2.2. YANGIPEDAGOGIKTEXNOLOGIYA
«Dumaloq stol»o’yinnio’tkazishmetodi:
Topshirikyozibqo’yilganqog`ozvarag`idavrabo’ylabo’tkazilada.Harbirtalabao’ziningjavobvariantiniyozibkuyadivavarakniboshkatalabagauzatadi.Xammatalabalaro’zjavoblariniyozibqo’yishadi,keyinmuxokamabo’ladi: noto’g`rijavoblaro’chiriladi, to’g`rijavoblarningsonigaqarabtalabaningbilimlarigabahoberiladi.Bumetodningfaqatyozmashakldaemas,balkiog`zakishakldaxamkullanishmumkin.Bumetodikadao’rgatuvchi-nazoratqiluvchiprogrammalardanfoydalanishmumkin.Shuniesdatutishkerakki,yaxshiqo’yilgansavol,bu –javobniyarmisiniuzigajoqilgansavoldir.
Savol №1.PWS170 ni qanday usullar bilan aniqlash mumkin? Javob : 1.Umumiyevropacha 3tapog`onasimonli usuli.
2. V.L.Karpman modifikatsiyasi 3.L.I.Abrosimova modifikatsiyasi
Savol №2. PWS170ningko’rsatgichiniqaysiformulabilananiqlanadi? Javob :PWS170=W1+(W2-W1)*(170-f1)/(f2-f1)
Savol № 3PWS170submaksimal testida nechta yuklama qo’llaniladi va ular qanday aniqlanadi? Javob: 1.Test o’tkazishda 2 ta yuklamadan foydalaniladi. 2.1-yuklama bajaruvchining tana vazniga nisbatan aniqlanadi. 3.2-yuklama 1-yuklamadan keyingi pulsga nisbatan aniqlanadi.
Baholashmezoni
Maksimalball 20-19
|
18-17 ball
|
16-15 ball
|
14-13 ball
|
12 ball
|
A`lo
|
yaxshi
|
O’rta
|
qoniqarsiz
|
yomon
|
100%-86%
|
85%-73%
|
72-56%
|
55%-46%
|
45% vaundankam
|
3.TAHLILIYQISM
3.1.Klaster, organayzer
Klasternito’zishqoidasi
1. Aqlingizganimakelsa, barchasiniyozing. G`oyalarisifatinimuhokamaqilmangfaqatularniyozing.
2. Xatnito’xtatadiganimloxatolarigavaboshqaomillargae`tiborbermang.
3. Ajratilganvaqttugagunchayozishnito’xtatmang. Agardaaqlingizdag`oyalarkelishibirdanto’xtasa, uholdaqachonkiyangig`oyalarkelmagunchaqog`ozgarasmchizibturing.
Harbirguruhboshqaguruhlarnibaholaydi. Harbirtalabbo’yichato’liqbajarilsa – 15 ball
Guruh
№
|
Tushunarlivaaniqjavob (5)
|
Ko’rgazma-lilik
(5)
|
Reglamentgaamalqilish (2,5)
|
Guruhfaolligi
(2,5)
|
Jamiball
|
1.
|
|
|
|
|
|
2.
|
|
|
|
|
|
Baholashmezoni:
Maksimalball 15
|
13-12 ball
|
11-10 ball
|
9-8 ball
|
7-6ball
|
100%-86%
|
85%-73%
|
72-56%
|
55%-46%
|
45% vaundankam
|
3.1.1. Klastertuzilmasi
Test o‘tkazish
bosqichlari
Turli quvvatli
2 ta yuklama beriladi
Har bir yuklamaga mos YuQS aniqlanadi (f1 va f2)
Jismoniy ish qobiliyatini aniqlash
    
5 daq. mashq bajariladi
Tana vazni o‘lchanadi
PWC-170
Jadvaldagi 1-yuklama kuchi aniqlanadi
Jadvaldagi 1-yuklama kuchi quvvati aniqlanadi
Veloergometrga NM da qo‘yiladi
3
3.2.Vaziyatlimasalalarningkompleksi
1 MASALA
Tekshiriluvchi Valiev A.da PWC-170 testi o’tkazildi. Bunda 1-chi yuklamani oxirida YUKS 124 zarb\min, 2-chining oxirida esa 180 zarb\minni tashqil etdi. Tekshiriluvchida PWC-170 testini matematik hisoblab toping.
Javob:PWC170=W1+(W2-W1)*(170-F1/F2-F1)=500+(800-500)*(170-124/180-124)=746kg*metr/min.
2 MASALA
2ta sportchida PWC-170 testi o’tkazildi. Veloergometr yokligi sababli tekshiruv step\test usulida amalga oshirildi. Bunda qanday jixozlar talab etiladi va bu usul qanday o’tkaziladi. Bunda bitta sportchida ko’tarilish minutiga 35 ta, 2chisida 40 ta.Sportchilarning jimoniy qobiliyatiga baho bering.
Javob: Tekshiruv natijasida ikkala sportchining jismoniy qobilyati qoniqarli deb baxolandi.
3 MASALA
Futbol maktabida kabul paytida 5 ta yosh yigitda antropometrik tekshiruvdan sung. PWC-170 testi o’tkazildi. Bunda 1chi yuklamadan kein tekshiriluvchilarda: 1)f1=100,2)f1=110,3)f1=90,4)f1=105,5)f1=120.Ikinchi yuklamadan keyin esa:1)f2=140,2) f2=140,3) f2=130,4) f2=150, natijalar kuzatildi.Qaysi tekshiriluvchilarini futbol maktabiga tavsiya etasiz.Har bir sportchida PWC-170 testini grafik va matematik usulda hisoblang.
Javob: Tavsiya etiladigan sinamalar: Martine sinamasi, Garvard step -testi .
Testlar
1.PWC-170 testida PWC nimanianglatadi?
A) ishqobiliyatiso’zlaridanolingan
B) jismoniyrivojlanganlik
V) yurakyurishtempi
G) barchajavoblarbir-birinito’ldiradi
2. PWC-170 testida “170”-nimanianglatadi?
A) 1min.yurakqisqarishsoni
B) arterialbosimko’rsatkichi
V) yuklamapaytidaginafasolishsoni
G) yuklamapaytidagikislorodgabo’lgantalabningoshishi
3.PWC-170 testinechabosqichdaamalgaoshiriladi?
A) 2
B) 3
V) 4
G) 1
4. Birinchivaikinchiyuklamaorasidadamolishvaqtiqancha?
A) 3min.
B) 2min.
V) 5min.
G) 10min.
5.PWC-170 testida 2chiyuklamanibajarishgaqachonruxsatetilmaydi?
A) 1 yuklamadanso’ngYUQS 130 danbalandbo’lsa
B) 1 yuklamadanso’ngYUQS 170 bo’lsa
V) 1 yuklamadanso’ngYUQS 130danpastbo’lsa
G)1 yuklamadanso’ngYUQS 110danbalandbo’lsa
Baholashmezoni:
Maksimalball 15
|
13-12 ball
|
11-10 ball
|
9-8 ball
|
7-6ball
|
20-16-a`lo
|
15-12-yaxshi
|
11-7-o’rta
|
6-4-qoniqarsiz
|
3 vaundankam-yomon
|
100%-86%
|
85%-73%
|
70-56%
|
53%-46%
|
43% vaundankam
|
4. Amaliyqism
Amaliy ko’nikmani bajarilishi (qadamma-qadam)
Maksad : talabalargatekshiriluvchiorganizminingishbajarishqobiliyatinianiqlashvabaholashmaksadidako’llaniladigan PWC170sinamasinito’g`rio’tkazishtexnikasigao’rgatish.
Bajariladiganboskichlar :
№
|
Bajariladiganishnomi
|
Bajarmadi
(0 ball)
|
To’likto’g`ribajarildi
|
1
|
Sinamao’tkazishuchunveloergometrniishchiholatgakeltirish, sekundomernitayyorlash
|
0
|
5
|
2
|
Tekshiriluvchiningtibbiyvasportanamnezini, antropometriyako’rsatkich-laribilantanishish
|
0
|
5
|
3
|
Tekshiriluvchigaveloergometrdao’tiri-shiuchunkulaysharoityaratish
|
0
|
5
|
4
|
30 sekunddavomidauykuarteriyasidapulso’lchash (veloergometrdatinyao’tirganholatida)
|
0
|
10
|
5
|
Tekshiriluvchiningtanavazniganisbatanberiladigan 1-yuklamanianiqlashvaveloergometrgaqo’yish
|
0
|
10
|
6
|
5 minutdavomidapedalniminutiga 60-75 aylantirishtezligida 1-yuklamaniberish
|
0
|
10
|
7
|
Ishlashningoxirgi 30 sekundida 1-yuklamagaharakterlipulsniuykuarteriyasidaaniqlash
|
0
|
10
|
8
|
3 minutdavomidadamberish
|
0
|
5
|
9
|
1-yuklamadankeyingipulsva 1-yuklamaganisbatan 2-yuklamanianiqlashvaveloergometrgaqo’yish
|
0
|
10
|
10
|
5 minutdavomidapedalniminutiga 60-75 aylantirishtezligida 2-yuklamaniberish
|
0
|
10
|
11
|
Ishlashningoxirgi 30 sekundida 2-yuklamagaharakterlipulsniuykuarteriyasidaaniqlash
|
0
|
10
|
12
|
Olingannatijanibaholash
|
0
|
10
|
|
Jami
|
0
|
100
|
Baholashmezoni:
100%-86%
|
85%-71%
|
70-55%
|
54%-37%
|
36% vaundankam
|
40-34,4-a`lo
|
34-28,4-yaxshi
|
28-22-o’rta
|
21,6-14,8-qoniqarsiz
|
14,4 vaundankam-yomon
|
5. Malaka, ko’nikma va bilimni tekshirish usullari
- og`zaki;
yozma;
organayzerlar;
test;
vaziyatlimasalalarechish;
egallanganamaliyko’nikmalarninamoyishetish;
5.1.Talabalarbilmi, ko’nikmavamaxoratinibaholashdaqo’llaniladigannazoratmezonlari
№
|
Baho
|
a`lo
|
yaxshi
|
o’rta
|
qoniqarsiz
|
yomon
|
|
O’zlashtirish % hisobida
|
100%-86%
|
85%-71%
|
70-55%
|
54%-37%
|
36% vaundankam
|
1
|
Nazariyqism
|
20-19
ball
|
18-17 ball
|
16-15 ball
|
14-13 ball
|
12 ball
|
2
|
Analitikqism:
organayzer
|
15-14 ball
|
13-12 ball
|
11-10 ball
|
9-8 ball
|
7-6ball
|
3
|
Test
|
15-14 ball
|
13-12 ball
|
11-10 ball
|
9-8 ball
|
7-6ball
|
4
|
Amaliyqism
|
40-34,4-ball
|
34-28,4ball
|
28-22ball
|
21,6-14,8 ball
|
14,4 ball
|
5
|
Nazoratsavollari
|
10-7,9
|
7,75-5,6
|
5,5-4,25
|
4,1-2,5
|
2,4 ball
|
5.2.Joriynazoratnibaholashmezoni.
