|
Gidrotexnik inshootlari bilan bog’liq avariyalarining kelib chiqish sabablari va omillari
|
| bet | 2/7 | | Sana | 20.05.2024 | | Hajmi | 170,11 Kb. | | #244708 |
Bog'liq MUSTAQIL ISHGidrotexnik inshootlari bilan bog’liq avariyalarining kelib chiqish sabablari va omillari;
Gidrotexnika inshootlari (G T I) xavfsizligi (murakkab tabiiy - texnik tizimlar sifatida), ularning kelajakdagi holatini bashorat qilish o‘tamuhim , juda murakkab va o‘ziga xos vazifa hisoblanadi. GTI baholanadigan barcha ko'rsatkichlar orasida ularni ishonchliligi va xavfsizligi muammosi eng asosiysi hisoblanadi. Ayniqsa, bu 1999- yilda 0‘zbekiston Respublikasining « Gidrotexnika inshootlarining xavfsizligi to‘g‘risida » gi Qonunning hamda 0‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1999-yil 20-avgustdagi 398- sonli «Yirik va o‘tamuhim suv xo‘jalig i obyektlarini xavfsiz ishlashi va foydalanish davridagi ishonchliligini oshirish bo‘yicha choratadbirlar to‘g ‘risida» gi Qarorini qabul qilinishi bilan yana ham dolzarb masalaga aylandi.
GTI bo‘yicha xavfli hodisalar pulli suvdan foydalanish yoki ta’mirlashning kech moliyalashtirilishi bilan bog‘liq. Xavf tushunchasi potensial xavfning universal miqdoriy o‘lchovidir, bu quyidagilarni ta’minlaydi:
- xavflarni tahlil qilish muammolarini hal qilish uchun dastlabki maqsadlar strategiyalarni tartibga solish;
- harakatning mexanizmlari va turli tabiiy havfini solishtirishni o‘tkazish; - xavflarning integral ko‘rsatkichlariga qo‘shgan hissasi bo‘yicha potensial xavf manbalarini tasniflash va ularning darajasini baholash;
- mexanizmni o‘rganish va baxtsiz hodisalar yuzaga kelishining va rivojlanishining sabab-ta’sir mantig‘ini, shuningdek turli xil texnologik, tabiiy va ijtimoiy omillarning havf ko‘rsatkichlariga ta’sirini tadqiq qilish;
-texnologik (texnik) va tashkiliy-uslubiy ta’sir etuvchi omillarni (xavf ehtimolligini kamaytirish, zararni kamaytirish) optimal boshqarish hisobiga xavflarni kamaytirishni ta’minlash;
Inshootlarning ishonchlilik darajasiga ta’sir ko‘rsatadigan eng muhim omil - bu odamlar o‘zlarini avariya sodir bo‘lgan taqdirda yoki ta’sir doirasiga ta’sir qilish xavfi hisoblanadi. Konstruksiyalarning buzilishiga olib keladigan “ruxsat etiladigan” konsepsiyasi avariya va falokat hodisalariga bog‘liq juda muhim va ijtimoiy ahamiyatga ega masala hisoblanadi.
Suv xo‘jaligi obyektlari xavfsizligini va suvdan foydalanishni nazorat qilish inspeksiyasi gidrotexnika inshootlarining xavfsizligi sohasidagi maxsus vakolatli davlat organi bo‘ldi.
TOShKENT, 30 avg — Sputnik. 30 avgust kuni “Gidrotexnika inshootlarining xavfsizligi to‘g‘risida”gi qonun qabul qilindi.
Qonunga ko‘ra, Gidrotexnika inshootlarining loyiha ko‘rsatkichlari parametrlariga, ularga yuklamalar hamda ta’sir ko‘rsatish omillariga, shuningdek qurilishda ishlatiladigan materiallarga, foydalanish sharoitlariga qarab gidrotexnika inshootlari I, II, III va IV sinflarga bo‘linadi.
Suv xo‘jaligi obyektlari xavfsizligini va suvdan foydalanishni nazorat qilish inspeksiyasi gidrotexnika inshootlarining xavfsizligi sohasidagi maxsus vakolatli davlat organi etib belgilandi.
Gidrotexnika inshootlarida favqulodda vaziyatlarning yuzaga kelishi xavfini eng ko‘p darajada kamaytirish bo‘yicha profilaktika tadbirlarini amalga oshirish ularning xavfsizligini ta’minlashga nisbatan qo‘yilgan asosiy talablardan biri hisoblanadi.
