|
Muhammed al xorazmiy atindagi tashkent informaciyaliq texnologiyalari universiteti nokis filiali
|
| Sana | 15.05.2024 | | Hajmi | 142,85 Kb. | | #236164 |
Bog'liq 13-TEMA
MUHAMMED AL XORAZMIY ATINDAGI TASHKENT INFORMACIYALIQ TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI NOKIS FILIALI
"TELEKOMMUNIKACIYA TEXNOLOGIYALARÍ HÁM KÁSIPLIK TÁLIM" FAKULTETI KUNDUZGI BÓLIMI KIBER QAWIPSIZLIGI BAGDARI 1-KURS STUDENTI URUNBAEV ZAIDJANNIN FILOSOFIYA PANINEN ISLEGEN TAPSIRMASI
TEMA: GLOBAL PROCESSLERI HÁM TURAQLI RAWAJLANIW
Orınladı: URUNBAEV Z
Qabılladı: ALLAMBERGENOV A
REJE:
1. Globallasıw, globalistika hám turaqlı rawajlanıw túsinikleriniń mánis-mazmunı.
2. Global processler klassifikaciyası.
3. Pandemiya -XXI ásirdiń global mashqalası
4. Global keńislikte informaciya texnologiyaları, jasalma intellect hám virtual reallıqtıń proporcionallıǵı
5. Zamanagóy texnikanıń insanpárwarlasıwı
6. Global tárbiya hám bilimlendiriw turaqlılılıq faktorı
Tayanısh tu`sinikleri:
Bolmıs tuwralı ta`liymat (ontologiya), Gnoseologiya (biliw tuwralı ta`liymat), O`z-ara baylanıs ha`m rawajlanıw koncepciyaları, Logika.
Belgili, filosofiyanın` payda bolıwı basqa ilimler siyaqlı adamzat tariyxında sociallıq ha`m biologiyalıq ortag`a beyimlesio` ha`m onı qayta o`zgertiw processinde empiriyalıq bilimlerdin` jetkiliksizligi menen baylanıslı. A`lbette bul keskin gnoseologiyalıq situaciya biraz sozılın`qı xarakterge iye boldı. Onın` sheshiliwi ushın belgili obiektiv alg`ı sha`rtler talap etildi. İlimnin` payda bolıwı ushın usınday tariyxıy bolmıslıq fon civilizaciyag`a deyingi alg`ashkılıqtan civilizaciyag`a o`tiu da`wiri boldı. Bul process o`zinin` ele jetilispegenligine qaramastan aqıl miynetinin` fizikalıq miynetten bo`liniwinen ilimiy bilimlerdi o`ndiriu menen professionallıq da`rejede shug`ıllanatug`ın adamlardın` ayrıqsha toparının` payda bolıwına alıp keldi. İlimnin`, sonın` ishinde filosofiyanın` payda bolıw da`wirin analizlegende bul processti a`dette adamzat tariyxındag`ı u`lken burılıs penen bizdi qorshag`an ortalıqtı tınısh ha`m turaqlı irracionallık oylawdan ilimiy- filosofiyalıq tu`siniuge o`tiw menen baylanıstırıladı. Bul processti shıg`ısqa ha`m Batısqa ha`m baylanıslı b. e. sh. 800-ha`m 200- jıllardın` aralıg`ında tu`sindiriw arnawlı a`debiyatlarda bar.
Degen menen grek-rim civilizaciyasının` Evropanın` en` a`yyemgi civilizaciyası ekenligin esapqa alıw menen birge shıg`ıs civilizaciyasınan anag`urlım keyin payda bolg`anın esapqa alsaq bunın filosofiyalıq oyg`a ha`m tiyisli ekenin umıtpawımız kerek. Bul bir. Sonday-aq ga`p o`zinshelikke iye disciplinanın` sociallıq filosofiyanın` payda bolg`anlıg`ı tuwralı emes, al onın genezisi tuwralı bolıp otır. Axırı, ulıwma ilim a`wzel basta bo`linbegen, sinkret jag`dayg`a iye. Sebebi tusinikli: qorshap turg`an dun`ya tuwralı toplang`an bilimler salıstırmalı turde az, qubılıslardın` ma`nisin, tiykarın an`g`arıw ele u`stirtin. Bul tariyxıy sharayatlarda ilim dun`ya tuwralı bilimlerdin` jıyındısın, sonın` ishinde sociallıq filosofiyalıq bilimlerdi ha`m o`z ishine aladı.