№
|
O’zlashtirish %
|
Baho
|
Talabaningbilimdarajasi
|
1
|
96-100
|
A`lo
«5»
|
Mavzubo’yichao’zfikrinito’liqbayonetadi, barchaberilgansavollargato’liq to’g`ijavobberadi, tahlilqiladivaxulosachiqaradi, ijodiyfikrlaydi, auditoriyadamavzunimuhokamaqilishdafaolqatnashadi.Mavzubo’yichavaziyatlimasalalarniechadi, testsavollarigato’liqvato’g`rijavobberadi. Erkintasavvurgaegabo’lib, kerakbo’lgandao’qituvchibilano’zfikrinialmashaoladi.
|
2
|
91-95
|
Mavzubo’yichao’zfikrinito’liqbayonetadi,barchaberilgansavollargato’liqto’g`rijavobberadi, tahlilqiladivaxulosachiqaradi,ijodiyfikrlaydi, auditoriyadamavzunimuhokamaqilishdafaolqatnashadi, mustaqilmushohadayuritadi. Mavzumohiyatinitushuntiraoladi, erkintasavvurgaegabo’ladi, o’qituvchibilanbemalolfikralmashaoladi.
|
3.
|
86-90
|
Mavzubo’yichao’zfikrinietarlidarajadabayonetadi, barchaberilgansavollargato’g`rijavobberadi, tahlilqiladivaxulosachiqaradi, ijodiyfikrlaydi, auditoriyadamavzunimuhokamaqilishdaqatnashadi. Mavzubo’yichaamaliyishnatijalaribo’yichamustaqiltekshirishbayonnomasinito’ldiradi.
|
4
|
81-85
|
YAxshi
«4»
|
Mavzubo’yichao’zfikrinietarlidarajadabayonetadi, barchaberilgansavollargato’g`rijavobberadi, tahlilqiladivaxulosachiqaradi, ijodiy fikrlaydi, auditoriyadamavzunimuhokamaqilishdaqatnashadi.
|
5
|
76-80
|
Javoblarto’g`ri,ammoto’liqemas, o’qituvchiningqo’shimchasavollaribo’yichakamchiliknito’ldiradi, mavzunimuhokamaqilishdaetarlichafaol. Auditoriyadagitopshiriklarnibajarishdakatnashadi.
|
6.
|
71-75
|
Mavzunimuhokamaqilishdaetarlichafaol, ammoxatoliklargayo’lqo’yadi, Auditoriyaishlarinibajarishdaqatnashadi, kerakliyozishlarniamalgaoshiradi.
|
7.
|
66-70
|
Qoniqarli
«3»
|
Javoblar 50% gato’g`ri, ammoberilgansavolningmohiyatinitushunadi; topshiriqlarnibajaraoladi,biroqunda 2-3 xatoliklargayo’lqo’yadi.
|
8
|
61-65
|
Javoblar 50%gato’g`ri, savolmohiyatinihammavaqthamto’g`ritushunmaydi, topshiriqlarnio’qituvchiyordamidabajaradivashundaham 2-3 taxatogayo’lqo’yadi.
|
9
|
55-60
|
Javoblar 40% gato’g`ri,javobberishdayanglishibketadi, savolmohiyatinihammavaqtto’g`ritushunmaydi, topshiriqlarniboshqatalabayokio’qituvchiyordamidabajaradi.
|
10
|
54-30
|
Qoniqarsiz
«2»
|
40% gachato’g`rijavobberaoladi, javoblaraniqemas, topshiriqlarnibajaraolmaydi. Uyvazifasibajarilmagan.
|
11
|
20-30
|
Amaliymashg`ulotgaqatnashadi, formada, daftaribor. Uygaberilganvazifabajarilmagan.
|
6.Nazoratsavollari
1PWC-170 gatushuncha?
PWC- 170 testida yuklamani tiplari qanday aniqlanadi?
3PWC- 170 testini o’tkazilishtartibi?
4PWC- 170 testini formulasini yozing, ko’rsatmalarga tavsif bering.
5 Kislorodning maksimal iste`mol qilishini aniqlash usullari?
6 Belotserkovskiytablitsasiniqo’llash?
Baholash mezoni:
100%-86%
|
85%-71%
|
70-55%
|
54%-37%
|
36% vaundankam
|
10-7,9-a`lo
|
7,75-5,6-yaxshi
|
5,5-4,25-o’rta
|
4,1-2,5-qoniqarsiz
|
2,4 vaundankam-yomon
|
7.Tavsiyaetilganadabietlar
Asosiy
1.Epifanov V.A., Apanasenko G.L. «Lechebnaya fizkultura i vrachebnыy qontrol» M., 1990
Ko’shimchaadabiyotlar
1.Epifanov V.A. «Lechebnaya fizkultura i sportivnaya meditsina» M., 2000
2.Popov V.I. CHogovadze V.G. « Fizicheskaya reabilitatsiya» Rostov naDonu 2001
3.EpifanovV.A. “ Lechebnayafizicheskayakultura” M. 2003
4.DubrovskiyV.A. “ Lechebnayafizkultura” M. 2004
5.Lektsionnыe materialы i uchebno-metodicheskie razrabotki
6.Epifanov V.A. «Lechebnaya fizkultura i sportivnaya meditsina» M., 2000
7.Rixsieva O.A. «Massaj» T. 1996
8.EvdokimovaT.A. MilyukovaI.V. Noveyshiyspravochnik“ Lechebnayafizkultura” M. 2004
9.«Meditsinskie osnovы fizicheskogo vospitaniya i formirovaniya zdorovya i garmonichnogo razvitiya detey i podrostkov» prof. Nazirov F.G. prof. Axmedova D.M. prof. Suyumov F.A. dots. Vasilev V.D, prof. Shayxova G.I. Tashkent 2003
10.Karpman V.L. «Serdtse i sport» M., 1999
11.Edvard T. Xouli, B. Don-Frenks « Rukovodstvo instruktoraozdorovitel-nogo fitnessa» Kiev 2004
12.BetShou “YogafitTreningdlyazdorovya” M. 2005
13.MilyukovaI.V.EvdokimovaT.A. “ Gimnastikadlyadetey” M. 2004
14.A. BokovS. Sergeev “ Yogadlyadetey” M. 2004
15.Epifanov V.A., Moshkov V.N. «Lechebnaya fizkultura (spravochnik)» M.1997
16.M., Aulik I.V. «Opredelenie fizicheskoy rabotosposobnosti v klinike i sporte» M., 1990
17.YUldashev K.YU. «Nemedikamentoznыe metodы lecheniya profilaktiki i meditsinskoy reabilitatsii». Sb. nauch. trudov. T.-1994
18. CHeteladabieti:
Teylor S.B., Miller N.H. “ Basic physiologic principils relatied to
Group exirsise programs” Filadelphiya 1988
Tehaxton L. “ Phithiological and psythological effects of short term exirsise
eddiction on habitual runners.” 1992
19.Internetistochniki:
www.doktor.ru, www. medinfo. home.ml.org
http://www.restart-med.ru
http://www.mirmed.ru
http://micropolarization.narod.ru
http://skolioz.mccinet.ru
http://www.sportpsy.cz
Child in motion /cf/ (Rada Pisot)- http://www.zrs-kp.si/projekti/otrokvgibanju/Otrok%20v%20gibanju.pdf
www. aapmr.org, www.alhealth.com, www.docguide.com, www.healthweb.com, www.acsm.org, www.apta.org, www.sportsmed.org.
www.jphysiol.org, www.physsportmed.com
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI SOG`LIQNI SAQLAShVAZIRLIGI
TOShKENT TIBBIYOT AKADEMIYASI
“TASDIQLAYMAN
O’quvishlaribo’yichaprorektor
prof. ..........................TeshaevO.R.
“_____”_________________2012 yil
Kafedra: Xalqtibbiyoti, Reabilitologiyavajismoniytarbiya
Fan: Shifokor nazorati
TIBBIYPROFILAKTIKAFAKULTETI 3-KURS
TALABALARIUCHUN
YAGONAUSLUBIYTIZIM
MAVZU:“Vrach-pedagogiknazorat (VPN). Jismoniymashg`ulotzichligi. Fiziologikegrichizikhakidatushuncha. Holsizlanish (tolikish) vaxaddantashqarishug`ulanishnidiagnostikasi.”
Mavzusibo’yichaamaliymashg`ulot№10
TA`LIMTEXNOLOGIYASI
Toshkent–2012
Tuzuvchi: katta o’qituvchi Mirbabaeva D.B.
O’quv texnologiyasi tasdiqlangan:
kafedra yig`ilishida protokol №______ ____________12 y.
Fanning ta`lim texnologiyasi Toshkent tibbiyot akademiyasi Ilmiy-uslubiy kengashi “Ichki kasalliklar” sektsiyasida 2012 yil «____»dagi «_____»-son majlis bayoni bilan ma`qullangan.
Rayis: Professor,t.f.d. Karimov M.Sh.
O’quv mashg`ulotida ta`lim texnologiyasi modeli
Mavzu № 10Vrach-pedagogiknazorat (VPN). Jismoniymashg`ulotzichligi. Fiziologikegrichizikhakidatushuncha. Holsizlanish (tolikish) vaxaddantashqarishug`ulanishnidiagnostikasi.”
Ta`lim berish texnologiyasi (amaliy mashg`ulot)
Vaqt: 90 daqiqa
|
Talabalarsoni:8-10
|
O’quv mashg`ulotining shakli va turi
|
Amaliymashg`ulot
|
O’quvmashg`ulotiningtuzilishi
|
1.Kirish qism..
2. Nazariy qism
3.Analitik qism:
-organayzer
-Test va vaziyatli masalalarlar
4. Amaliy qism
|
O’quvmashg`ulotimaqsadi:
|
Vrach-Pedogogiknazoratiningvazifalari, nazoratusullari, ya`nio’tkazilayotganmashg`ulotzichligi (xronometraj), fiziologikegrichizig`ivaholsizlanishdarajalarinianiqlashbilantanishtirish. Jismoniytarbiyamashg`ulotlaridavrach-pedagogiknazoratiningusullariniko’llashvaolingannatijalarinibaholash.
|
Talababilishikerak:
|
Vrach-Pedogogiknazoratiningvazifalarini, nazoratusullarini, o’tkazilayotgan mashg`ulotzichligini (xronometraj), fiziologikegrichizig`ivaholsizlanishdarajalarini. Jismoniytarbiyamashg`ulotlaridavrach-pedagogiknazoratiningusullariniko’llashnivaolingannatijalarinibaholashni.
|
Talababajaraolishilozim:
|
mustaqilravishdao’tkazilayotganmashg`ulotzichligini (xronometraj), fiziologikegrichizig`inivaholsizlanishdarajalarinianiqlashni. Jismoniytarbiyamashg`ulotlaridavrach-pedagogiknazoratiningusullariniko’llashnivaolingannatijalarinibaholashni.
|
Pedagogikvazifalar:
Vrach-Pedogogiknazoratiningvazifalari, nazoratusullari, ya`nio’tkazilayotganmashg`ulotzichligi (xronometraj), fiziologikegrichizig`ivaholsizlanishdarajalarinianiqlashbilantanishtirish. Jismoniytarbiyamashg`ulotlaridavrach-pedagogiknazoratiningusullariniko’llashvaolingannatijalarinibaholash.
|
O’quvfaoliyatinatijalari:
Vrach-Pedogogiknazoratiningvazifalarini, nazoratusullarini, o’tkazilayotganmashg`ulotzichligini (xronometraj), fiziologikegrichizig`ivaholsizlanishdarajalarini. Jismoniytarbiyamashg`ulotlaridavrach-pedagogiknazoratiningusullariniko’llashnivaolingannatijalarinibaholashni.
|
Ta`limusullari
|
Ma`ruza, aqliyhujum, hikoya, namoyish, amaliyishusuli, kitobbilanishlash, suhbat, ta`limiyo’yin, organayzer.
|
Ta`limshakli
|
Jamoaviy, guruhlardaishlash («Birgalikdao’qiymiz», «O’ylang-Juftlikdaishlang-Fikralmashing»), yakkatartibli
|
Ta`limvositalari
|
Doska-stend, yozuv taxtasi, sxema, eslatma, nazorat varag`i, matnlar, nazorat savollari, testlar, vaziyatli masalalar
|
Ta`limberishsharoiti
|
Maxsus texnika vositalari bilan jihozlangan,
guruhli shakllarda ishlashga mo’ljallangan xonalar (shifokor nazorati kabineti, antropometriya xonasi: antropometriko’lchovasboblari,tonometr, fonendoskop,sekundomer,stol,stulvaboshqalar.)
|
Monitoringvabaholash
|
Og`zakiso’rov: tezkor-so’rov,yozmaso’rov: test
|
O’quvmashg`ulotiningtexnologikharitasi
Ish bosqichlari va vaqti
(90 daqiqa)
|
Faoliyat
|
ta`limberuvchi
|
ta`limoluvchilar
|
1-bosqich.
5 daqiqa
15 daqiqa
|
Nazariy qism
1.1. Daftarlar va davomatnitekshirish
1.2 Mavzuning nomi, maqsad va kutilayotgan
natijalarni etkazadi. Mashg`ulot rejasi
bilan tanishtiradi.
1.3. Mavzu bo’yicha asosiy tushunchalarni;
mustaqil ishlash uchun adabiyotlar
ro’yxatini aytadi (ilova №.8)
1.4. O’quv mashg`ulotida o’quv ishlarini
baholash mezonlari bilan tanishtiradi (ilova№6)
|
Tinglaydilar, yozib
oladilar.
Aniqlashtiradilar,
savollar beradilar
|
2-bosqich.
5daqiqa
10 daqiqa
10daqiqa
15 daqiqa
|
Analitik qism
2.1. Tezkor-so’rov/ savol-javob/ aqliy
hujum orqali bilimlarni faollashtiradi.
2.2. Amaliy mashg`ulotning rejasi va tuzilishiga
muvofiq ta`lim jarayonini tashqil etish
bo’yicha harakatlar tartibini bayon qiladi («Aylanma stol ishbilarmon o’yini) (ilova №3)
2.3. Klaster va kontseptual jadval organayzerlarni ishlash tartibini tushuntiradi va talabalarni guruhlarga ajratadi (ilova №4)
2.4.Tanafus
2.5.Talabalargamavzunio’zlashtirishuchunbelgilanganko’rgazmaliqurollar (testvavaziyatlimasala, kompyuterdasturlari, )nitaqdimetish, ulardanfoydalanishbo’yichako’rsatmalarvatushuntirishberish(ilova №4)
|
Javob beradilar
YOzadilar.
