Davlat energetika nazorati

jazo choralarini belgilash maqsadida nazorat tashkilotlari katta huquqlarga 
ega.
Ja m o a t n azorati - kasaba uyushmasi federatsiyasi tomonidan amalga 
oshiriladigan nazorat turiga kiradi. Bu nazorat turi korxona mahalliy 
kasaba uyushmasi qo‘mitasi orqali nazorat ishlarini amalga oshiradi.
M ehnatni m uhofaza qilish n a z o ra ti-m e h n a t qonuniyatlari, xavfsizlik 
texnikasi va sanoat sanitariyasi norma va qoidalarining bajarilishini 
kuzatib boradi, sanoat korxonalarida baxtsiz hodisalaming kelib chiqishini, 
kasb kasal liklarini kamaytirishni ta’minlovchi chora-tadbirlaming amalga 
oshirilishini nazorat qiladi. Jumladan, ishlab chiqarish jihozlari va 
qurilmalarining sozlanganligini, ishchilaming maxsus kiyim va shaxsiy 
muhofaza vositalari bilan ta’minlanganligini, maxsus ovqatlaming o ‘z 
vaqtida berib borilishini, sut bilan ta’minlanishini, ish kuchining davom 
etish soatlarini, dam olish kunlari va ta’tilning o‘z vaqtida berilishini, 
tanaffuslar, ayollar va o‘smirlar mehnatidan to‘g ‘ri foydalanishni va 
boshqalami tekshirishda faol qatnashadi.
4.7. M ehnatni m uhofaza qilishda nazorat 
o‘tkazishning tashkil etilishi
Mehnatni muhofaza qilishning davlat boshqaruvi O ‘zbekiston 
Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan amalga oshiriladi.
Mehnat muhofazasiga doir qonunlar va boshqa me’yoriy hujjatlami amal 
qilinishining Davlat nazorati 0 ‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi 
qarorlariga asosan ( 0 ‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 
7.11.1994-yildagi 538-sonli) Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish 
vaziriigi hamda ( 0 ‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 7.04.
2000-yildagi 130-sonli ) «Sanoatda va konchilikda ishlami bexatar olib 
borislmi nazorat qilish agentligi» tomonidan amalga oshiriladi.
0 ‘zbekiston Respublikasida mehnat muhofazasi sohasidagi vazifalami 
arnalga oshirish ( 0 ‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 
16.02.1995-yildagi 58~sonli qaroriga muvofiq) Mehnat vazirligining mehnatni 
muhofaza qilish boshqarmasiga yuklatilgan. Mehnatni muhofaza qilish 
boshqarmasi boshlig‘i va uning o‘rinbosari 0 ‘zbekiston Respublikasining 
Bosh davlat texnik inspektori hisoblanadi. Mehnatning texnik inspektorlari, 
mas’ul xodimlar hisoblanib, ular korxona, tashkilot va muassasalarda 
xavfsiz mehnatning tashkil etilishini, ishlab chiqarish sanitariyasini va
60