Sonın menen birge ilimnin` payda bolıwı menen onın` rauajlanıwının` tiykarg`ı nızamlarının` biri ilimiy bilimlerdin` differenciallanıw processi ha`m a`melge asadı. Bunın` na`tiyjesi otnositelli tu`rde o`zinshe ilimiy bilimler tarawının` bo`linip shıg`ıwı menen, sonın` ishinde filosofiyanın` predmetinin` tarılıwı menen ha`m baylanıslı. Baskasha aytqanda, filosofiya izbe-iz konkret ilimiy tarawlardı o`zinen bo`lekley otırıp, qızlarına putkil mal-mulkin bo`lip berip, izinde o`zi diyuana bolg`an shekspirdin` Korol` Lirine uksag`an joq. Qaytama ol o`zinen ilimiy bilimlerdin` tarawların qanshama ko`birek bo`lip shıg`arg`an sayın bay, jemisli ha`m ja`miyet ushın paydalıraq boldı. Aqırı, ol basqaları menen sa`ykes emes izertleuwpredmetine, o`z funkciyalarına iye boldı.
A`lbette filosofiyalıq ilimnin` o`zi de a`sirler boyı differenciyag`a ushıradı ha`m onın` du`zilisi ta`wir-aq o`zgerdi. Meselen, tariyxıy rauajlanıw barısında filosofiyadan psixologiya, formal` logika, etika, estetika bo`linip shıktı. Bu`ginliginde, filosofiyalıq bilimnin` du`zilisi arnawlı a`debiyatlarda tiykarınan to`mendegishe:
1. Bolmıs tuwralı ta`liymat (ontologiya).
2. Gnoseologiya (biliw tuwralı ta`liymat).
3. O`z-ara baylanıs ha`m rawajlanıw koncepciyaları.
4. Logika.
Bul strukturadag`ı sociallıq filosofiyanın` ornı ma`selesine kelsek, onı besinshi element sıpatında qarawdan go`re atalg`an elementlerdin` ko`pshiliginin` tutaslıg`ındag`ı ja`miyet tanıwlıq aspekt sıpatında qaraw joo` bolsa kerek. O`ytpesek, filosofiyanın` dúnya tuwralı tutas tu`sinik ha`m onın` jasawının` ha`m rawajlanıwının` universallıq nızamları haqqında ilimiy ko`z-qarastın` jıyındısı bolatug`ınlıg`ına shek keltiremiz.
Bul boyınsha sociallıq ontologiya, sociallıq dinamika ha`m sociallıq biliw sıpatında filosofiyalıq bilimnin` elementlerine sa`ykes qaraw bar. Bul boyınsha sociallıq ontologiya ja`miyetlik bolmıs ha`m onın` modifikaciyaların-ekonomikalıq bolmıs, sociallıq bolmıs, ekologiyalıq bolmıs, demografiyalıq bolmıs h.t.b. mashqalalardı o`z ishine aladı.
O`z-ara baylanıs ha`m rawajlanıw koncepciyasının` sa`ykes aspekti sociallıq dinamika. Ol ja`miyetlik rawajlanıwdag`ı liniyalıq, cikllik, shenber ta`rizlilikti, sonday-aq o`tiu da`wirlerindegi revolyuciyalıq penen evolyuciyalıqtın` ara qatnasıg`ın, ja`miyetlik progress problemaların qaraydı. Sociallıq filosofiyalıq bilimnin` tag`ı bir a`hmiyetli strukturalıq elementi gnoseologiyanın` ja`miyet tanıwlıq bir aspekti-sociallıq biliw. Ol ja`miyetlik sananı, sociumdı izertlew barısında ulıwma ilimiy metodlardı ha`m biliwdin formaların analizleydi .Bul kontekstte logika g`ana G`esapka ilinbeydi.