Guruhlarda
ishlaydilar,
taqdimotqiladilar
vabosh.
|
3-bosqich.
10daqiqa
5daqiqa
10 daqiqa
5daqiqa
|
Amaliy qism
3.1. Amaliy ko’nikmalarni bajarish (ilova№5)
3.2.Mavzu bo’yicha yakun qiladi, qilingan
ishlarni kelgusida kasbiy faoliyatlarida
ahamiyatga ega ekanligi muhimligiga
talabalar e`tiborini qaratadi.
3.3. Guruhlar ishini baholaydilar, o’quv
mashg`ulotining maqsadga erishish
darajasini taxlil qiladi. Qontrol savollar taxlili (ilova №7)
3.4. Mustaqil ish uchun topshiriq beradi va
uningbaholashmezonlarinietkazadi
|
Amaliy kunikmalarni bajaradilar
O’z-o’zini, o’zaro
baholashni
o’tkazadilar.
Savolberadilar
Topshiriqniyozadilar
|
|
|
1.Kirish
1.1. Mashg`ulotnio’tkazishjoyivajihozlanishi
Maxsus texnika vositalari bilan jihozlangan,
guruhli shakllarda ishlashga mo’ljallangan xonalar (shifokor nazorati kabineti, antropometriya xonasi: antropometriko’lchovasboblari,tonometr, fonendoskop,sekundomer,stol,stulvaboshqalar.)
1.2.Motivatsiya
|
Vrach-Pedogogiknazoratiningvazifalarini, nazoratusullarini, mashg`ulotzichligi (xronometraj), fiziologikegrichizig`iniyaxshibilish, holsizlanishdarajalarinianiqlab, jismoniytarbiyamashg`ulotlaridavrach-pedagogiknazoratiningusullariniko’llaolishvaolingannatijalarinibaholashtalabatomonidanunikelajakdao’zmutaxassislikamaliyotidaishonchbilanqo’lashimkoniyatiniberadi.
1.3. Fanlararovafanlarichraaloqalar
Sporttibbiyotifanibo’yichata`limberishvertikalintegratsiyabo’yichanormalanatomiya, normalvapatologikfiziologiya, ichkikasalliklarpropedevtikasi, gorizontalintegratsiyabo’yichafakultativvagospitalterapiya, travmatologiyavaortopediya, jismoniytarbiyavaShJTfanlaribilano’zviybog`langan.
|
2. Nazariyqism
2.1. MASHG`ULOTNINGQISQACHAMAZMUNI.
Vrachpedagogiknazorat (VPN) kompleksnazoratnibirqismibo’lib, pedagogik, tibbiyvapsixologiktekshiruvlarnio’zichigaoladi. VPNvrachvatrener (jismoniytarbiyao’qituvchisi)tomonidano’tkaziladigantekshiruvtushiniladi, jismoniyyuklamalarniorganizmgata`sirinibaholash,funktsionaltayorgarlikdarajasinianiqlashvashuasosidao’quv-mashg`ulotjarayoninitakomilashtirishtushiniladi. VPNteoretikasoslari 50-60 yilaritashkilqilingan. VPN 3taqismdaniborat:
1kirishqismi 20-30% (razminka, pulso’lchash)
2asosiyqism 40-50% (engkuchlimashqlarqilinadi)
3yakunlovchi 25-30%(pulstiklanib,darstamombo’lishigatayyorgarlik).
Umumiydarsxajmi = sovdarsvaqti*100% taxminan 60-80%asosiydarsvaqti
Vrachpedagogiknazorat (VPN) vazifalari:
1mashg`ulotpaytidavamusobaqadasportchilarnivajismoniytarbiyabilanshug`ullanuvchilarnitizimlitibbiyboshqarishvavrach-pedagogikkuzatish.
2 musobaqavashug`ullanishjoylaridatibbiysanitarta`minot, jismoniytarbiyakechalariniko’plabo’tkazish.
3 sporttravmalarini, patologikxolatlarni, kasalliklarnidavolashvaprofilaktikasi.
4 sportvajismoniytarbiyaxududlaridamaslahatlar
5 sportvajismoniytarbiyabo’yichamaslaxat,TNxonalarivadavolovchiprofilaktikamuassasalaridao’quvmetodikqo’llanmalar.
6 axolio’rtasidasanitartanishtiruvishlari.
Vrachpedagogiknazorat (VPN) keyingitekshiruvlardaniborat:
a)shug`ullanishvaqtidatekshirish
b)darsdanoldin, darsdankeyin 20-30min,4-6soatdankeyin, 24soat,48 soatdankeyin.
v)shug`ullangankunidatekshirishertalabvakechqurun.
g)damolgankunidankeyintekshirish.
Tekshirishmumkin:nafasolishsonini,O’TS, pnevmotaxometriya,ortostatiksinama.
Vrachpedagogiknazorat (VPN)daqo’llaniladigantekshiruvusullari:
1)EKG
2)oksigemometriya
3)miotonometriya
4)elektromiografiya
5) tonometriya
6)bioximikusul (analizlar)
Buninguchunvrachjismoniymashqvasportdanquyidagilarnibilishikerak:
a)O’zinikuzatuvinio’quvjarayonidavao’quvjismoniymashqlarimobaynidaolibborishikerak.
b)Meditsinatekshiruvnatijalarinivapedagogiktekshiruvma`lumotlarinibirgalikdakuzatibborishkerak.
v)Sportmashg`ulotlarivao’quvmetodlari, vositalarinatijalarinio’qituvchibilanbirgalikdasistematikanalizqilishkerak.
g)O’qituvchilarnisportgaoidbo’lganmeditsinabiliminioshirish.
Jismoniyvasportmashg`ulotlaridasanitar-gigenikkuzatuvlar.
Sanitar-gigenikkuzatuvsanitar-giienikqonunvanormalarnianiq bilishi ,fizikmashg`ulotlarivasportbilanshug`ullanishjoylariekspluatatsiyalarifizikmashg`ulotlargigienasigaasoslanishikerak.
Tekshiruvo’zichigaquyidagilarnioladi:
a) Jismoniymashg`ulotbilanshug`ullanadiganjoylarni,uerdagiob-xavosharoitlarini,snaryadlarnisanitar-gigenikbaholashkerak.
b) Shug`ullanuvchiniustkiyimivaoyoqkiyiminingholatigae`tiborberishkerak.
v) Maydon, uninghajmi, xonaningyorug`ligibir-birigamoskelishikerak.
g) Jismoniymashg`ulotlarbilanshug`ullanishkunirejimigamoskelishikerak.
Jismoniymashg`ulotlarbilanshug`ullangandatravmavakasalliklarnioldiniolish.
Buninguchunquyidagilargae`tiborberishkerak:
a) Jismoniytarbiyadatravmayuzagakelishinioldiniolishuchunto’g`richora-tadbirlaro’tkazishkerak.
b) Jismoniymashg`ulotlarvasportnatijasidayuzagakeladiganbarchatravmavakasalliklarnisistematikhisobgaolishvaanalizqilish,hamdabunatijalarnifizkulturakafedralarigavaVUZgahabarberibturishkerak.
v)Sporttravmavakasalliklarniprofilaktikchora-tadbirlariniishlabchiqarish.
3tacharchashdarajasibor:engil, o’rtavaog`ir.
Belgilar
|
Engildaraja
|
O’rtadaraja
|
Og`irdaraja
|
Terirangi
|
Ozroqqizarish
|
Ko’rinarliqizarish
|
Oqarish,tsianozpaydobo’lishi
|
Mimika
|
Doimiy
|
YUzqiyofasinitaranglashishi
|
Azob
|
Terlash
|
Ozroqterlash
|
Badantepaqismidaterlash
|
Butunbadanterlashivatuzajrashi
|
Nafas
|
Tezlashganvatekis
|
Kuchlitezlashgan
|
YUzakinafas, tartibsiznafas
|
Xarakat
|
Tetikxarakat
|
Ishonchsizxarakat, chayqalish
|
Keskinchayqalish,qaltirash,majburiyxolat,qulash
|
O’zinixisqilishbelgisi
|
Shikoyatyo’q
|
Shikoyatcharchashdan,muskullardaog`riq,yurakuribketishi,xansirash,quloqshang`illash
|
Boshaylanishi,boshog`rig`i,o’ngqovurg`aostidaog`riq
|
Pulsnifiziologikegriligi.
2.2. YANGIPEDAGOGIKTEXNOLOGIYA
«Galereyaniaylanish» o’yinnio’tkazishmetodi:
Kichiq guruhlarning xamma a`zolariga bita muammo taklif etiladi. Har bir guruh 10minut davomida o’z fikrlarini yozadi-da, javoblar zikr etilgan varaklarni ikkinchi guruh bilan almashtiradi. Keyingi guruh oldingi guruhning javoblarini baholashi va, javob tugal bo’lmasa, o’z variantini taklif etishi kerak. Talabalar o’z javoblarini berib, o’rtoqlariningjavoblarini to’ldirishganlaridan keyin xammalari birgalikda bo’larin muxokama qilishadi va eng yukori ballga arziydigan juda to’g`ri javoblarin tanlab olishadi.
Savol:1Vrachpedagogiknazorat (VPN) vazifalari?
Javob:1mashg`ulotpaytidavamusobaqadasportchilarnivajismoniytarbiyabilanshug`ullanuvchilarnitizimlitibbiyboshqarishvavrach-pedagogikkuzatish.
2 musobaqavashug`ullanishjoylaridatibbiysanitarta`minot, jismoniytarbiyakechalariniko’plabo’tkazish.
3 sporttravmalarini, patologikxolatlarni, kasalliklarnidavolashvaprofilaktikasi.
4 sportvajismoniytarbiyaxududlaridamaslahatlar
5 sportvajismoniytarbiyabo’yichamaslaxat,TNxonalarivadavolovchiprofilaktikamuassasalaridao’quvmetodikqo’llanmalar.
6 axolio’rtasidasanitartanishtiruvishlari.
Savol:2Jismoniymashg`ulotlarbilanshug`ullangandatravmavakasalliklarnioldiniolishnimagae`tiborqilishkerak?
Javob:a) Jismoniytarbiyadatravmayuzagakelishinioldiniolishuchunto’g`richora-tadbirlaro’tkazishkerak.
b) Jismoniymashg`ulotlarvasportnatijasidayuzagakeladiganbarchatravmavakasalliklarnisistematikhisobgaolishvaanalizqilish,hamdabunatijalarnifizkulturakafedralarigavaVUZgahabarberibturishkerak.
v)Sporttravmavakasalliklarniprofilaktikchora-tadbirlariniishlabchiqarish.
Savol:3CHarchash darajalarini belgilarini sanab o’ting?
Javob:Teri rangi, mimika,terlash,nafas olish,xarakati va o’zini xis qilish.
Baholashmezoni
Maksimalball 20-19
|
18-17 ball
|
16-15 ball
|
14-13 ball
|
12 ball
|
a`lo
|
yaxshi
|
o’rta
|
qoniqarsiz
|
yomon
|
100%-86%
|
85%-73%
|
72-56%
|
55%-46%
|
45% vaundankam
|
3.Analitikqism
3.1.Klaster,organayzer
Klasternito’zishqoidasi
1. Aqlingizganimakelsa, barchasiniyozing. G`oyalarisifatinimuhokamaqilmangfaqatularniyozing.
2. Xatnito’xtatadiganimloxatolarigavaboshqaomillargae`tiborbermang.
3. Ajratilganvaqttugagunchayozishnito’xtatmang. Agardaaqlingizdag`oyalarkelishibirdanto’xtasa, uholdaqachonkiyangig`oyalarkelmagunchaqog`ozgarasmchizibturing.
Harbirguruhboshqaguruhlarnibaholaydi. Harbirtalabbo’yichato’liqbajarilsa – 15 ball
Guruh
№
|
Tushunarlivaaniqjavob (5)
|
Ko’rgazma-lilik
(5)
|
Reglamentgaamalqilish (2,5)
|
Guruhfaolligi
(2,5)
|
Jamiball
|
1.
|
|
|
|
|
|
2.
|
|
|
|
|
|
Baholashmezoni:
Maksimalball 15
|
13-12 ball
|
11-10 ball
|
9-8 ball
|
7-6ball
|
100%-86%
|
85%-73%
|
72-56%
|
55%-46%
|
45% vaundankam
|
3.1.1. Klastertuzilmasi
3.1.2.Kontseptualjadval
Bosqichlari
|
Umumiyvaqtdanulushi (%)
|
Bajariladiganmashqlardarajasi
|
tekshiruvlar
|
Kirishqismi
|
20-30
|
CHigalyozdi (razminka)
|
EKG
Oksigenoterapiya
Miotonometriya
Elektromiografiya
Tonometriya
Biokimyoviyusul
|
Asosiyqism
|
40-50
|
Engkuchlimashqlar
|
yakunlovchiqism
|
25-30
|
Sportchinimashg`ulotniyakunlashgatayyorlash
|
3.2.Vaziyatlimasalalarningkompleksi
1 MASALA
So’zish bo’yicha olimpiada o’yinlari chempioni Shakarova N.mashg`ulotga keldi. Ammo uning treneri bugun yangicha shug`ullanish printsipini ishlab chikkanligini ma`lum qildi.Mashg`ulot sungida Nargizada bosh aylanish,bosh ogrigi kuzatildi.Unga qo’shimcha ravishda yuzaki va chuqur nafas tartibsiz almashinadi. Nargizada charchash alomatlari bormi?Agar bo’lsa qaysi darajaga taalukli?.