¡Tiehnat qonunchiligining amal qilinishini, ishlab chiqarish jarayonida yuz 
beradigan baxtsiz hodisalar va kasb kasalliklarining holatini, ulaming kelib 
chiqish sabablarini o‘rganishi va tekshiruvda ishtirok etishi O ‘zbekiston 
Respublikasi Mehnat vazirligining Bosh texnik mehnat inspeksiyasi 
yo'riqnomalari asosida amalga oshiradi. Bular xususida (Mehnat vazirligi 
Kollegiyasi qarorida 1995-yiI 18-fevraldagi «mexnatning Davlat texnik 
inspeksiyasining huquqlari va burchlari» yo‘riqnomasida ko‘rsatib o‘tilgan). 
Shuningdek, mehnat muhofazasi masaíalarini tekshirishda qator davlat 
nazorat tashkilotlari: Davlat sanitariya nazorati; Davlat yong‘in xavfizligi 
nazorati; Davlat energiya nazorati; Davlat avtomobil xavfsizligi nazorati 
o‘zlarming vakolatlari doirasida ishtirok etadilar. Bu nazorat tizimlarining 
tekshirish huquqlari hukumat yoki tegishli vazirlik va yuqori tashkilotlaming 
tasdiqlagan qarorlarida ko‘rsatib o‘tiladi.
«Sanoatda va konchilikda xavfsiz ishlarni qo ilash bo‘yicha nazorat 
agentligi»ning tarkibiy boiim lariga soha inspeksiyalari kiradi va ular 
quyidagilardan tashkil topgan:
- K o‘mir, ruda kon va rudasiz kon sanoati nazorati;
- Neft va gaz sanoati nazorati;
- Kimyo, metallurgiya va neft-gazni qayta ishlash sanoati nazorati;
- Gaz ishlari nazorati;
- Qozon va ko‘tarma uskunalar nazorati;
- Geologik va qidiruv ishlari nazorati;
- Atom qurilmalari nazorati;
- Neft mahsulotlarini tashish va saqlash nazorati;
- Xavñi moddalarni tashish ishlari nazorati;
- Tabiatni muhofaza qilish, mineral xomashyolami qayta ishlash 
nazorati;
- Donlami qayta ishlash va saqlashdagi texnologik jarayonlarga rioya 
etish nazorati;
- Elektr stansiyalar, asosiy stansiyalar oraligidagi qo'shimcha 
stansiyalar va elektr tarmoqlarini uzatish ishlari nazorati va boshqalar.
Davlat sanitariya nazorati Sogiiqni saqlash vaziriigining muassasalari 
bilan hamkorlikda 0 ‘zbekiston Respublikasining tegishli qonuniy 
hujjatlari, 0 ‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, «Fuqarolaming 
sog‘lig‘ini muhofaza qilish «Davlat sanitariya nazorati» qonunlari va 
boshqa m e’yoríy hujjatlari asosida o‘z vazifalarini amalga oshiradi.
61

Mehnat gigiyenasi bo‘yicha DavSan nazorati umumiy sanitar nazorat 
tizimining bir qismini tashkil etib, u respublika, viloyat, shahar, tuman 
davlat sanitar nazorati (DSEN) tashkilotlari bilan hamkorlikda nazorat 
ishlarini olib boradi.
0 ‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 40-moddasida: «Har 
kim malakali tibbiy xizmatdan foydalanish huquqiga ega» deb e’tirof 
etilgan. Shuningdek, fuqarolaming sog‘ligini muhofaza qilish masalalari 
O ‘zbekiston Respublikasining «Fuqorolaming sog‘lig‘ini muhofaza qilish 
to‘g‘risida’»gi Qonunida hamda 0 ‘zbekiston Respublikasining «Mehnat 
qonunlari kodeksi»da va boshqa hujjatlarda ham ko‘rsatib o‘tilgan.
0 ‘zbekiston Respublikasining «Fuqorolaming sog‘lig‘ini muhofaza 
qilish to‘g‘risida’»gi (1996-yil 14-sentabrda kuchga kirgan) Qonunida 
fuqarolaming sog‘lig‘ini saqlashning asosiy qoidalari, tartiblari keltirilgan, 
ularning eng asosiylari quyidagilardan iborat:
- sog‘liqni saqlashda inson huquq va manfaatlariga tayanish;
- aholining barcha qatlamlariga sifatli tibbiy yordam ko‘rsatish;
- mehnat qobilyatini yo‘qotgan fuqarolarni ijtimoiy himoyalash;
- fan va amaliyot birligini takomillashtirish va boshqalar.
Barcha xo‘jalik yurituvchi subyektlarning ishchi va xizmatchiiaming 
sog‘lig‘ini muhofaza qilishning asosiy vazifalariga: mehnat jarayonlarini 
va ish sharoitlarini yaxshilash, ishlovchilaming baxtsiz hodisa va kasb 
kasalliklariga uchramaslik tadbirlarini yaratishdan iborat. Jumladan, 
0 ‘zbekiston Respublikasi 
Sog‘liqni 
saqlash vazirligning 2000-yil 
6-iyuldagi 300-sonli buyrug‘iga asosan barcha ish bemvchilar ishchilami 
ishga qabul qilishda tibbiy ko‘rikdan o'tkazishlari shart deb ta’kidlangan.
Barcha ishlab chiqarish sohalaridagi mehnat sharoitlarini nazorat 
qilishda, masalan, zararli va xavfli ishlab chiqarish omillarining bor- 
yo‘qligi, ulaming ishchi-xizmatchilaming sog‘lig‘iga, hayotiga keltiradigan 
ta’sirlar darajasini Davlat sanitariya nazoratining maxsus laboratoriyasida, 
«Sanoatda va konchilikda ishlaming bexatar olib borilishini nazorat 
qilish agentligi’da, Davlat standait nazorati mxsati bo‘lgan katta sanoat 
tarmoqlari, tashkilotlari va boshqa muassasalarning laboratoriyalarida 
amalga oshiriladi.
Respublikada mehnatni muhofaza qilish muammolari bo‘yicha ilmiy- 
tekshirish ishlari Mehnat va aholini ijtimoiy himoya qilish vazirligi 
qoshidagi «Mehnat muhofazasini normallashtirish» markazida, qator 
tarmoqlararo ilmiy tekshirish muassasalarida, laboratoriyalarda, oliy
62

