Optik tolalarning ishlash prinsipi

31 
chegarasida akslanishi lozim aks holda tola o‘zagida qobiqqa sizib 
chiqishi va quvvatini yo‘qotishi mumkin. Tola o‘zagi va qobig‘i 
chegarasida to‘la ichki qaytish xodisasi yuz berishi uchun avvalo 
yuqoridagi takidlangan shart bajarilishi lozim: 
n
1
>n
2
Ya’ni, tola o‘zagi nur sindirish ko‘rsatkichi qobiq sindirish 
ko‘rsatkichidan katta bo‘lishi lozim.
Nurning tola o‘zagi bo‘ylab tarqalishining ikkinchi asosiy sharti 
optik nurlanish tola o‘zak qobiq chegarasiga shunday burchakda tushishi 
kerakki, bunda to‘la ichki qaytish hodisasi yuz berishi lozim. Bu burcha 
to‘la ishki qaytish burchagi deyiladi va quyidagicha aniqlanadi: 
(2.4) 
Formuladan ma’lum bo‘ladiki, tola o‘zak qobiq chegarasida to‘la 
ichki qaytish hodisasining amalga oshishi tola o‘zak va qobig‘ining nur 
sindirish ko‘rsatkichlarining nisbatiga bog‘liq.
Tola o‘zak va qobiq chegarasidagi to‘la ichki qaytish xodisasining 
bajarilishi uchun tola o‘zagiga optik nurlanishni tashqi muhitdan 
kiritishdagi burchagi qiymatini ham ma’lum chegaraviy qiymatdan 
ortishiga yo‘l qo‘ymaslik lozim. Tashqi muhitdan tola o‘zagiga 
nurlanishni kiritish burchagining me’yoriy qiymati apertura burchagi 
deyiladi va quyidagi formula asosida aniqlanadi: 
(2.5) 
Demak, apertura burchagi ham to‘la o‘zagi va qobig‘ining nur 
sindirish ko‘rsatkichiga bog‘liq ekan.
Optik tolali aloqa tizimlarida bugungi kunda asosan ikki turdagi, 
bir modali va ko‘p modali optik tolalardan foydalaniladi. Ular bir 
biridan giometrik parametrlari bilan ham farq qiladi.
Bir modali tolalar giometrik o‘lchamlariga bog‘liq ravishda faqat 
bitta modani (ma’lum to‘lqin uzunligidagi optik nurlanishni) uzatishga 
mo‘ljallangan. Ko‘p modali tolalar esa aksincha bir vaqtda bir necha 
to‘lqin uznlikdagi modalarni uzatishda qo‘llanishi mumkin. Bir modalar 
o‘zining disperstsion parametrlarining ijobiyligi sababli uzoq masofali 
(80-120 km) magistral optik tarmoqlarda qo‘llaniladi. Ko‘p modali 
tolali kabellar esa hizmat ko‘rsatish masofasi bir necha o‘nlab km dan 
oshmaydigan kirish tarmoqlarida, lokal tarmoqlarda qo‘llaniladi. Buning 

32 
asosiy sababi ko‘p modali tolalarda modalararo dispersiya’ning yuzaga 
kelishi va u uzatilayotgan signal sifatiga salbiy ta’sir ko‘rsatishidir. 
Quyidagi 2.10-rasmda bir va ko‘p modali optik tolalarning geometrik 
parametrlari tasvirlangan. 
2.10-rasm. Bir va ko‘p modali optik tolalar va ularning giometrik 
parametrlari 
Yuqorida keltirilgan fikrlar va mulohazasida quyidagi ta’rif asosli 
bo‘ladi: Fizikaviy muhit sifatida optik kabeldan foydalanib uzatish 
tomonidagi birorta puktdan qabul qilish tomonidagi boshqa bir punktga 
axborotlarni uzatishni ta’minlovchi texnik vositalar to‘plami tolali aloqa 
tizimi, deb ataladi. 

Download 3,98 Mb.