Javob: Xa, bor.Og`ir daraja.
2 MASALA
Sportchi Elmurodov I.mashg`ulotdan keyin quyidagi o’zgarishlar kuzatildi: teri ozrok kizargan,mimika muskullari odatiy,terlash past darajasida,harakatlari tetik.U trenirovka muddatini yana 30 daqiqa oshirishga bardosh bera oladimi? Agar 30 daqiqa oshirilsa unda kanaka o’zgarishlar kuzatiladi?
Javob: YUqoridagi belgilar yaqqol namoyon bo’ladi .
3 MASALA
Mashg`ulot oldidan vrach spaortchilarni ko’zdan kechirdi. Bunga ko’rikni 50% vakti sarflandi. Mashg`ulot paytida esa ko’rikka ajratilgan vaktning 30% sarflandi.YAkunlovchi qismda esa vaktning 20% sarflandi.Aytinchi ko’rik vakti tugri taksimlanganmi? Agar notugri bo’lsa bu sportchilarning salomatligiga qanday ta`sir etadi?
Javob: Yuq noto’g`ri, ko’rikga normada 20-30%,asosiy qismga 40-50%,yakunlovchi qismga 25-30% beriladi.Sportchining sog`ligiga manfiy ta`sir qiladi.
Testlar
1.Vrach-pedagogik nazoratining (VPN) maqsadini ko’rsating
*organizmga jismoniy yuklamaning ta`sirini baholash
funktsionalsinamalarnibaholash
Garvardstep-testinio’tkazish
organizmningishbajarishqobiliyatinianiqlash
2.Mashg`ulotlarning gigienik va fiziologik normalarga mosligini, darajasini baholashda e`tiborga olinadigan punktni ayting
*mashg`ulotningmazmuni
jismoniymashqlarkompleksinito’zish
birmashquchunvaqt
jismoniyishbajarishqobiliyati
3.VPN jarayonida qo’llaniladigan oddiy usulni ko’rsating
*mashg`ulotzichliginianiqlash
mashqlarnitanlash
harbirmashqvaqti
mashqlarningqaytarilishsoni
4.VPNnitashqiletishningshakliniko’rsating
A.*shug`ullanishkuniertalabvakechquruntekshirish
V.mashg`ulotdanso’ngdarholtekshirish
S.mashg`ulotdan 10 daqiqao’tganidankeyintekshirish
D.mashg`ulotdan 1 oyo’tganidanso’ngtekshirish
5.VPNningvazifasiniko’rsating
A.*organizmgamashg`ulotlarningta`sirinianiqlash
V.funktsional sinamalarni o’tkazish
S.jismoniy rivojlanganligini tekshirish
D.mashq komplekslarini tashqil etish
6.VPNning tekshirish usullariga talabni ko’rsating
*holsizlanishningtashqibelgilarinikuzatish
nafaschuqurliginio’lchash
nafaszahirasinio’lchash
nafasningminutlikhajminio’lchash
7.VPN o’tkazishda apparatlarni talab qiluvchi usulni ko’rsating
*miotonometriya – mushaktonusinitekshirish
exografiya
elektroentsefalografiya
pnevmotaxometriya
8.Mashg`ulotningzichligianiqlanishidaqo’llaniladiganholatniayting
*mashqlarnibajarishgaketganvaqtnianiqlash
birmashqvaqti
mashqlarsoni
ishlashvadamolishnialmashtirish
9.Engilholsizlanishningbelgisiniko’rsating
*terirangi – birozqizargan
terirangi – kuchliqizargan
nutq – qiyinlashgan
yuzko’rinishikuchlangan
10.Holsizlanishningo’rtachadarajasigaxosbelginiayting
*terirangi – sezilarliqizargan
yuztsianozi
mimikadoimiy
terlashyaqqolemas
11.Holsizlanishning kuchli darajasiga xos belgiini ko’rstaing
*teri rangi – yaqqol qizargan,rangparlik,ko’kargan
terirangi – qizargan
terlash – tananingyuqori
Baholashmezoni:
Maksimalball 15
|
13-12 ball
|
11-10 ball
|
9-8 ball
|
7-6ball
|
20-16-a`lo
|
15-12-yaxshi
|
11-7-o’rta
|
6-4-qoniqarsiz
|
3 vaundankam-yomon
|
100%-86%
|
85%-73%
|
72-56%
|
55%-46%
|
45% vaundankam
|
4. Amaliyqism
Mustaqilravishdao’tkazilayotganmashg`ulotzichligini (xronometraj), fiziologikegrichizig`inivaholsizlanishdarajalarinianiqlashni. Jismoniytarbiyamashg`ulotlaridavrach-pedagogiknazoratiningusullariniko’llashnivaolingannatijalarni baxolash
5.Malaka, ko’nikma va bilimni tekshirish usullari
- og`zaki;
yozma;
organayzerlar;
test;
vaziyatlimasalalarechish;
egallanganamaliyko’nikmalarninamoyishetish;
5.1.Talabalarbilmi, ko’nikmavamaxoratinibaholashdaqo’llaniladigannazoratmezonlari
№
|
Baho
|
a`lo
|
yaxshi
|
o’rta
|
qoniqarsiz
|
yomon
|
|
O’zlashtirish % hisobida
|
100%-86%
|
85%-71%
|
70-55%
|
54%-37%
|
36% vaundankam
|
1
|
Nazariyqism
|
20-19
ball
|
18-17 ball
|
16-15 ball
|
14-13 ball
|
12 ball
|
2
|
Analitikqism:
organayzer
|
15-14 ball
|
13-12 ball
|
11-10 ball
|
9-8 ball
|
7-6ball
|
3
|
Test
|
15-14 ball
|
13-12 ball
|
11-10 ball
|
9-8 ball
|
7-6ball
|
4
|
Amaliyqism
|
40-34,4-ball
|
34-28,4ball
|
28-22ball
|
21,6-14,8 ball
|
14,4 ball
|
5
|
Nazoratsavollari
|
10-7,9
|
7,75-5,6
|
5,5-4,25
|
4,1-2,5
|
2,4 ball
|
5.2.Joriynazoratnibaholashmezoni.
№
|
O’zlashtirish %
|
Baho
|
Talabaningbilimdarajasi
|
1
|
96-100
|
A`lo
«5»
|
Mavzubo’yichao’zfikrinito’liqbayonetadi, barchaberilgansavollargato’liq to’g`ijavobberadi, tahlilqiladivaxulosachiqaradi, ijodiyfikrlaydi, auditoriyadamavzunimuhokamaqilishdafaolqatnashadi.Mavzubo’yichavaziyatlimasalalarniechadi, testsavollarigato’liqvato’g`rijavobberadi. Erkintasavvurgaegabo’lib, kerakbo’lgandao’qituvchibilano’zfikrinialmashaoladi.
|
2
|
91-95
|
Mavzubo’yichao’zfikrinito’liqbayonetadi,barchaberilgansavollargato’liqto’g`rijavobberadi, tahlilqiladivaxulosachiqaradi,ijodiyfikrlaydi, auditoriyadamavzunimuhokamaqilishdafaolqatnashadi, mustaqilmushohadayuritadi. Mavzumohiyatinitushuntiraoladi, erkintasavvurgaegabo’ladi, o’qituvchibilanbemalolfikralmashaoladi.
|
3.
|
86-90
|
Mavzubo’yichao’zfikrinietarlidarajadabayonetadi, barchaberilgansavollargato’g`rijavobberadi, tahlilqiladivaxulosachiqaradi, ijodiyfikrlaydi, auditoriyadamavzunimuhokamaqilishdaqatnashadi. Mavzubo’yichaamaliyishnatijalaribo’yichamustaqiltekshirishbayonnomasinito’ldiradi.
|
4
|
81-85
|
YAxshi
«4»
|
Mavzubo’yichao’zfikrinietarlidarajadabayonetadi, barchaberilgansavollargato’g`rijavobberadi, tahlilqiladivaxulosachiqaradi, ijodiy fikrlaydi, auditoriyadamavzunimuhokamaqilishdaqatnashadi.
|
5
|
76-80
|
Javoblarto’g`ri,ammoto’liqemas, o’qituvchiningqo’shimchasavollaribo’yichakamchiliknito’ldiradi, mavzunimuhokamaqilishdaetarlichafaol. Auditoriyadagitopshiriklarnibajarishdakatnashadi.
|
6.
|
71-75
|
Mavzunimuhokamaqilishdaetarlichafaol, ammoxatoliklargayo’lqo’yadi, Auditoriyaishlarinibajarishdaqatnashadi, kerakliyozishlarniamalgaoshiradi.
|
7.
|
66-70
|
Qoniqarli
«3»
|
Javoblar 50% gato’g`ri, ammoberilgansavolningmohiyatinitushunadi; topshiriqlarnibajaraoladi,biroqunda 2-3 xatoliklargayo’lqo’yadi.
|
8
|
61-65
|
Javoblar 50%gato’g`ri, savolmohiyatinihammavaqthamto’g`ritushunmaydi, topshiriqlarnio’qituvchiyordamidabajaradivashundaham 2-3 taxatogayo’lqo’yadi.
|
9
|
55-60
|
Javoblar 40% gato’g`ri,javobberishdayanglishibketadi, savolmohiyatinihammavaqtto’g`ritushunmaydi, topshiriqlarniboshqatalabayokio’qituvchiyordamidabajaradi.
|
10
|
54-30
|
Qoniqarsiz
«2»
|
40% gachato’g`rijavobberaoladi, javoblaraniqemas, topshiriqlarnibajaraolmaydi. Uyvazifasibajarilmagan.
|
11
|
20-30
|
Amaliymashg`ulotgaqatnashadi, formada, daftaribor. Uygaberilganvazifabajarilmagan.
|
6.Nazoratsavollari
1. ShPNmaksadiniayting.
2. Shifokor- pedagogiknazoratnikimbajaradi ?
3. Fiziologikegriliknimahakidama`lumotberadi?
4. Jismoniyyuklamalargaoranizmninisalbiyreaktsiyabelgilarinisanabo’ting.
5. Tolikishbelgilarinisanang?
6. Jismoniymashg`ulotzichliginiaytibbering?
Baholashmezoni:
100%-86%
|
85%-71%
|
70-55%
|
54%-37%
|
36% vaundankam
|
10-7,9-a`lo
|
7,75-5,6-yaxshi
|
5,5-4,25-o’rta
|
4,1-2,5-qoniqarsiz
|
2,4 vaundankam-yomon
|
7.Tavsiyaetilganadabietlar
Asosiy
1.Epifanov V.A., Apanasenko G.L. «Lechebnaya fizkultura i vrachebnыy qontrol» M., 1990
Ko’shimchaadabiyotlar
1.Epifanov V.A. «Lechebnaya fizkultura i sportivnaya meditsina» M., 2000
2.Popov V.I. CHogovadze V.G. « Fizicheskaya reabilitatsiya» Rostov naDonu 2001
3.EpifanovV.A. “ Lechebnayafizicheskayakultura” M. 2003
4.DubrovskiyV.A. “ Lechebnayafizkultura” M. 2004
5.Lektsionnыe materialы i uchebno-metodicheskie razrabotki
6.Epifanov V.A. «Lechebnaya fizkultura i sportivnaya meditsina» M., 2000
7.Rixsieva O.A. «Massaj» T. 1996
8.EvdokimovaT.A. MilyukovaI.V. Noveyshiyspravochnik“ Lechebnayafizkultura” M. 2004
9.«Meditsinskie osnovы fizicheskogo vospitaniya i formirovaniya zdorovya i garmonichnogo razvitiya detey i podrostkov» prof. Nazirov F.G. prof. Axmedova D.M. prof. Suyumov F.A. dots. Vasilev V.D, prof. Shayxova G.I. Tashkent 2003
10.Karpman V.L. «Serdtse i sport» M., 1999
11.Edvard T. Xouli, B. Don-Frenks « Rukovodstvo instruktoraozdorovitel-nogo fitnessa» Kiev 2004
12.BetShou “YogafitTreningdlyazdorovya” M. 2005
13.MilyukovaI.V.EvdokimovaT.A. “ Gimnastikadlyadetey” M. 2004
14.A. BokovS. Sergeev “ Yogadlyadetey” M. 2004
15.Epifanov V.A., Moshkov V.N. «Lechebnaya fizkultura (spravochnik)» M.1997
16.M., Aulik I.V. «Opredelenie fizicheskoy rabotosposobnosti v klinike i sporte» M., 1990
17.YUldashev K.YU. «Nemedikamentoznыe metodы lecheniya profilaktiki i meditsinskoy reabilitatsii». Sb. nauch. trudov. T.-1994
18. CHeteladabieti:
Teylor S.B., Miller N.H. “ Basic physiologic principils relatied to
Group exirsise programs” Filadelphiya 1988
Tehaxton L. “ Phithiological and psythological effects of short term exirsise
eddiction on habitual runners.” 1992
19.Internetistochniki:
www.doktor.ru, www. medinfo. home.ml.org
http://www.restart-med.ru
http://www.mirmed.ru
http://micropolarization.narod.ru
http://skolioz.mccinet.ru
http://www.sportpsy.cz
Child in motion /cf/ (Rada Pisot)- http://www.zrs-kp.si/projekti/otrokvgibanju/Otrok%20v%20gibanju.pdf
www. aapmr.org, www.alhealth.com, www.docguide.com, www.healthweb.com, www.acsm.org, www.apta.org, www.sportsmed.org.
www.jphysiol.org, www.physsportmed.com
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI SOG`LIQNI SAQLASh VAZIRLIGI
TOShKENT TIBBIYOT AKADEMIYASI
“TASDIQLAYMAN
O’quvishlaribo’yichaprorektor
prof.
