223
12.3 Turli tusdagi favqulodda vaziyatlarda jabrlanganlarga
birinchi tibbiy yordam ko‘rsatishni tashkil etish
Yer silkinishi ofatida
«Halokatlar tibbiy xizmati »ning hamma tarkibiy
qismlarida ofatning birinchi kunidan boshlab, kun-u tun navbatchilik
tashkil etiladi, tibbiyot muassasalarining xodimlari uzluksiz ish tartibiga
o'tkaziladi va tibbiy xizmatlarning kuch va vositalari harakatga keltiriladi.
Yer silkinishi ro‘y bergan hududda birinchi tibbiy yordam aholining
o‘zi tomomdan, shuningdek, shu hududdagi mavjud boigan tibbiy yordam
kuchlari tomonidan amalga oshiriladi. Chunki zarar ko'rgan hududlarga
yordam beruvchi bunday kuchlarning kelish imkoniyati yuqori hisoblanadi.
Bulardan tashqari, zarar ko'rganlarga birinchi tibbiy yordam shu
hududda tashkil etilgan mintaqaviy tez yordam ko‘rsatish markazi
kuchlari tomonidan ham olib boriladi. Tibbiy yordam xizmati xodimlari
qutqaruvchilar, o‘t o‘chiruvchilar, avariya-tiklov tizimlari va fuqaro
muhofazasining boshqa tizimlari bilan birgalikda buzilgan imoratlar
hamda vayronalar ostida qolganlarni qidirib topish va ularga birinchi
tibbiy yordam ishlarini tezkorlik bilan amalga oshirishlari kerak. Bunda
odamlami qutqarish qisqa vaqt davomida, uzog‘i bilan bir kun mobaynida
amalga oshirish maqsadga muvofiq, chunki ularning hayotini saqlab
qolish shunchalik yengil boiadi.
Yarador va halok boiganlar ko‘p boigan taqdirda, ulami transport
vositalariga ortish, joylami tayyorlash, yengil talafot ko‘rganlarga
transportlarga o‘z kuchlari bilan borishlari uchun yo‘nalish belgilari
qo‘yish talab etiladi. Talafot olganlar transport vositalarida eng yaqin
boigan tibbiyot shoxobchalariga tibbiy saralanib evakuatsiya qilinadi.
Bunda albatta, favqulodda vaziyatlar shtablari va halokatlar tibbiy
xizmati tizimlari talafot ko'rganlami statsionar davolash muassasalariga
tibbiy evakuatsiya qilish uchun yetarli ko‘z transport vositalarini ajratish
choralarini ko‘rishlari kerak. Talafot langanlami tibbiy saralashda
jabrlanganlaming umumiy ahvollariga qarab (tibbiy ko'rsatkichlarga
qarab) tibbiy yordam ko‘rsatish hajmi, turi aniqlanadi va keyingi
davolash bosqichlari belgilanadi hamda ularning har biriga saralash
birkasi beriladi. Aynan shikastlanganlarni evakuatsiya qilishda tibbiy
saralash birinchi shifokor yordami asosida amalga oshiriladi. Bimday
tibbiy yordamni umumiy shifokorlik tayyorgarligi va jarrohlik ixtisosligi
boigan shifokorlar ko‘rsatadilar.
224
Barcha davolash muassasalariga shikastlanganlar tibbiy saralash
birkasi bilan olib kelinadi, unda jabrlangan iuqaroga qanday tibbiy
yordam ko‘rsatilishi yozilgan boiadi.
Tibbiy evakuatsiyada kasalxonalarga faqat statsionar davolanishga
muhtoj bo‘lganlar yotqiziladi. Yengil va o‘rtacha jarohat olganlar
hamda statsionar sharoitida davolanishi zarur bo‘lmaganlar ambulatoriya
sharoitida davolanishlari kerak.
Yer silkinishida turli tan jarohati olganlar bilan bir qatorda, ruhiy
shikast olganlarga (endokrenologik kasalliklari, zo‘riqib bolasi tushib
qolganlarga va boshqalarga) alohida tibbiy yordam ko‘rsatilishi zarur.
Bunday kasallarga tibbiy yordam berishda tez tibbiy yordam xizmati
va maxsus yordam xizmati xodimlari yetakchi o‘rinda turishlari, har
qanday tasodiflarda to‘g‘ri qarorga kelishga tayyorgarliklarini oshirishlari
talab etiladi. Yurak, qon-tomir va boshqa xavfli kasalliklarga chalingan
kasalleirga tibbiy yordam berish uchun ixtisoslashgan tibbiy yordam
brigadalari (maxsus yordam xizmati) xizmatidan foydalaniladi. Jumladan,
akusher-genekologik, psixonevrologik, kardiologik va boshqalar.
