N. O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Siljitish mexanizmlarida yuk ko‘tarish mexanizmlari kabi, mexanizmning ishlash davri uchga bo‘linadi:
1-davr — ishga tushirish davri',
2-davr — barqaror harakat davri,
3-davr — mexanizmni to‘xtatish davri.
Barqaror harakat davrida aravachaning yoki kranning silji- shiga qarshilik ko‘rsatiladi. Bu qarshilik yuruvchi g‘ildiraklar- ning dumalab ishqalanishi va g‘ildirak qobirg‘alarining relsga ishqalanishidan hosil bo‘ladi (58-rasm):
Fa = (Gyu. + Ga) '.?'■ К_кл, (122)
bu yerda: G_yuk — siljitilayotgan yukning og‘irlik kuchi, N; G_a — aravacha yoki kranning og‘irlik kuchi, N;/— tayanchlarda- gi ishqalanish koeffitsienti; dumalash podshipniklari uchun f = 0,01...0.15, sirpanish podshipniklari uchun f = 0,08...0,l; D_g. — yuruvchi g‘ildirak diametri, mm; d — g‘ildirak o‘rnatil- gan val sapfasining diametri, mm; К — g‘ildirakning rels bo‘ylab dumalab harakatlanishiga qarshilik koeffitsienti (agar D_g. = 0,5...0,7 m bo‘lsa, К=(5...8)-10^-4 m); K_qob. — g‘ildirak qobirg‘alaridagi va gubchaklaridagi ishqalanishni e’tiborga oluvchi koeffitsient (aravacha uchun K_qob = 1,2...1,3; kran uchun Kqob=1,3...1,5).

58-rasm. Siljishga qarshilikni aniqlash sxemasi:
1 — g‘ildirak; 2 — podshipnik; 3 — o‘q; 4 — rels.
92

Agar JL = 1....1 bo‘lsa, dumalash podshipniklari uchun Dg‘ 4 6

g‘ildirak va rels o‘rtasidagi umumiy qarshilik koeffitsienti К = 7^d+²* = 0,02 olinadi. um
^Dg‘
Aravachani siljitish mexanizmidan ba’zi hollarda konsol kranlarining qulochini o‘zgartirishda foydalaniladi (59-rasm).

59-rasm. Konsol aylanma kran sxemasi:
1 — lebyodka; 2 — yulduzcha; 3 — aravacha; 4 — arqon.
93
Bunda aravacha 3 aravachaga ulangan arqon 4 vositasida siljitiladi. Arqon 4 zanjir yulduzchasi 2 yordamida harakat- lantiriladi. Yuk lebyodka 1 vositasida ko‘tariladi. Yuk ko‘ta- rayotgan arqon aravachaga o‘rnatilgan bloklardan o‘tkazilib, bir uchi lebyodka barabaniga, ikkinchi uchi kran fermasiga mahkamlanadi. Bunday kranlarda aravachaning siljishiga qarshilik yuruvchi g‘ildiraklardagi va bloklardagi qarshiliklar- dan tashkil topadi:
f.s = Л + F_u = (G„_k + G, + G,._e) у ² Кkob. + (Fkel - Л.,), ₍₁₂₃₎
bu yerda: G_yuk — ko‘tarilayotgan yukning og‘irlik kuchi, N; G_a — aravachaning og‘irlik kuchi, N; G_te — tortuvchi ele- mentning og‘irlik kuchi, N; F_kel, F_ket — keluvchi va ketuvchi tarmoqlarning (aravacha harakatlanayotgandagi) taranglik kuchi.
Siljitish mexanizmining va ko‘tarish mexanizmining arava- chadan tashqarida joylashtirilishi aravacha massasini va uning gabarit o‘lchamlarini ancha kamaytiradi. Bunday mexanizm- larda aravachaning inersiya kuchi aravachaning siljishiga qarshilik kuchidan ancha kam bo‘ladi. Shuning uchun aravachani siljitish tezligi v_as<3 m/min bo‘lganda, inersiya kuchlari e’tiborga olinmaydi. Bunday mexanizmlarning kam- chiligi yuk ko‘tarish mexanizmi tortuvchi elementining tez yedirilishidir.
Siljitish mexanizmi uchun elektrodvigatel quvvati (kW) qu- yidagicha aniqlanadi:
^ps = Ifrf, (¹²⁴)
bu yerda: v_a — aravachani siljitish tezligi, m/min;