---------------TeshaevO.R.
“_____”_________________2012 yil
Kafedra: Xalqtibbiyoti, Reabilitologiyavajismoniytarbiya
Fan: Shifokor nazorati
TIBBIYPROFILAKTIKAFAKULTETI 3-KURS
TALABALARIUCHUN
YAGONAUSLUBIYTIZIM
MAVZU: “Jismoniyyuklamalarta`siridashug`ullanuvchiorganizmidabuladigano’zgarishlar. Sportbilanshug`ullanuvchilardako’puchraydiganpatologikholatlar. Sportjaroxatiprofilaktikasi. ”
Mavzusibo’yichaamaliymashg`ulot№11
TA`LIMTEXNOLOGIYASI
Toshkent–2012
Tuzuvchi: Dots.AdыlovSh.K. katta o’qituvchi Mirbabaeva D.B
O’quv texnologiyasi tasdiqlangan:
kafedra yig`ilishida protokol №______ ____________12 y.
Fanning ta`limtexnologiyasi Toshkent tibbiyot akademiyasi Ilmiy-uslubiy kengashi “Ichki kasalliklar” sektsiyasida 2012 yil «____»dagi «_____»-son majlis bayoni bilan ma`qullangan.
Rayis: Professor,t.f.d. Karimov M.Sh.
O’quv mashg`ulotida ta`lim texnologiyasi modeli
Mavzu № 11Jismoniyyuklamalarta`siridashug`ullanuvchiorganizmidabuladigano’zgarishlar. Sportbilanshug`ullanuvchilardako’puchraydiganpatologikholatlar.Sportjaroxatiprofilaktikasi.
Ta`lim berish texnologiyasi (amaliy mashg`ulot)
Vaqt: 90 daqiqa
|
Talabalarsoni:8-10
|
O’quv mashg`ulotining shakli va turi
|
Amaliymashg`ulot
|
O’quvmashg`ulotiningtuzilishi
|
1.Kirish qism..
2. Nazariy qism
3.Analitik qism:
-organayzer
-Test va vaziyatli masalalarlar
4. Amaliy qism
|
O’quvmashg`ulotimaqsadi:
|
Doimiybajariladiganjismoniyyuklamalarta`siridashug`ullanuvchiorganizmidabo’ladigano’zgarishlarni, jismoniyyuklamalardannoratsionalfoydalangandasportturlarigaxosravishdayuzagakeladiganpatologikholatlarnianiqlashbilantanishtirishvatushunchaberish. Sportjaroxatidaprofilaktikanibilish.
|
Talababilishikerak:
|
Doimiybajariladiganjismoniyyuklamalarta`siridashug`ullanuvchiorganizmidabo’ladigano’zgarishlarnianiqlashi, jismoniyyuklamalardannoratsionalfoydalangandasportturlarigaxosravishdayuzagakeladiganpatologikholatlarnibilishivaularnibaholashni. Sportjaroxatidaprofilaktikasiniqo’llashni.
|
Talababajaraolishilozim:
|
mustaqilravishdabajariladiganjismoniyyuklamalarta`siridashug`ullanuvchiorganizmidabo’ladigano’zgarishlarnianiqlashi, jismoniyyuklamalardannoratsionalfoydalangandasportturlarigaxosravishdayuzagakeladiganpatologikholatlarnibilishivaularnibaholashni,sportjaroxatidaprofilaktikasiniqo’llashni.
|
Pedagogikvazifalar:
Doimiybajariladiganjismoniyyuklamalarta`siridashug`ullanuvchiorganizmidabo’ladigano’zgarishlarni, jismoniyyuklamalardannoratsionalfoydalangandasportturlarigaxosravishdayuzagakeladiganpatologikholatlarnianiqlashbilantanishtirishvatushunchaberish. Sportjaroxatidaprofilaktikanibilish.
|
O’quvfaoliyatinatijalari:
Doimiybajariladiganjismoniyyuklamalarta`siridashug`ullanuvchiorganizmidabo’ladigano’zgarishlarnianiqlashi, jismoniyyuklamalardannoratsionalfoydalangandasportturlarigaxosravishdayuzagakeladiganpatologikholatlarnibilishivaularnibaholashni. Sportjaroxatidaprofilaktikasiniqo’llashni.
|
Ta`limusullari
|
Ma`ruza, aqliyhujum, hikoya, namoyish, amaliyishusuli, kitobbilanishlash, suhbat, ta`limiyo’yin, organayzer.
|
Ta`limshakli
|
Jamoaviy, guruhlardaishlash («Birgalikdao’qiymiz», «O’ylang-Juftlikdaishlang-Fikralmashing»), yakkatartibli
|
Ta`limvositalari
|
Doska-stend, yozuv taxtasi, eslatma, nazorat varag`i, matnlar, nazorat savollari, testlar, vaziyatli masalalar
|
Ta`limberishsharoiti
|
Maxsus texnika vositalari bilan jihozlangan,
guruhli shakllarda ishlashga mo’ljallangan xonalar.
|
Monitoringvabaholash
|
Og`zakiso’rov: tezkor-so’rov,yozmaso’rov: test
|
O’quvmashg`ulotiningtexnologikharitasi
Ish bosqichlari va vaqti
(90 daqiqa)
|
Faoliyat
|
ta`limberuvchi
|
ta`limoluvchilar
|
1-bosqich.
5 daqiqa
15 daqiqa
|
Nazariy qism
1.1. Daftarlar va davomatnitekshirish
1.2 Mavzuning nomi, maqsad va kutilayotgan
natijalarni etkazadi. Mashg`ulot rejasi
bilan tanishtiradi.
1.3. Mavzu bo’yicha asosiy tushunchalarni;
mustaqil ishlash uchun adabiyotlar
ro’yxatini aytadi (ilova №.8)
1.4. O’quv mashg`ulotida o’quv ishlarini
baholash mezonlari bilan tanishtiradi (ilova№6)
|
Tinglaydilar, yozib
oladilar.
Aniqlashtiradilar,
savollar beradilar
|
2-bosqich.
5daqiqa
10 daqiqa
10daqiqa
15 daqiqa
|
Analitik qism
2.1. Tezkor-so’rov/ savol-javob/ aqliy
hujum orqali bilimlarni faollashtiradi.
2.2. Amaliy mashg`ulotning rejasi va tuzilishiga
muvofiq ta`lim jarayonini tashqil etish
bo’yicha harakatlar tartibini bayon qiladi («Aylanma stol ishbilarmon o’yini) (ilova №3)
2.3. Klaster va kontseptual jadval organayzerlarni ishlash tartibini tushuntiradi va talabalarni guruhlarga ajratadi (ilova №4)
2.4.Tanafus
2.5.Talabalargamavzunio’zlashtirishuchunbelgilanganko’rgazmaliqurollar (testvavaziyatlimasala, kompyuterdasturlari, )nitaqdimetish, ulardanfoydalanishbo’yichako’rsatmalarvatushuntirishberish(ilova №4)
|
Javob beradilar
YOzadilar.
Guruhlarda
ishlaydilar,
taqdimotqiladilar
vabosh.
|
3-bosqich.
10daqiqa
5 daqiqa
10 daqiqa
5daqiqa
|
Amaliy qism
3.1. Amaliy ko’nikmalarni bajarish (ilova№5)
3.2.Mavzu bo’yicha yakun qiladi, qilingan
ishlarni kelgusida kasbiy faoliyatlarida
ahamiyatga ega ekanligi muhimligiga
talabalar e`tiborini qaratadi.
3.3. Guruhlar ishini baholaydilar, o’quv
mashg`ulotining maqsadga erishish
darajasini taxlil qiladi. Qontrol savollar taxlili (ilova №7)
3.4. Mustaqil ish uchun topshiriq beradi va
uningbaholashmezonlarinietkazadi
|
Amaliy kunikmalarni bajaradilar
O’z-o’zini, o’zaro
baholashni
o’tkazadilar.
Savolberadilar
Topshiriqniyozadilar
|
|
|
1.Kirish
1.1. Mashg`ulotnio’tkazishjoyivajihozlanishi
Maxsus texnika vositalari bilan jihozlangan,
guruhli shakllarda ishlashga mo’ljallangan xonalar
1.2. Motivatsiya
|
Doimiybajariladiganjismoniyyuklamalarta`siridashug`ullanuvchiorganizmidabo’ladigano’zgarishlarnianiqlashi, jismoniyyuklamalardannoratsionalfoydalangandasportturlarigaxosravishdayuzagakeladiganpatologikholatlarnibilishvaularnibaholash, sportjaroxatidaprofilaktikasiniqo’llashni bilish katta axamiyatga egadir.Talabatomonidano’zlashtirilganbilimvaamaliyko’nikmalaresa, unikelajakdao’zmutaxassislikamaliyotidaishonchbilanqo’lashimkoniyatiniberadi.
1.3.Fanlararovafanlarichraaloqalar
Sporttibbiyotifanibo’yichata`limberishvertikalintegratsiyabo’yichanormalanatomiya, normalvapatologikfiziologiya, ichkikasalliklarpropedevtikasi, gorizontalintegratsiyabo’yichafakultativvagospitalterapiya, travmatologiyavaortopediya, jismoniytarbiyavaShJTfanlaribilano’zviybog`langan.