Filosofiyalıq bilimnin` bul elementi ku`te abstraktlıg`ına ha`m universallıg`ına baylanıslı sociallıq logika dep atalatugın ayrıqsha aspektine iye emes.Belgili, waqtında Aristotel filosofiyaday paydasız, biraq onnan go`zzal ilim joq degen edi. Pikirdin` subiektivligine qaramastan, onda jan bar ekenligin biykarlawg`a bolmaydı. Bul onın` atqaratug`ın funkciyalarınan aq belgili.
Dúnyag`a ko`z-qaraslıq funkciya
Sociallıq filosofiya tutas filosofiya siyaqlı eki tiykarg`ı specifikalıq-dúnyaga ko`z-qaraslıq ha`m metodologiyalıq funkciyalarg`a iye.
Specifikalıg`ı sonda, olar rawajlang`an ha`m ja`mlengen tu`rinde tek filosofiyag`a g`ana tiyisli. Bul boyınsha dúnyag`a ko`z-qarastın` ne ekenligin eske tusirip o`teyik. Dúnyag`a ko`z-qaras bul bizdi qorshag`an dúnyanın` ma`nisi ha`m ondag`ı adamnın` ornı tuwralı og`ada ulıwma ko`z-qaraslardın` ha`m tu`siniklerdin` jıyındısı. Sociallıq filosofiyanın` dúnyag`a ko`z-qaraslıq funkciyasın durıs tu`siniw ushın en` keminde eki momentti esapqa alıw kerek.Birinshiden, adamnın dúnyag`a ko`z-qarası ilimiy mag`lıwmatqa iye bolıw na`tiyjesinde ha`m sociallıq ortanın` ta`siirinde stixiyalı tu`rde ha`m qa`liplesiwi mu`mkin.
Bul jag`daylarda, a`lbette dúnyag`a ko`z-qarastın` bir elementleri ilimiy jaqtan tekserilgen, al basqaları ku`ndelikli sananın` da`rejesinde eski u`rip-a`detler ha`m da`stu`rler menen aralasıp ju`riwi mu`mkin.
Durıs, birde-bir filosofiyalıq sistema ha`m qanshama jetilgen, qanshama zamanago`y bolıwına qaramastan individtin` dúnyag`a ko`z-qarasında eskilikli qaldıkların ha`m adasıwlardı absolyut da`rejede boldırmawg`a kepillik bere almaydı.
Aqırı, onın` o`zinin` de bulardan absolyut da`rejede erkin bolıwı qıyın. Usıg`an qaramastan tek sistemalasqan filosofiyalıq bilim g`ana bizin` dúnyag`a ko`z-qarasımızdag`ı mifologiyalıq` elementlerdi minimumg`a keltire aladı.
Durıs, birde-bir filosofiyalıq sistema ha`m qanshama jetilgen, qanshama zamanago`y bolıwına qaramastan individtin` dúnyag`a ko`z-qarasında eskilikli qaldıkların ha`m adasıwlardı absolyut da`rejede boldırmawg`a kepillik bere almaydı.
Aqırı, onın` o`zinin` de bulardan absolyut da`rejede erkin bolıwı qıyın. Usıg`an qaramastan tek sistemalasqan filosofiyalıq bilim g`ana bizin` dúnyag`a ko`z-qarasımızdag`ı mifologiyalıq` elementlerdi minimumg`a keltire aladı.
Birinshiden, dialektika bizdi korshag`an dúnyanın` qubılıslarının` ha`m processlerinin` g`alaba universal` o`z-ara baylanısın moyınlasa, metafizika tosın baylanıslardı moyınlap, zatlardın` o`zinsheligin, avtonomlıg`ın absolyut da`rejege ko`teredi.