Favqulodda vaziyatlarni bartaraf etish uchun moliyaviy va moddiy resurslar zaxiralari ulardan shoshilinch tarzda foydalanish maqsadida foydalanuvchi tashkilotlar tomonidan oldindan yaratiladi.
Gidrotexnika inshootlaridan foydalanish davrida favqulodda vaziyat yuzaga kelishi natijasida boshqa shaxslarning hayotiga, sog‘lig‘iga va (yoki) mol-mulkiga, shuningdek atrof-muhitga zarar yetkazilganligi uchun foydalanuvchi tashkilotlarning fuqarolik javobgarligini sug‘urta qilish qonunchilikda belgilangan tartibda amalga oshiriladi.
Olim va etakchi mutaxassislarning ekspert baholashiga ko‘ra, har yili o‘rtacha 100 dan ortiq GTI avariya holatlariga uchrashi aniqlangan. Ularning asosiy sabablari quyidagilardir: ob’ektlarning qoniqarsiz texnik holati va ekspluatatsiyaning past darajasi, qurilishdagi nuqsonlar, suv toshqinlar hajmining noto‘g‘ri bashorat qilinishi, loyihalashda xatolar. SHu munosabat bilan me’yoriy hujjatlarda GTIning xavfsizligini ta’minlashga quyiladigan talablar oshirildi.
Gidrotexnika inshootlari bilan bog'liq baxtsiz hodisalar inson xatosidan mexanik nosozliklar va atrof-muhitga xavf tug'diradigan turli sabablar va omillarga olib kelishi mumkin. Ushbu sabablarni tushunish samarali oldini olish va yumshatish strategiyalarini ishlab chiqish uchun juda muhimdir. Mana bir nechta umumiy sabablar va omillar:
Inson xatosi: operatorlar, texniklar yoki texnik xodimlar tomonidan qilingan xatolar baxtsiz hodisalarga olib kelishi mumkin. Bunga hukm chiqarishdagi xatolar, noto'g'ri tartib-qoidalar, noto'g'ri tayyorgarlik yoki xavfsizlik protokollariga rioya qilmaslik kiradi.
Uskunaning ishlamay qolishi: Nasosning noto'g'ri ishlashi, vanalarning ishlamay qolishi yoki quvurlardagi oqish kabi gidravlik tizimlardagi mexanik nosozliklar baxtsiz hodisalarga olib kelishi mumkin. Ushbu nosozliklar noto'g'ri texnik xizmat ko'rsatish, eskirgan komponentlar, ishlab chiqarish nuqsonlari yoki dizayndagi kamchiliklardan kelib chiqishi mumkin.
Haddan tashqari bosim va yorilish: Shlangi tizimlar yuqori bosim ostida ishlaydi va agar bosim tizimning imkoniyatlaridan oshsa, bu yorilish, portlash yoki suyuqlikning nazoratsiz chiqishiga olib kelishi mumkin. Haddan tashqari bosim hodisalari valflarning noto'g'ri ishlashi, bloklangan oqim yo'llari yoki ortiqcha tashqi kuchlar natijasida yuzaga kelishi mumkin.
Korroziya : Shlangi komponentlar va quvurlarning vaqt o'tishi bilan korroziyasi ularning strukturaviy yaxlitligini zaiflashtirishi, nosozliklar va oqish xavfini oshirishi mumkin. Xuddi shunday, uzoq muddat foydalanish natijasida eskirish va yirtish gidravlika uskunasining ishlashi va xavfsizligini buzishi mumkin.
Atrof-muhit omillari: Ekstremal ob-havo sharoiti, seysmik faollik, suv toshqini yoki kimyoviy ta'sir kabi tashqi omillar gidravlika inshootlarida baxtsiz hodisalarga olib kelishi mumkin. Ushbu ekologik xavflar infratuzilmaga zarar etkazishi, operatsiyalarni buzishi yoki kaskadli nosozliklarni keltirib chiqarishi mumkin.
Xavfsizlik choralarining etarli emasligi: Favqulodda vaziyatlarga javob berish rejalarining etarli emasligi, tegishli jihozlarning yo'qligi yoki xavfsizlik bo'yicha ko'rsatmalarning bajarilmasligi, gidravlika inshootlarida baxtsiz hodisalar oqibatlarini kuchaytirishi mumkin.
Inson omillari: baxtsiz hodisalarda inson xatosidan tashqari charchoq, stress, xotirjamlik yoki noto'g'ri nazorat kabi omillar ham rol o'ynashi mumkin. Inson omillarini hal qilish tashkilot madaniyati, o'qitish amaliyoti va ishchi kuchini boshqarishni hisobga oladigan kompleks yondashuvni talab qiladi.