|
2. Nazariyqism
2.1. MASHG`ULOTNINGQISQACHAMAZMUNI.
Muntazamjismoniymashqlarbajarilishidayurak-qontomirsistemasimuhimahamiyatgaega, chunkiularyordamidatashqimuxitdanishbajarayotganorganvamushaklarkislorodkislorodbilanta`minlanadi. Jismoniyyuklamalarta`siridayurakningstrukturasidavafunktsionalholatidao’zgarishlarkuzatiladi. YUrakningstrukturatuzilishidabirinchinavbatdadilyatatsiyakuzatiladi, yurakningqorinchavabo’limmachalarikengayadi. Dilyatatsiyaningqandaypaydobo’lishioxirigachao’rganilmagan, lekinmuntazamravishdatrenirovkaqilishuningpaydobo’lishigasababbo’ladi. Dilyatatsiyagauchraganyuraksportyuraginingasosiyxususiyatinita`minlabberadi, ya`niyuqoriishlabchiqarishyokiko’phajmdaqonnixaydash. Sistolikhajm – busistolavaqtidayurakdantomirgachiqarayotganqonmiqdori. Dastlabyurakqisqarganda, chapqorinchadanhammaqonchiqadideganfikrlaraytilardi, lekinkeyingiolingannatijalarshuniko’rsatadiki, sistoladachiqadiganqonhajmiqorinchadagihammaqonbo’lmay, balkima`lummiqdordaqonqoladi. Buqonrezervqonmiqdoridebataladi. Ishbajarishvaqtidasistolikqonhajminingortishinirezervqonhajmita`minlabberadi. Buesaishbajarishvaqtidayurakningyuqoriishlabchiqarishxususiyatiniko’rsatadi. Tekshirishvaizlanishlarshuniko’rsatdaki, tinchholatdasportbilanshug`ullanuvchilardadilyatatsiyagauchraganyurakdanchiqayotgansistolikqonhajmidilyatatsiyagauchramaganyurakdanchiqayotgansistolikqonhajmidandeyarlifarqlanmaydi. Bundanko’rinibturibdiki, dilyatatsiyagauchraganyurakdarezervqonbo’ladivauningmiqdoriyurakningqanchalikdilyatatsiyagauchraganigabog`liqdir. CHidamliliknitalabqiluvchisportturlaribilanshug`ullanuvchilarningyuragidilyatatsiyagako’proquchraydi. Shug`ullanmaydigan 20 – 30 yoshlilardayurakninghajmio’rtahisobdaerkaklarda 760 sm3vaayollarda 580sm3nitashqiletadi. yurakhajminingqanchaliko’zgarishisportfaoliyatigabog`liq. CHidamliliknitalabqiluvchisportturlaribilanshug`ullanuvchilardayurakhajmiko’proqoshadi (chang`ichilar, velosipedchilar, o’rtavao’zoqmasofagayuguruvchilarvah.z.). Ularganisbatanchidamlilikkama`lummiqdordae`tiborberiladigansportturlarida, ya`niulardachidamlilikdominantrolinio’ynamaydigansportturlaridakamroqdilyatatsiyagauchraydi (kurashchilar, sporto’yinlarivah.z.). Asosantezliknivakuchnitalabqiluvchisportturlaribilanshug`ullanuvchilarning (og`iratletika, qisqamasofagayuguruvchilar, gimnastlarvah.z.) yuragishug`ullanmaydiganlarganisbatankammiqdordahajmikengayadi. Shundayqilib, yurakdilyatatsiyasihammasportchilaruchunbirbo’lmasdan, balkichidamlilikbilanbog`liqbo’lgansportturlaribilanshug`ullanuvchilargaharakterlidir. Agartezlikvakuchnitalabetuvchisportturlaribilanshug`ullanuvchilaryuragidadilyatatsiyaaniqlansa, uningsababinialbattaaniqlashzarur. YUrakhajminingxaddantashqariortishi (1200 sm3danyuqori), hattokichidamlilikbilanshug`ullanuvchisportchilardahamfiziologikdilyatatsiyapatologikshakligao’tishimumkin. Mumkinbo’lganyurakhajmikattaliginianiqlashuchunyurakhajmivakislorodnimaksimalist`emolqilinishko’rsatkichlarinibir-birigataqqoslashkerak. Agarshug`ullanishvaqtidayurakhajminingkattalashishikislorodnimaksimalist`emolqilishningortishibilanborsa, dilyatatsiyamoslashish-fiziologikharaktergaegabo’ladi, agardakislorodnimaksimalist`emolqilishko’tarilmasa, hattokipasaysayurakdilyatatsiyasixaddantashqaridebhisoblanadi.
Shuningdekjismoniymashqlarta`siridayurakningmiokardidafiziologikgipertrofiyakuzatiladi. Miokardgipertrofiyasiorganningishbajarishqobiliyatinioshiruvchiasosiymexanizmbo’libhisoblanadi. Gipertrofiyajarayonisportchilardayaqqolnamayonbo’ladi. Masalan : tinchholatdayurakningchapqorinchasidan 60-80 mlqonhaydaladi, ungao’rtahisobda 0,26 -0,27 sekundvaqtketadi. Jismoniyishbajarishvaqtidasistolikhajm 150-200 mlgachaortishimumkin, tinchholatdagihajmiganisbatan. Shubilanbirqatordaqonhaydashgaketadiganvaqtesa 0,1- 0,12 sekundgachakamayadi. Shundayqilib, misoldanko’rinibturibdiki, yurakqisqavaqtichidadeyarli 3 martako’pmiqdordaqonhaydashikerak. Buninguchunyurakqonoqimiyaxshilashuchunkuchbilanishlashizarur, buesamiokardninggipertrofiyasiorqaliamalgaoshiriladi. YUrakmushaginingqisqaruvchielementlarininghajmiortishibilangipertrofiyajarayoniamalgaoshiriladi. Miokardningishchigipertrofiyasikapillyarqontomirlariningortishibilanharakterlanadi, ya`nimiokardningqonbilanta`minlanishibo’zilmaydi. Miokardgipertrofiyasiningxaddantashqaribo’lishiorganizmdapatologikholatrivojlanayotganidandarakberadi.
Sportchiyuragigaxosbo’lganfunktsionalxususiyatlaridanbiribuyurakningeqonomishlashidir, ya`niulardatinchholatdabradikardiyakuzatiladi. Kuzatishlarshuniko’rsatadiki, sportchilarningyuragitinchholatdakundavomida 85000 martaqisqargan, xuddishuyoshdagivajinsdagisog`lomodamlardakuniga 110000 martaqisqargan. Misoldanko’rinibturibdiki, sportchiningyuragi 20-25% eqonomishlagan. Xattokisportchikundavomidamashg`uloto’tgandahamyuragieqonomishlab, sog`lomodamningkunlikyurakqisqarishisonigaetmaydi. Zaruriyko’rsatkichlardanbiribuqonningminutlikhajmidir. Buko’rsatkichsportchilardaishbajarishvaqtidakattabo’ladi. Sog`lomshug`ullanmaydiganlardaqonningminutlikhajmi 15-20 l/mingaoshsa, sportchilarda 25-30 l/mingachaoshadi (sistolikhajmhisobiga). Sistolikqonhajminimushakningishlashkuchigabog`liq. YUrakishikuchikambo’lsa, sistolikhajmo’ziningindividualbo’lganmaksimalmiqdorigaerishmaydi. Agaryurakishikuchlibo’lsa, yurakdagiqoldiqqonto’libchiqarilib, sistolikhajmmaksimalbo’ladi. Buesachidamliliknitalabqiluvchisportturibilanshug`ullanuvchilaruchunmuhimahamiyatkasbetadi.
Shifokornazoratidasistemalarningfunktsionalholatinibaholovchisinamalardankengfoydalaniladi. Sportchiningbo’lajakmusobaqalargaorganizminingtayyorgarliginiob`ektivbaholashgavrachnazoratiningkompleksanalizma`lumotlari, apparatlaryordamidao’tkazilgantekshirishusullariningvao’tkazilganfunktsionalsinamalarningnatijalariimqonberadi. Sportchiorganizminingumumiyvamaxsusmoslashuvimqoniyatlarinifunktsionalsinamalaryordamidaaniqlashmumkin. Ularnilaboratoriyasharoitida, shuningdekto’g`ridan-to’g`risportzallaridavastadiondamashg`ulotvaqtidao’tkazishmumkin. Olingannatijalargaasoslanib, organizmningumumiyholatini, uningshuvaqtgamoslashuvimqoniyatlarinianiqlashmumkin. Sinamalaryordamidaorganizmningfunktsionalrezervimqoniyatlarinivaumumiyjismoniyishbajarishqobiliyatinianiqlashimqoniyatiniberadi.
2.2. YANGIPEDAGOGIKTEXNOLOGIYA
«Dumalok stol»o’yinnio’tkazishmetodi:
Topshirikyozibqo’yilganqog`ozvarag`idavrabo’ylabo’tkazilada.Harbirtalabao’ziningjavobvariantiniyozibkuyadivavarakniboshkatalabagauzatadi.Xammatalabalaro’zjavoblariniyozibqo’yishadi,keyinmuxokamabo’ladi: noto’g`rijavoblaro’chiriladi, to’g`rijavoblarningsonigaqarabtalabaningbilimlarigabahoberiladi.Bumetodningfaqatyozmashakldaemas,balkiog`zakishakldaxamkullanishmumkin.Bumetodikadao’rgatuvchi-nazoratqiluvchiprogrammalardanfoydalanishmumkin.Shuniesdatutishkerakki,yaxshiqo’yilgansavol,bu –javobniyarmisiniuzigajoqilgansavoldir.
Savol:1Sportchiorganizmiga sinamalar roli?
Javob:Sinamalaryordamidaorganizmningfunktsionalrezervimqoniyatlarinivaumumiyjismoniyishbajarishqobiliyatinianiqlashimqoniyatiniberadi.
Savol:2Doimiybajariladiganjismoniyyuklamalarta`siridashug`ullanuvchiorganizmidabo’ladigano’zgarishlarniayting?
Javob:Miokardgipertrofiyasi,bradikardiya vadilyatatsiya.
Savol:3 Jaroxat turlari vasportjaroxatidaprofilaktikasi?
Javob:Lateyish,chiqishlar vasinishlar.
Baholashmezoni
Maksimalball 20-19
|
18-17 ball
|
16-15 ball
|
14-13 ball
|
12 ball
|
a`lo
|
yaxshi
|
o’rta
|
qoniqarsiz
|
yomon
|
100%-86%
|
85%-73%
|
72-56%
|
55%-46%
|
45% vaundankam
|
3.TAHLILIYQISM
3.1.Klaster, organayzer
Klasternito’zishqoidasi
1. Aqlingizganimakelsa, barchasiniyozing. G`oyalarisifatinimuhokamaqilmangfaqatularniyozing.
2. Xatnito’xtatadiganimloxatolarigavaboshqaomillargae`tiborbermang.
3. Ajratilganvaqttugagunchayozishnito’xtatmang. Agardaaqlingizdag`oyalarkelishibirdanto’xtasa, uholdaqachonkiyangig`oyalarkelmagunchaqog`ozgarasmchizibturing.
Harbirguruhboshqaguruhlarnibaholaydi. Harbirtalabbo’yichato’liqbajarilsa– 15 ball
Guruh
№
|
Tushunarlivaaniqjavob (5)
|
Ko’rgazma-lilik
(5)
|
Reglamentgaamalqilish (2,5)
|
Guruhfaolligi
(2,5)
|
Jamiball
|
1.
|
|
|
|
|
|
2.
|
|
|
|
|
|
Baholashmezoni:
Maksimalball 15
|
13-12 ball
|
11-10 ball
|
9-8 ball
|
7-6ball
|
100%-86%
|
85%-73%
|
72-56%
|
55%-46%
|
45% vaundankam
|
3.1.1. Klaster tuzilmasi
Блэк буйича таснифи
III синф
Iсинф
II синф
Klastertuzilmasi
Jarohatturlari
|
Ta`rifi
|
O’zigaxosbelgilari
|
Birinchiyordamko’rsatish
|
Lateyish
|
Umumiytanaqoplamibutunligibuzilmaganholdayumshoqto’qimalarningzararlanishi
|
Og`riq, shish, qonquyilishinatijasidaterirangio’zgarishi, bo’g`imlarfaoliyatibuzilishi
|
Harakatsizliknita`minlash, yodningspirtlieritmasibilanishlovberish, gematomanioldiniolishuchunsovuqjismqo’yibbosibturish, sovuqsuvdaho’llangansochiqbilanbosibturuvchibog`lamqo’yish
|
CHiqishlar
|
Suyaklarbo’g`imyuzalariningbo’g`imfunktsiyasinibuzilishigaolibkeladigandarajadajoyidansiljishi
|
Bo’g`imdeformatsiyalanadi, og`riq, faolvanofaolharakatlarningchegaralanishi
|
Bo’g`imniimmobilizatsiyaqilish, qo’lnikosinkagaosibqo’yish, oyoqsingandashinaqo’yish
|
Sinishlar
|
Suyakbutunliginingto’liqyokiqismanbuzilishi
|
Og`riq, shish, qonquyilishi, harakatningkeskinravishdachegaralanishi, siniqlarsiljiganbo’lsaqo’l-oyoqlarningkaltalashibqolishi, ochiqsinishlardateributunliginingbuzilishi
|
Qo’ldayasalgan (fanerdan, chizg`ich, taxtadan) yokistandartshinaldarqo’yish, shuqismniharakatsizlantirish, ochiqsinishbo’lsa, sterilbog`lamqo’yish
|
3.2.Vaziyatlimasalalarningkompleksi
1 MASALA
Sportchimastersport – «marofonchi»" ( doimiy 3 yilstajgaega.) shikoyatiyo’q. YUklamalardankeyin “ o’zliksizton ” simtomianiqlandi. YUqoridigaholatbo’yichasizningfikringizvatavsiyangiz.
Javob: Bu xolat sportchilarga xos bo’lib,normada uzluksiz ton simptomi 1 daqiqa ichida kuzatiladi.
2 MASALA
Sportningchangiuchishturibilanshugillanuvchisportchimashg`ulotdanoldinundanafashajmi 700ml, qo’shimchahavo1800ml, rezervhavo 1850mlekanligianiqlandi. Mashg`ulotpaytidauningnafashajmi 300mlga, qo’shimchahavo 1400mlga,rezervhavo 1300mlgaortdi. Busportchidamashg`ulotpaytidagiupkaningtirikliksig`imianiqlang. JismoniyyuklamadankeyinUTSnechamartaortgan?