Ekinshiden, dialektika qubılıslar menen processlerdin` rawajlanıwın sapalıq o`zgerisleri principinen shıqsa, metafizika barlıq o`zgerislerdi tek g`ana sanlıq o`zgerisler menen shekleydi.
U`shinshiden, dialektika qa`legen qubılısqa ha`m processke nızamlı da`rejede ta`n ishki qarama-qarsılıklardan kelip shıqsa, metafizika qarama-qarsılıqlar obiektiv haqıyqatlıqqa emes, ol tek oylawımızg`a tiyisli dep qaraydı.
To`rtinshiden, dialektika ushın rawajlanıwdın` bas da`regi qubılıslar ha`m processlerdin` o`zlerine ta`n qarama-qarsılıqları. Al metafizika bul da`rekti izertleniwdegi predmetten sırtta izleydi.
Filosofiya tariyxında dialektika ha`m metafizikanın` almasıw processin tu`sindirgende onın` ilimnin o`zindegi, en` aldı menen ta`biyat tanıwdag`ı sapalı o`zgerisler menen baylanıstırıw za`ru`r. Sociallıq filosofiyanın` metodologiyalıq funkciyag`a iye bolıwı ulıwma filosofiyalıq metodtın` sociallıq filosofiyalıq kenislikte ha`m wakıtta o`zlestiriliwi menen baylanıslı. Ma`selen, XIX a`sirdin` ortasında dialektikalıq metodtın` tiykarg`ı principleri bir qansha ta`biyat tanıw ilimlerinde tastıyklandı. Al sociallıq filosofiyada metafizika xu`kim su`riwin dawam etti.
Axırı, filosofiyanın` metodologiyalıq funkciyası ja`miyet tanıwlıq-gumanitarlıq ciklda tikkeley emes, al sociallıq filosofiya arqalı a`melge astı. Tag`ı bir mısal. Filosofiyada bizdi kqrshag`an dúnyanın` rawajlanıwının` obiektiv nızamlılıg`ı ideyası antikalıq da’wirden berli bar. Birak ga`p ja`miyet tuwralı bolg`anda ha`tte usı bu`ginge deyin ja`miyetlik rawajlanıwdın` nızamlarının` obiektiv xarakterin biykarlaytug`ın ag`ımlar (ma`selen pozitivizm) bar. Tag`ı bir mısal. Filosofiyada bizdi kqrshag`an dúnyanın` rawajlanıwının` obiektiv nızamlılıg`ı ideyası antikalıq da’wirden berli bar. Birak ga`p ja`miyet tuwralı bolg`anda ha`tte usı bu`ginge deyin ja`miyetlik rawajlanıwdın` nızamlarının` obiektiv xarakterin biykarlaytug`ın ag`ımlar (ma`selen pozitivizm) bar.
Sociallıq filosofiyanın` metodologiyalıq ha`m dúnyag`a ko`z-qaraslıq funkciyaları bir birine o`tip otıradı. A`sirese onın` metodologiyalıq funkciyasın dialektika menen metafizikalıq tiykarında so`z eter ekenbiz, sinergetikanı ha`m dıqqattan shette qaldırmaw kerek.
Sinergetikanı a`dette rawajlanıwdın` jan`a metodı sıpatında qaraw ha`m onı bu`gingi civilizaciyag`a ta`n bas principler u`ziliksizlik, basqıshpa-basqısh rawjlanıwdı tu`sindiriwge mumkinshiligi mol dep tu`sindiriwler arnawlı a`debiyatlarda bar.
Bul tiykarg`ı specifikalıq funkciyalar menen birlikte sociallıq filosofiya ulıwma ilimiy funkciyalardı-gumanistlik ha`m ulıwma ma`deniy funkciyalardı atqaradı.
Filosofiyanın` gumanistlik funkciyası jeke adamnın` gumanizm ruhındag`ı ta`rbiyasına bag`darlang`an. Al onın` ulıwma ma`deniyatlıq funkciyası filosofiyanın` adamzattın` ruhıy ma`deniyatının` bas elementlerinin` biri ekenligi menen baylanısli.