Shuni nazarda tutish lozimki, yer silkinishi oqibatida tibbiyot
muassasalari buzilishi mumkin. Bu - kasallar, tibbiyot xodimlari va
tibbiyot jihozlarini ko‘chirishni, davolash muassasalarini moslashmagan
binolarga, yozgi chodirlarga o‘tkazishni taqozo etadi. Bunday maqsadlar
uchun muayyan binolar (maktab, bolalar bog‘chasi va h.k.) va chodirlar
tayyorlab qo‘yilishi zarur. Tibbiyot muassasalarini ko‘chirish yuqori
saviyadagi tashkilotchilik hamda tibbiyot xodimlarining yuksak darajada
ma’naviy tayyorgarligini talab qiladigan qiyin va mashaqqatli ish
hisoblanadi.
Toshkent zilzilasida tibbiyot xodimlari tomonidan kasallarga tibbiy
xizmat ko‘rsatish borasida zarur ishlar amalga oshirilgan, ammo
talafot o‘chog‘ida tibbiy xizmat ko‘rsatish imkoniyati va ta’minoti past
bo‘lganligi sabab zarar ko‘rgan kasalxonalardan ikki mingdan ziyod kasal
ambulatoriya sharoitida davolanishga chiqarilgan, mingdan ortiq kasallar
esa boshqa davolanish maskanlariga o‘tkazilgan. Ko‘chirish mumkin
bo‘lmagan kasallarning bir qismi kasalxonalaming moslashmagan yozgi
chodirlariga o‘tkazilgan.
Yer
silkinishi
oqibatida aholi va tibbiyot muassasalarining
joylashish holatida o‘zgarishlar ro‘y berishi, tibbiyot xizmati boshliqlari,
mutaxassislarini qayta taqsimlash, yangi tashkil etilgan muassasalami
225
yangi asbob-uskunalar bilan jihozlash, o‘rinlarni kasallar soniga
muvofiqlashtirish, yangi dorixonalar ochish kabi masalalar albatta ko‘rib
chiqilishi lozim va ulami tashkil etish talab etiladi. 0 ‘tgan zilzilalar paytida
olingan jarohatlar tahlili shuni ko‘rsaidiki, 10 foiz jarohat - binolai- devori
va tomi qulashidan, 35 foizi - bino va inshootlar qurilmalari va boiaklari
sinib tushishidan, 55 foizi - fuqarolaming zilzila paytida qanday yiqilish
kerakligini bilmaganliklaridan yuzaga kelgan. Tabiiy ofatlar tez-tez ro‘y
beradigan hududlarda sanitar va ma’rifiy tadbirlar doimiy ravishda olib
borilishi kerak. Tabiiy ofat hududida sanitariya-gigiyena va epidemiyaga
qarshi tadbirlami o'tkazislming muhim ahamiyatga ega ekanligini alohida
ta’kidlash lozim.
Ba’zida tabiiy ofat natijasida minglab oilalar boshpanasiz qoladilar
va noqulay, juda qiyin sharoitga tushib qoladilar. Odamlami chodirlarga
ko'chirish, binolar buzilishi oqibatida oqova kanallari izdan chiqishi,
kir yuvish va hammom xizmatlarining yomonlashuvi natijasida yuqumli
kasalliklar paydo boiishi uchun qulay vaziyat tug‘iladi. Bu sharoitda
tibbiy xizmat oldida yuqumli kasalliklar tarqalishining oldini olish
vazifasi paydo bo‘ladi. Sanitariya-epidemiologiya stansiyalari izdan
chiqqan sharoitda epidemiyaga qarshi ko‘chma otradlar SES vazifasini
o‘z zimmmalariga olishlari kerak.
Aholini yaxshi, sifath ichimlik suvi bilan uzluksiz ta’minlash, uy-joy
axlatlarini markazlashtirilgan tarzda olib chiqib ketish, sifatli va to‘laqonli
oziq-ovqat bilan ta’minlash, hammomlaming doimiy ravishda ishlashi,
yuqumli kasalliklaming oldini olishga yordam beradi. Esda saqlash
lozimki, bolalarga yuqumli kasalliklar juda tez yuqadi.
| 