Dizayn va qurilish kamchiliklari: Noto'g'ri ishlab chiqilgan gidravlik tizimlar yoki strukturaviy zaifliklarga ega ob'ektlar baxtsiz hodisalarga ko'proq moyil bo'lishi mumkin. Noto'g'ri material tanlash, noto'g'ri muhandislik yoki noto'g'ri xavflarni baholash kabi muammolar xavfsizlik zaifliklariga hissa qo'shishi mumkin.
Normativ muvofiqlik: tartibga soluvchi standartlar, kodlar yoki sanoat ko'rsatmalariga rioya qilmaslik gidravlika inshootlarida baxtsiz hodisalar ehtimolini oshirishi mumkin. Xavfsizlik qoidalariga rioya qilmaslik operatsion xavf-xatarlarga, qonuniy majburiyatlarga yoki obro'ga putur etkazishi mumkin.
Aloqa va muvofiqlashtirish: manfaatdor tomonlar, shu jumladan operatorlar, favqulodda vaziyatlarga javob beruvchilar va hokimiyat organlari o'rtasidagi aloqa va muvofiqlashtirishning etarli emasligi gidravlika inshootlari bilan bog'liq favqulodda vaziyatlarda samarali choralar ko'rishga to'sqinlik qilishi mumkin.
Ushbu sabablar va omillarni aniqlash va bartaraf etish orqali manfaatdor tomonlar profilaktika choralarini amalga oshirishlari, xavfsizlik protokollarini yaxshilashlari va baxtsiz hodisalar xavfini kamaytirish va xodimlarni va atrof-muhitni zararlardan himoya qilish uchun favqulodda vaziyatlarga tayyorgarlikni yaxshilashlari mumkin.
“Gidrotexnika inshootlarining xavfsizligi to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuni qabul qilinganligi munosabati bilan Vazirlar Mahkamasi qaror qiladi:
Gidrotexnika inshootlarining xavfsizligi deklaratsiyasi va xavfsizlik deklaratsiyasining davlat ekspertizasi to‘g‘risidagi Nizom 1-ilovaga muvofiq;
Belgilansinki, I, II va III sinfga mansub o‘ta muhim gidrotexnika inshootlarining texnik holati va bexatar ishlashi ustidan nazorat O‘zbekiston Respublikasi Suv xo‘jaligi vazirligi huzuridagi Suv xo‘jaligi obyektlari xavfsizligini va suvdan foydalanishni nazorat qilish inspeksiyasi (keyingi o‘rinlarda — “Suvxo‘jaliknazorat” inspeksiyasi) tomonidan, III sinfdan past bo‘lgan gidrotexnika inshootlari bo‘yicha esa — inshootlarning mansubligiga ko‘ra O‘zbekiston Respublikasi Suv xo‘jaligi vazirligi, “Issiqlik elektr stansiyalari” AJ, “O‘zbekgidroenergo” AJ va boshqa tashkilotlar tomonidan amalga oshiriladi.
O‘zbekiston Respublikasi Qishloq xo‘jaligi vazirligi, Suv xo‘jaligi vazirligi, “O‘zbekgidroenergo” AJ, “Suvxo‘jaliknazorat” inspeksiyasi manfaatdor vazirliklar va idoralar bilan birgalikda mukammallik klasslari bo‘yicha gidrotexnika inshootlari ro‘yxatini, shuningdek gidrotexnika inshootlarining bexatar ishlashini ta’minlash bo‘yicha avariya moddiy-texnika zaxiralarini yaratish hamda ulardan foydalanish tartibini tasdiqlash uchun ikki oy muddatda O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasiga kiritsinlar.
O‘zbekiston Respublikasi Davlat arxitektura va qurilish qo‘mitasi Qishloq va suv xo‘jaligi vazirligi, Energetika va elektrlashtirish vazirligi, Favqulodda vaziyatlar vazirligi, Ichki ishlar vazirligi, “Davsuvxo‘jaliknazorat” inspeksiyasi bilan birgalikda 2000-yil mobaynida, “Gidrotexnika inshootlarining xavfsizligi to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuni va ushbu qaror talablarini hisobga olgan holda, qurilish normalari va qoidalariga o‘zgartirishlar kiritsin.
O‘zbekiston Respublikasi Suv xo‘jaligi vazirligi, “Issiqlik elektr stansiyalari” AJ, “O‘zbekgidroenergo” AJ, tizimida gidrotexnika inshootlari bo‘lgan tashkilotlar.
Masala:
|
| |