Sociallıq filosofiya filosofiyalıq bilimnin` basqa komponentleri menen organikalıq birlikte barlıq ja`miyetlik, ken`irek, putkil gumanitarlıq bilimlerdin` dúnyag`a ko`z-qaraslıqk ha`m metodologiyalıq tiykarı boladı. Ma`selen, sociallıq filosofiyanın` sociologiya menen o`z-ara qatnası. Bulay etiwimizdin` ha`m eki jag`dayı bar: birinshiden a`sirimizdin` 60-70 jılları usı ma`selege baylanıslı tınımsız diskussiyalar bolıp o`tti. Ekinshiden, bul mısal ilimlerdin` gumanitariyalıq, ha`tteki gumanitarlıq emes tarawları ushın ha`m xarakterli.
Eskertkenimizdey aq, sociallıq filosofiya ha`m sociologiyanın` ara-qatnasına baylanıslı diskussiyalarda u`sh tu`rli ko`z-qaras ko`rinis taptı.
1 Sociallıq filosofiya barlıq socialogiyag`a ten`.
2 Sociallıq filosofiya sociologiyadan tısqarı.
3 Sociallıq filosofiya sociologiyanın` jokarg`ı metodologiyalıq qabatı.
Song`ı poziciyada da`slepki ekewindegidey ha`dden tıs shetke shıg`ıw joq. Axırı, qa`legen ilimdi u`sh qabatlı du`ziliste qarag`anımızda jokarg`ı qabatı onın` metodologiyalıq ha`m ulıwma teoriyalıq problemaların quraydı. Bunnan son`g`ı qabatlar ilimnin` orta da`rejesinin` teoriyaların ha`m qollanba ta`replerin o`z ishine aladı. Usınday eken, sociallıq filosofiya jokarg`ı qabattı qurasa, tarawlıq sociologiyalıq teoriyalar orta, konkret sociologiyalıq izertlewler son`g`ı qabatlardı iyeleydi.
Sociallıq filosofiyanın` tariyx ilimi menen ara-qatnası ha`m usı principten kelip shıg`adı. Degen menen bul jag`dayda joqarg`ı qabattı sociallıq filosofiya tariyxtın` metodologiyası yamasa tariyxıy biliwdin` metodologiyası atlı ilimiy disciplina menen bo`lisedi. Sonı da yadta tutıw kerek, tariyxtın` metodologiyalıq problemaların basınan ayag`ına deyin og`an sa`ykes sociallıq filosofiyalıq problemalardın` konkretlesiwi (ma`selen, tariyxıy nızamlarda ulıwma sociologiyalıq nızamlardın` konkretlesiwi) sıpatında qaraw natuwrı. Aytayıq, tariyxtın` metodologiyası da tariyxıy ilimdegi gnoseologiyalıq problemalar menen shug`ıllanadı.
Sociallıq filosofiyanın` metodologiyalıq funkciyası ha`mme ilimler, sonın` ishinde, ta`biyat tanıw ilimleri ushın ha`m tiyisli. Ma`selen, bul ilimlerdin` ko`p g`ana problemaları sociallıq filosofiya ta`repinen ashılg`an nızamlardın` ja`rdemindegi metodologiyalıq tiykarlaw arqalı sheshimin tabadı.