o‘quv yuitlarining «Mehnat muhofazasi» va «Hayot faoHyati xavfsizligi» 
kafedralarida amalga oshiriladi.
Mehnat gigiyenasi va kasb kasalliklarining muammolari «Mehnat 
gigiyenasi va kasb kasalliklari» ilmiy tekshirish institutida hamda tibbiyot 
institutlarining «Mehnat muhofazasi va kasb kasalliklari» kafedralarida 
olib boriladi.
4.8. Ishlab chiqarish korxonalarida baxtsiz hodisa 
va kasb kasalliklarining kelib chiqishi
M aium ki, ishlab chiqarish korxonalarida texnika xavfsizligi, sanoat 
sanitariyasi va y o ng in xavfsizligi qoida, norma va yo‘riqnomalarining 
buzilishi ishlovchilarning jarohatlanishiga, zaharlanishiga yoki kasb kasal­
liklariga olib keladi. Jumladan, shikastlanish, inson tanasining teri yoki 
boshqa qismlariga tashqi ta’sirlar: mexanik, kimyoviy, issiqlik va elekti' 
ta’sirida yuzaga keladigan talafotdir. Masalan, urilishi natijasida orga­
nizmning lat yeyishi, teri kesilishi, suyak sinishi, terining kuyishi, sovuq 
urishi, elektr toki urishi va boshqa inson faoliyatining buzilish holatlarini 
aytish mumkin. Jarohatlanish va baxtsiz hodisa 3 turga b o iib baholanadi:
1. Ishlab chiqarishda, ish joyida jarohatlanish. 2. Ish bilan bogiiq, lekin 
bevosita ishlab chiqarish bilan bogianm agan. 3. Ishlab chiqarish va ish 
bilan bogianm agan jarohatlanish.
B irinchi tu rd ag i jarohatlanishga ishchining ma’muriyat tomonidan 
buyurilgan ishni bajarish davomida ish joyida oladigan jarohati kiradi.
Ikkinchi tu rd a g i jarohatlanishga korxona m a’muriyati topsh irigi 
bilan boshqa joylarda ishlarni bajarganda oladigan jarohati kiradi (masa­
lan, ishga borib-kelish vaqtida, xizmat safari vaqtida, boshqa obyektlar­
dagi faoliyatda). Birinchi va ikkinchi turdagi jarohatlanishlarga (baxtsiz 
hodisalarga) ishab chiqarish bilan b o g iiq b o isa , m a’muriyat javobgar 
hisoblanadi va jarohatlanish vaqtida yo ‘qotilgan ish kunlari uchun haq 
to ianad i. Agar jarohatlanish ishning mehnat xavfsizligi qoida va nor- 
malariga amal qilmasligi oqibatida kelib chiqqan b o isa , u holda ishchi 
m a’muriyat xodimi bilan javobgar hisoblanadi. Bunda moddiy to io v
m a’muriyat xodimi va ishchining aybdorlik darajasiga qarab belgilanadi.
Uchinchi turd agi jarohatlanishga maishiy holatlarda, mast boiishi 
natijasida, davlat mulkini o‘g irla sh vaqtida, uy sharoitida vujudga kelgan 
jarohatlanishlar kiradi. Sanoat sanitariyasi normalarining buzilishi natija­
sida ishlab chiqarish zonalaridan ajralib chiqqan zararli omillar ta’sirida
63

ishchi zaharlanishi yoki kasb kasalligiga chalinishi mumkin. Kasbiy za­
harlanish bir ish kunida yuz bersa, u o ‘tkir zaharlanish deyiladi. Agar 
odam tanasida uzoq muddat davomida zaharli moddalar yig‘ilsa, u su­
runkali zaharlanish deyiladi va u kelajakda kasb kasalliklariga olib kela­
di. Ishlab chiqarishda 

Download 9,03 Mb.