeffitsiyentlar bir-biridan farq qiladi.
Siqiluvchi muhit (gaz, bug‘) sarfini o‘lchashda, ayniqsa, bosimlar farqi katta 
bo‘lganda, modda oqimi toraytirish qurilmasidan o‘tayotgandagi bosimning 
o‘zgarishi natijasida modda zichligining o‘zgarishini e’tiborga olish zarur. Lekin gaz 
yoki bug‘ning toraytirish qurilmasidan o‘tish vaqti ko‘p bo‘lmagani sababli, 
moddaning siqilishi va kengayishi adiabatik ravishda, ya’ni issiqlik almashinuvisiz 
o‘tadi. 
Sarfni o‘lchashga mo‘ljallangan toraytirish qurilmalarini tartibi Davlat 
Standartlar Qo`mitasi tomonidan tasdiqlangan normativ hujjatda: «Gaz va suyuqliklar 
sarfini standart toraytirish qurilmalari orqali o‘lchash qoidalari» (RD 50-213-80) da 
aniqlangan. 
Standart toraytirish qurilmalariga RD 50-213-80 qoidalari talablarini 
qanoatlantiruvchi va modda sarfini individual darajasiz o‘lchashda qo‘llanadigan 
diafragmalar, soplolar, Venturi soplolari va Venturi quvurlari kiradi. 
1982 yildan boshlab «Gaz va suyuqlik sarfini standart toraytiruvchi qurilmalar 
RD 50-213-80 yordamida o‘lchash qoidalari» joriy etildi. 
Difmanometrning turi va xili quyidagi shartlarga ko‘ra tanlanadi: 
1) difmanometr ayni asbobni ishlatishga oid qo‘llanmada ko‘rsatilgan 
muhitlarnigina sarfini o‘lchash uchun qo‘llanishi mumkin (agar difmanometr sezgir 
elementini uzluksiz himoya qilinmayotgan yoki ajratuvchi idishlar qo‘llanmayotgan 
bo‘lsa); 
2) elektr energiyadan foydalanuvchi difmanometr mos me’yoriy hujjatlar 
talabini qondirishi lozim; 

37 
3) quvurdagi maksimal ish bosimi toraytiruvchi qurilma oldida difmanometr 
mo‘ljallangan maksimal ish bosimidan katta bo‘lmasligi kerak. 
Asbobsozlik sanoatida quyidagi qatordagi bosimlar farqi chegaralariga mos 
keladigan difmanometrlar chiqariladi: 10; 16; 25; 40; 63; 100; 160; 250; 400; 630; 
1000; 1600; 2500; 4000; 6300; 10000; 16000 va 25000 Pa hamda 0,04; 0,063; 0,1; 
016; 0,25; 0,4; va 0,63 mPa. Difmanometrning yuqori o‘lchash chegarasi berilgan 
eng katta sarfga mos kelishi kerak. 
Eng katta sarf quyidagi qatorga mos kelishi zarur: 1,0; 1,25; 1,5; 2,0; 3,2; 4,0; 
5,0; 6,3; 8,0; 10 va hokazo. 

Download 2,57 Mb.