Javob: Bu sportchida mashg`ulotpaytidagio’pkaningtirikliksig`imi 7350ml ni tashkil etdi.Jismoniyyuklamadankeyin O’TS 1,7 martaortgan.
3MASALA
5yildavomidayugurishsportibilanshugillangansportchisportbilanshugillanishnitashladi. 6 oy utgandan keyin sportchida bradikardiya, qon bosimi tushib ketgani kuzatilmokda. Sportchiga qanday tavsiya berasiz?
Javob: YUqoridagi xolatlar sportni birdan tashlagani sababli paydo bo’ldi.Tavsiya: Davolashjismoniy tarbiya bilan shug`ullanish kerak.
Testlar
1.Dozalanganjismoniyyuklamabilanfunktsionalsinamabajarilgandayurak-qontomirsistemasidabo’ladigano’zgarishniko’rsating?
*pulsningtezlashishi
pulsningpasayishi
maksimalarterialbosimningpasayishi
pulsbosiminingpasayishi
2.Sportchilarning yurak-qon tomir sistemasining funktsional holatidagi harakterli belgini ko’rsating?
*bradikardiya
taxikardiya
arterialgipertenziya
miokarddistrofiyasi
3.Miokardgiperfunktsiyasinichaqiruvchiasosiysababniko’rsating?
*intensivjismoniyyuklama
kundalikshug`ullanishlar
1 yilda 10 danortiqmusobaqa
sportchiningyoshi 28 yoshdanyuqori
4.Sportchilarmiokardiningpatologikgipertrofiyasiningrivojlanishigata`siretuvchiasosiyomilniko’rsating?
*kasallikholatidamusobaqavamashg`ulotlargaqatnashishi
kundalikshug`ullanishlar
yoshning 30 yoshdanoshishi
1 yilda 10 danortiqmusobaqa
5.Sog`lomodamningsportbilannoratsionalshug`ullanishita`siridayuzagakeladiganyurak-qontomirkasalliginingturiniayting?
*gipertonikvagipotonikholat
yurakporogi
neyrotsirkulyatordistoniya
miokarSgipoksiyasi
6.Vrach nazoratida qo’llaniladigan standart yuklamani ayting?
*veloergometriya
Martinesinamasi
Serkinsinamasi
Letunovsinamasi
7.YUrak-qon tomir sistemasining funktsional holatini baholovchi funktsional diagnostik usulni ko’rsating?
*elektrogardiografiya,fonokardiografiya
rentgenografiya
Letunovsinamasi
GTSOLIFKsinamasi
Baholashmezoni:
Maksimalball 15
|
13-12 ball
|
11-10 ball
|
9-8 ball
|
7-6ball
|
20-16-a`lo
|
15-12-yaxshi
|
11-7-o’rta
|
6-4-qoniqarsiz
|
3 vaundankam-yomon
|
100%-86%
|
85%-73%
|
72-56%
|
55%-46%
|
45% vaundankam
|
4. Amaliyqism
Mustaqilravishdabajariladiganjismoniyyuklamalarta`siridashug`ullanuvchiorganizmidabo’ladigano’zgarishlarnianiqlash, jismoniyyuklamalardannoratsionalfoydalangandasportturlarigaxosravishdayuzagakeladiganpatologikholatlarnibilish,sportjaroxatlarini ajrata olishvaularnibaholash,sportjaroxatidaprofilaktikaniqo’llash.
5.Malaka, ko’nikma va bilimni tekshirish usullari
- og`zaki;
yozma;
organayzerlar;
test;
vaziyatlimasalalarechish;
egallanganamaliyko’nikmalarninamoyishetish;
5.1.Talabalarbilmi, ko’nikmavamaxoratinibaholashdaqo’llaniladigannazoratmezonlari
№
|
Baho
|
a`lo
|
yaxshi
|
o’rta
|
qoniqarsiz
|
yomon
|
|
O’zlashtirish % hisobida
|
100%-86%
|
85%-71%
|
70-55%
|
54%-37%
|
36% vaundankam
|
1
|
Nazariyqism
|
20-19
ball
|
18-17 ball
|
16-15 ball
|
14-13 ball
|
12 ball
|
2
|
Analitikqism:
organayzer
|
15-14 ball
|
13-12 ball
|
11-10 ball
|
9-8 ball
|
7-6ball
|
3
|
Test
|
15-14 ball
|
13-12 ball
|
11-10 ball
|
9-8 ball
|
7-6ball
|
4
|
Amaliyqism
|
40-34,4-ball
|
34-28,4ball
|
28-22ball
|
21,6-14,8 ball
|
14,4 ball
|
5
|
Nazoratsavollari
|
10-7,9
|
7,75-5,6
|
5,5-4,25
|
4,1-2,5
|
2,4 ball
|
5.2.Joriynazoratnibaholashmezoni.
№
|
O’zlashtirish %
|
Baho
|
Talabaningbilimdarajasi
|
1
|
96-100
|
A`lo
«5»
|
Mavzubo’yichao’zfikrinito’liqbayonetadi, barchaberilgansavollargato’liq to’g`ijavobberadi, tahlilqiladivaxulosachiqaradi, ijodiyfikrlaydi, auditoriyadamavzunimuhokamaqilishdafaolqatnashadi.Mavzubo’yichavaziyatlimasalalarniechadi, testsavollarigato’liqvato’g`rijavobberadi. Erkintasavvurgaegabo’lib, kerakbo’lgandao’qituvchibilano’zfikrinialmashaoladi.
|
2
|
91-95
|
Mavzubo’yichao’zfikrinito’liqbayonetadi,barchaberilgansavollargato’liqto’g`rijavobberadi, tahlilqiladivaxulosachiqaradi,ijodiyfikrlaydi, auditoriyadamavzunimuhokamaqilishdafaolqatnashadi, mustaqilmushohadayuritadi. Mavzumohiyatinitushuntiraoladi, erkintasavvurgaegabo’ladi, o’qituvchibilanbemalolfikralmashaoladi.
|
3.
|
86-90
|
Mavzubo’yichao’zfikrinietarlidarajadabayonetadi, barchaberilgansavollargato’g`rijavobberadi, tahlilqiladivaxulosachiqaradi, ijodiyfikrlaydi, auditoriyadamavzunimuhokamaqilishdaqatnashadi. Mavzubo’yichaamaliyishnatijalaribo’yichamustaqiltekshirishbayonnomasinito’ldiradi.
|
4
|
81-85
|
Yaxshi
«4»
|
Mavzubo’yichao’zfikrinietarlidarajadabayonetadi, barchaberilgansavollargato’g`rijavobberadi, tahlilqiladivaxulosachiqaradi, ijodiy fikrlaydi, auditoriyadamavzunimuhokamaqilishdaqatnashadi.
|
5
|
76-80
|
Javoblarto’g`ri,ammoto’liqemas, o’qituvchiningqo’shimchasavollaribo’yichakamchiliknito’ldiradi, mavzunimuhokamaqilishdaetarlichafaol. Auditoriyadagitopshiriklarnibajarishdakatnashadi.
|
6.
|
71-75
|
Mavzunimuhokamaqilishdaetarlichafaol, ammoxatoliklargayo’lqo’yadi, Auditoriyaishlarinibajarishdaqatnashadi, kerakliyozishlarniamalgaoshiradi.
|
7.
|
66-70
|
Qoniqarli
«3»
|
Javoblar 50% gato’g`ri, ammoberilgansavolningmohiyatinitushunadi; topshiriqlarnibajaraoladi,biroqunda 2-3 xatoliklargayo’lqo’yadi.
|
8
|
61-65
|
Javoblar 50%gato’g`ri, savolmohiyatinihammavaqthamto’g`ritushunmaydi, topshiriqlarnio’qituvchiyordamidabajaradivashundaham 2-3 taxatogayo’lqo’yadi.
|
9
|
55-60
|
Javoblar 40% gato’g`ri,javobberishdayanglishibketadi, savolmohiyatinihammavaqtto’g`ritushunmaydi, topshiriqlarniboshqatalabayokio’qituvchiyordamidabajaradi.
|
10
|
54-30
|
Qoniqarsiz
«2»
|
40% gachato’g`rijavobberaoladi, javoblaraniqemas, topshiriqlarnibajaraolmaydi. Uyvazifasibajarilmagan.
|
11
|
20-30
|
Amaliymashg`ulotgaqatnashadi, formada, daftaribor. Uygaberilganvazifabajarilmagan.
|
6. Nazoratsavollari
1. Sportjaroxatlanishihakidatushuncha, klassifikatsiyasi, sababi, mexanizmi.
2. Sportjaroxatiprofilaktikasi.
3. Jismoniyyuklamalarta`siridashug`ullanuvchiorganizmidabuladigano’zgarishlarnisanabuting?
4. Sportchilardako’puchraydiganpatologikholatlar.
Baholashmezoni:
100%-86%
|
85%-71%
|
70-55%
|
54%-37%
|
36% vaundankam
|
10-7,9-a`lo
|
7,75-5,6-yaxshi
|
5,5-4,25-o’rta
|
4,1-2,5-qoniqarsiz
|
2,4 vaundankam-yomon
|
7.Tavsiyaetilganadabietlar
Asosiy
1.Epifanov V.A., Apanasenko G.L. «Lechebnaya fizkultura i vrachebnыy qontrol» M., 1990
Ko’shimchaadabiyotlar
1.Epifanov V.A. «Lechebnaya fizkultura i sportivnaya meditsina» M., 2000
2.Popov V.I. CHogovadze V.G. « Fizicheskaya reabilitatsiya» Rostov naDonu 2001
3.EpifanovV.A. “ Lechebnayafizicheskayakultura” M. 2003
4.DubrovskiyV.A. “ Lechebnayafizkultura” M. 2004
5.Lektsionnыe materialы i uchebno-metodicheskie razrabotki
6.Epifanov V.A. «Lechebnaya fizkultura i sportivnaya meditsina» M., 2000
7.Rixsieva O.A. «Massaj» T. 1996
8.EvdokimovaT.A. MilyukovaI.V. Noveyshiyspravochnik“ Lechebnayafizkultura” M. 2004
9.«Meditsinskie osnovы fizicheskogo vospitaniya i formirovaniya zdorovya i garmonichnogo razvitiya detey i podrostkov» prof. Nazirov F.G. prof. Axmedova D.M. prof. Suyumov F.A. dots. Vasilev V.D, prof. Shayxova G.I. Tashkent 2003
10.Karpman V.L. «Serdtse i sport» M., 1999
11.Edvard T. Xouli, B. Don-Frenks « Rukovodstvo instruktoraozdorovitel-nogo fitnessa» Kiev 2004
12.BetShou “YogafitTreningdlyazdorovya” M. 2005
13.MilyukovaI.V.EvdokimovaT.A. “ Gimnastikadlyadetey” M. 2004
14.A. BokovS. Sergeev “ Yogadlyadetey” M. 2004
15.Epifanov V.A., Moshkov V.N. «Lechebnaya fizkultura (spravochnik)» M.1997
16.M., Aulik I.V. «Opredelenie fizicheskoy rabotosposobnosti v klinike i sporte» M., 1990
17.YUldashev K.YU. «Nemedikamentoznыe metodы lecheniya profilaktiki i meditsinskoy reabilitatsii». Sb. nauch. trudov. T.-1994
18. CHeteladabieti:
Teylor S.B., Miller N.H. “ Basic physiologic principils relatied to
Group exirsise programs” Filadelphiya 1988
Tehaxton L. “ Phithiological and psythological effects of short term exirsise
eddiction on habitual runners.” 1992
19.Internetistochniki:
www.doktor.ru, www. medinfo. home.ml.org
http://www.restart-med.ru
http://www.mirmed.ru
http://micropolarization.narod.ru
http://skolioz.mccinet.ru
http://www.sportpsy.cz
Child in motion /cf/ (Rada Pisot)- http://www.zrs-kp.si/projekti/otrokvgibanju/Otrok%20v%20gibanju.pdf
www. aapmr.org, www.alhealth.com, www.docguide.com, www.healthweb.com, www.acsm.org, www.apta.org, www.sportsmed.org.
www.jphysiol.org, www.physsportmed.com
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI SOG`LIQNI SAQLASh VAZIRLIGI
TOShKENT TIBBIYOT AKADEMIYASI
“TASDIQLAYMAN
O’quvishlaribo’yichaprorektor
prof. ..........................TeshaevO.R.
“_____”_________________2012 yil
Kafedra: Xalqtibbiyoti, Reabilitologiyavajismoniytarbiya
Fan: Shifokor nazorati
TIBBIYPROFILAKTIKAFAKULTETI 3-KURS
TALABALARIUCHUN
YAGONAUSLUBIYTIZIM
MAVZU:“Sportamaliyotidatiklanishvositalarinikompleksqo’llash (sportrejimi, sportchilarovkatlanishi, sportchinishaxsiygigienasi). Sportchilarnimedikamentozta`minlanishi. Dopinghaqidatushuncha.”