Ma`selen, anaw ya mınaw ilimnin` da`wirlerge bo`liniwi, ilimiy problemalardın` payda bolıwında ha`m sheshiliwinde ja`miyetlik sharayatlardın` roli, dúnyag`a ko`z-qarastın` ilimiy do`retiwshiliktegi roli, alımnın` morallıq juwapkershiligi, ilimlerdin` klassifikaciyası, ilimlerdin` ja`miyettin` tikkeley o`ndiriwshi ku`shlerine aylanıwı h.t.b. Sonday-aq ha`zirgi ta`biyat tanıwda ko`p g`ana tarawlar bar, olar tek ta`biyatqa tiyisli g`ana emes, ja`miyetke tiyisli obiektlerdi ha`m izertleydi. Bul ilimlerdin` jetiskenlikleri effekt beriwi ushın tek ta`biyat nızamları tuwralı bilimge emes, ja`miyettin` sociallıq talaplarının` nızamları tuwralı bo`limge de su`yeniwi tiyis. Sociallıq filosofiyanın` statusı tuwralı ma`selege qaytadan keletug`ın bolsaq, onın` filosofiyalıq bilim sistemasındag`ı otnositelli erkinligin biykarlawg`a bolmaydı. Bul sociallıq filosofiyanın` rawajlanıwının` ishki logikasında ko`rinis tabadı.
Basqasha aytqanda ol tutas filosofiyanın` ya onın` bo`leklerinin` (ontologiya, gnoseologiya, rawajlanıw koncepciyası) rawajlanıw logikasın qaytalamaydı. Ma`selen, eger rawajlanıw koncepciyası birin-biri belgili triada- sada aktikalıq dialektika-metafizikanın` ko`p a`sirlik hu`kimliligi- Jana da`wir filosofiyasında dialektikanın`
tikleniwi tu`rinde almastırg`an bolsa, sociallıq filosofiyanın` rawajlanıw logikasın mınaday sxemada sa`ulelendiriw mu`mkin.
Ja`miyet degenimiz ne degen sorawg`a juwap izlew ko`pten bar. A`lbette ja`miyet-bul adamlardın` jıyındısı dew alımlardı qanaatlandırg`an emes. A`dette ja`miyetti diniy, gumanistlik ha`m idealistlik ha`m materalistlik tu`sindiriwler bar. Bul boyınsha ha`r bir diniy ta`liymat ja`miyette o`z specifikasına ılayıq tu`sindiriwine qaramastan onın` tiykarın quday menen baylanıstıradı.
Ja`miyet quramlı tutas birlik sıpatında o`z du`zilisine iye. Son`g`ı jılları baspa ko`rgen miynetlerde ja`miyettin` to`rt sferası: ekonomikalıq, siyasiy, ruhıy, sociallıq tuwralı pikirler biraz turaqlastı.A`lbette ja`miyetke anıqlama berip onın` du`zilisin aytqan menen onın` obiektiv reallıqtın` podsisteması ekenligi tuwralı ma`sele tamamlanbaydı. Onın` materiyanın` ha’reketinin` forması sıpatında specifikalıq sapalı ayırmashılıg`ı en` aldı menen o`ndiris processinin` ha`m onın` tariyxıy tiplerinin` tiykarında payda bolatug`ın ja`miyetlik qubılıslardın` minezlemeleri menen baylanıslı. Bul bir. Ekinshiden sociallıq filosofiyada sociallıq sistemanın` elementar kletkası tuwralı ma`sele, demek sistemanı izertlewdi baslawdag`ı analizdin` obiekti bolarlıq «qarapayım birlik» ha`zirge shekem izleniste. Basqasha aytqanda filosoflar ha`m sociologlar fizikalıq atomg`a yaki biologiyalıq kletkag`a ontologiyalıq xarakterdegi kishi bo`lekti qashshannan izlep ju`r. Pikirler ha`m ha`r qıylı.
Degen menen, son`g`ı waqıtları sociallıq baylanıslar ha`m qatnaslar haqıyqıy adamzatlıq o`z-ara ta`sir sıpatında rodlıq sociallıq qubılıs ha`m barlıq socio ma`deniyatlıq qubılıslar ushın ta`n qa`siyetler bolıp, sociumnın` strukturalıq aspektin izertlewde baslama bolatug`ınlıg`ı arnawlı a`debiyatlarda turaqlasıp kiyatır.
Endi ja`miyetlik qatnaslar ma`selesine keletug`ın bolsaq, ol adamnın` iskerligi menen baylanıslı. Konkretlirek aytqanda, ja`miyetlik qatnaslar usı iskerlikten tuwındı bolıp, onın` ja`miyetlik formasın quraydı. Adamlardın` qa`legen o`z-ara qatnası, ta`siri ja`miyetlik xarakterge iye.Ja`miyetlik qatnaslar a`dette arnawlı a`debiyatlarda eki ma`niste - tar ha`m ken` ma`niste qollanıladı. Ken` ma`niste adamlar arasındag`ı ha`mme qatnaslar, tar ma`niste u`lken sociallıq toparlar arasındag`ı tikkeley ja`miyetlik xarakterge iye qatnaslar g`ana (o`ndirislik, klasslar aralıq, milletler aralıq ha`m klasslar aralıq, xalıq aralıq ha`m ishki siyasiy ekologiyalıq h.t.b) na`zerde tutıladı.
„Sociallıq“ tu`sinigi ha`m sonday „Ja`miyetlik“ qatnaslar tu`siniginin` tar ma`niste qollanılıwı ja`miyettin` podsistemalıq qa`siyetin konkretlestiretug`ının esapqa alsaq (ha`r bir individtin` sociumg`a tikkeley emes al, ha`r qıylı birlikler ha`m toparlar arqalı enisiwi h.t.b), ja`miyetlik qatnaslar-u`lken sociallıq toparlar arqalı ha`m olardın` ha`r birinin` o`z ishindegi iskerligi processinde payda bolatug`ın o`z-ara ta`sir ha`m o`z-ara baylanıslardın` ko`p tu`rli formaları. Ha`r bir adam bul toparlardın` (etnos, klass, klasstın` ishindegi qatlam, bir ma`mleket puxaralarının` birligi h.t.b.) ha`r birine kirgenlikten ol universal subiektiv element, durısırag`ı so subiekt boladı. Aqırı, ha`r bir topar individlerdin` birliginen turadı.Degen menen ja`miyetlik qatnaslar adamlardın` erkinen ha`m sanasınan biyg`a`rez qubılıs. Olardın` obiektivligi adamnın` sa`ykes ja`miyetlik qatnaslardın` jıyındısı (sa`wleleniwi) bolatug`ınlıg`ı menen a`bden da`liyllengen. Ja`miyetlik qatnaslar materiallıq, ruhıy qatnaslarg`a bo`linedi ha`m olardın` ekewi de obiektivlikke iye. Eger materiallıq qatnaslarg`a bo`liw ja`miyetlik bolmıstın` tiykarg`ı sferaları (o`ndiris quralları, ekologiyalıq qatnasları, bala tuwılıwdın` o`ndiriliwi h.t.b.) boyınsha a`melge asırılsa, ruhıy, ideallıq qatnaslar tiykarına ja`miyetlik sananın` du`zilisi, onın` formaları jatqızıladı. Bul qa`dege onsha ko`ne bermeytug`ınları da bar. Aytayıq, siyasiy qatnaslar. Olar siyasiy ha’rekettin` subiektlerinin` (klasslar, milliy ha’reketler, partiyalar, ma`mleketler) ko`z-qarasında sa`wlelengenlikten ruhıylıqqa, ideallıqqa iye. Biraq bul qatnaslar olardın` praktikalıq siyasiy iskerliginin` barısında qa`lipleskenlikten materiallıqqa iye. Al semyalıq qatnaslardı ya materiallıq ya ruhıy qatnaslar menen sheklew qıyın.
Paydalanılǵan ádebiyatlar :
1. Matyushin G. G". Etika. Kurs leksiyalari" 2007.
2. Maksimov L. v. Etik pikir.- Baspa. 4.- M.: RAS Pánler akademiyası. 2003.
3. Yefimov v. T. Etika hám ruwxıylıqshunoslik // Filosofiya máseleleri. 1982. No 2.
4. Guseynov A. A. Etika // Jańa filosofiyalıq ensiklopediya: 4 jildda M..2001
5. Apresyan R. G. Moral // Etika: Ensiklopediyalıq sózlik.
|
| |