Mavzusibo’yichaamaliymashg`ulot№12
TA`LIMTEXNOLOGIYASI
Toshkent–2012
Tuzuvchi: katta o’qituvchi Mirbabaeva D.B.
O’quv texnologiyasi tasdiqlangan:
kafedra yig`ilishida protokol №______ ____________12 y.
Fanning ta`limtexnologiyasi Toshkent tibbiyot akademiyasi Ilmiy-uslubiy kengashi “Ichki kasalliklar” sektsiyasida 2012 yil «____»dagi «_____»-son majlis bayoni bilan ma`qullangan.
Rayis: Professor,t.f.d. Karimov M.Sh.
O’quvmashg`ulotidata`limtexnologiyasimodeli
Mavzu№ 12 Sportamaliyotidatiklanishvositalarinikompleksqo’llash (sportrejimi, sportchilarovkatlanishi, sportchinishaxsiygigienasi). Sportchilarnimedikamentozta`minlanishi. Dopinghaqidatushuncha.
Ta`lim berish texnologiyasi (amaliy mashg`ulot)
Vaqt: 90 dakika
|
Talabalarsoni:8-10
|
O’quv mashg`ulotining shakli va turi
|
Amaliymashg`ulot
|
O’quvmashg`ulotiningtuzilishi
|
1.Kirish qism..
2. Nazariy qism
3.Analitik qism:
-organayzer
-Test va vaziyatli masalalarlar
4. Amaliy qism
|
O’quvmashg`ulotimaqsadi:
|
Sportamaliyotidatiklanishvositalarinikompleksqo’llash (sportrejimi, sportchilarovqatlanishi, sportchinishaxsiygigienasi). Sporchilarnimedikamentozta`minlanishi. Doping,turlarihaqidatushuncha. Sportdunyosidakengtarqalganvaqo’llaniladigandopinglarhaqidatushunchaberish.
|
Talababilishikerak:
|
Sportamaliyotidatiklanishvositalarinikompleksqo’llashni (sportrejimi, sportchilarovqatlanishi, sportchinishaxsiygigienasi). Sporchilarnimedikamentozta`minlanishini. Sportdunyosidakengtarqalganvaqo’llaniladigandopingturlarihaqida.
|
Talababajaraolishilozim:
|
Mustaqilravishdasportamaliyotidatiklanishvositalarinikompleksqo’llashni (sportrejimi, sportchilarovqatlanishi, sportchinishaxsiygigienasi). Sporchilarnimedikamentozta`minlanishini. Sportdunyosidakengtarqalganvaqo’llaniladigandopingturlarini.
|
Pedagogikvazifalar:
Sportamaliyotidatiklanishvositalarinikompleksqo’llash (sportrejimi, sportchilarovqatlanishi, sportchinishaxsiygigienasi). Sporchilarnimedikamentozta`minlanishi. Doping,turlarihaqidatushuncha. Sportdunyosidakengtarqalganvaqo’llaniladigandopinglarhaqidatushunchaberish.
|
O’quvfaoliyatinatijalari:
Mustaqilravishdasportamaliyotidatiklanishvositalarinikompleksqo’llashni (sportrejimi, sportchilarovqatlanishi, sportchinishaxsiygigienasi). Sporchilarnimedikamentozta`minlanishini. Sportdunyosidakengtarqalganvaqo’llaniladigandopingturlarini.
|
Ta`limusullari
|
Ma`ruza, aqliyhujum, hikoya, amaliyishusuli, kitobbilanishlash, suhbat, ta`limiyo’yin, organayzer.
|
Ta`limshakli
|
Jamoaviy, guruhlardaishlash («Birgalikdao’qiymiz», «O’ylang-Juftlikdaishlang-Fikralmashing»), yakkatartibli
|
Ta`limvositalari
|
Doska-stend, yozuv taxtasi, eslatma, nazorat varag`i, matnlar, nazorat savollari, testlar, vaziyatli masalalar
|
Ta`limberishsharoiti
|
Maxsus texnika vositalari bilan jihozlangan,
guruhli shakllarda ishlashga mo’ljallangan xonalar.
|
Monitoringvabaholash
|
Og`zakiso’rov: tezkor-so’rov,yozmaso’rov: test
|
O’quvmashg`ulotiningtexnologikharitasi
Ish bosqichlari va vaqti
(90 dakika)
|
Faoliyat
|
ta`limberuvchi
|
ta`limoluvchilar
|
1-bosqich.
5 dakika
15 dakika
|
Nazariy qism
1.1. Daftarlar va davomatnitekshirish
1.2 Mavzuning nomi, maqsad va kutilayotgan
natijalarni etkazadi. Mashg`ulot rejasi
bilan tanishtiradi.
1.3. Mavzu bo’yicha asosiy tushunchalarni;
mustaqil ishlash uchun adabiyotlar
ro’yxatini aytadi (ilova №.8)
1.4. O’quv mashg`ulotida o’quv ishlarini
baholash mezonlari bilan tanishtiradi (ilova№6)
|
Tinglaydilar, yozib
oladilar.
Aniqlashtiradilar,
savollar beradilar
|
2-bosqich.
5daqiqa
10 dakika
10dakika
15 dakika
|
Analitik qism
2.1. Tezkor-so’rov/ savol-javob/ aqliy
hujum orqali bilimlarni faollashtiradi.
2.2. Amaliy mashg`ulotning rejasi va tuzilishiga
muvofiq ta`lim jarayonini tashkil etish
bo’yicha harakatlar tartibini bayon qiladi («Aylanma stol ishbilarmon uyini) (ilova №3)
2.3. Klaster va kontseptual jadval organayzerlarni ishlash tartibini tushuntiradi va talabalarni guruhlarga ajratadi (ilova №4)
2.4 Tanafus
2.5.Talabalargamavzunio’zlashtirishuchunbelgilanganko’rgazmaliqurollar (testvavaziyatlimasala, kompyuterdasturlari, )nitaqdimetish, ulardanfoydalanishbo’yichako’rsatmalarvatushuntirishberish(ilova №4)
|
Javob beradilar
YOzadilar.
Guruhlarda
ishlaydilar,
taqdimotqiladilar
vabosh.
|
3-bosqich.
10dakika
5daqiqa
10 dakika
5daqiqa
|
Amaliy qism
3.1. Amaliy ko’nikmalarni bajarish (ilova№5)
3.2.Mavzu bo’yicha yakun qiladi, qilingan
ishlarni kelgusida kasbiy faoliyatlarida
ahamiyatga ega ekanligi muhimligiga
talabalar e`tiborini qaratadi.
3.3. Guruhlar ishini baholaydilar, o’quv
mashg`ulotining maqsadga erishish
darajasini tahlil qiladi. Qontrol savollar taxlli (ilova №7)
3.4. Mustaqil ish uchun topshiriq beradi va
uningbaholashmezonlarinietkazadi
|
Amaliy kunikmalarni bajaradilar
O’z-o’zini, o’zaro
baholashni
o’tkazadilar.
Savolberadilar
Topshiriqniyozadilar
|
|
|
1.Kirish
1.1. Mashg`ulotnio’tkazishjoyivajihozlanishi
Maxsus texnika vositalari bilan jihozlangan,
guruhli shakllarda ishlashga mo’ljallangan xonalar
1.2. Motivatsiya
|
Sportamaliyotidatiklanishvositalarinikompleksqo’llashni (sportrejimi, sportchilarovqatlanishi, sportchinishaxsiygigienasi), sporchilarnimedikamentozta`minlashnibilish, dopingturlarixaqidabilishvasportdunyosidakengtarqalganvaqo’llaniladigandopinglarxaqidachunishvabilishkattaaxamiyatgaega. Talabatomonidano’zlashtirilganbilimvaamaliyko’nikmalarunikelajakdao’zmutaxassislikamaliyotidaishonchbilanqo’lashimkoniyatiniberadi.
1.3. Fanlararovafanlarichraaloqalar
Sporttibbiyotifanibo’yichata`limberishvertikalintegratsiyabo’yichanormalanatomiya, normalvapatologikfiziologiya, ichkikasalliklarpropedevtikasi, gorizontalintegratsiyabo’yichafakultativvagospitalterapiya, travmatologiyavaortopediya, jismoniytarbiyavaShJTfanlaribilanuzviybog`langan
2. Nazariyqism
2.1. MAShG`ULOTNINGQISQACHAMAZMUNI
Sporttibbiyoti – ilmiyfanbo’lib, Sog`lomvabemororganizmigaharxildarajalijismoniyyuklamalarningijobiyvasalbiyta`sirlarinio’rganish (gipo- vagiperkineziya). Bundanmaxsadorganizmsalomatliginiyaxshilashvamustaxkamlash, funktsionalholatinioshirish, sportdaginatijalarnioshirishuchun, shuningdekharxilkasalliklarningoldiniolishvadavolashuchunoptimaldarajadagijismoniyaktivliknianiqlashdir.
O’zbekistonrespublikasio’zmustaqilligigaerishgandanso’ngbirinchinavbvtdagivazifalaridanbirisog`lomavlodxaqidaqayg`urildi. “Sog`lomavlod” Ordenita`sisetildi. Sog`lomavlodniyaratish, uningsog`lig`ixaqidagiamaliytarzdaqayg`urishbo’yichategishliishlar, tadbirlar, choralaramalgaoshiribkelinmoqda. Sog`lomavlodniyaratishborasida, harbiryoshnijismoniytarbiyavasportbilanshug`illanishlariuchunbarchasharoitlaryaratilmoqda. Jismoniytarbiyavasportbilanshug`illanishuchunsportinshootlari- sportzallar, stadionlar, yugurish, gimnastikamaydonchalari, suzishbasseynlarimavjud.
Mehnatvadamolishniuyg`unxoldaamalgaoshirish. Sog`lomturmushtarziningmuhimomilidandir. Ma`lumtartibasosidagivaqat`iyrioyaetiladiganme`yor-rejimasosidamehnatqilishvadamolishorganizmningmehnatqilishqobiliyatinisaqlaydi, uningsog`lig`inisaqlaydi, mehnatfaoliyatidagisamaradorliknita`minlaydi.
YOmonodatlardanvozkechish. Degandaengavvalotamaki, noschekishalkagolvanarkotikmoddalarniiste`molqilishnazardatutiladi. Bunarsalarjudako’pnoxushliklarsodiretilishining, ko’plabkasalliklarniyuzagakelishsababchisixisoblanadi. Umurnikamaytiradi, turmushnibuzadi, o’sibkelayotganavlodningsog`lig`igakattaziyonkeltiradi.
Mo’`tadilxarakatlarningrejimi. Sog`lomturmushtarziningmuhimomilidandir. Uningasosinimuntazamravishdajismoniymashqlar, ishlarnibajarishtashkilqiladi. Mo’`tadilravishdaxarakatlanishbolalarvao’smirlardakattayoshlio’rtayoshlixattokeksakishilarxayotidahamularnisog`lombo’lishlarinita`minlovchiasosiyfaoliyatlaridanxisoblanadi.
Bizningmamlakatimizdakishilarningsog`liqlarinisaqlashvamustahkamlashborasidajudako’pishlarolibborilyaptivabuishlaro’zininatijalarinibermoqda. Biznixalqaroxamjamiyatoldidaginufuzimiznihamortishigaolibkelmoqda.
CHiniqish- sog`lomlashtiruvchiengkuchliomilxisoblanadi. CHiniqishbilanjudako’pkasalliklarnipaydobo’lishinioldiolinadi. CHiniqishbilanumruzayadi, ko’pyillardavomidaodamlarnisamaraliravishdamehnatqilishqobiliyatisaqlanadi. CHiniqishorganizmsog`lig`inisaqlashdauningmarkaziynervfaoliyatiniyaxshilashda, qontomirlardaqonaylanishiniyaxshilashda, organizmdamoddalarningalmashinuviniyaxshitarzdaamalgaoshishidaengmuhimomillardanbirixisoblanadi.
CHiniqishningahamiyatitoboraortibbormoqda. Bizdayozningissiqqishningsovuqsharoitidaharbirimiznitanamizniturliusullarbilanchiniqishiharbirimizgaijobiyta`sirqiladi.
Bizningyurtimizdaminglabturliyoshdagikishilaro’zlariningtanalariniturliusullarbilanchiniqtirishmashqlariniolibboradilar. Buboradaserquyoshyurtimizdaquyoshnuribilanchiniqishayniqsaqishloqmehnatkashlarishaharliklargaqaragandasamaraliroqbajaradilar. Ularningxarkunlikmehnatfaoliyatlarishundayxoldaishtuzilishinitaqazoetadi.
Ma`lumme`yorbilanoziqlanish. Sog`lomturmushtarziningmuhimomilidandir.Ma`lumme`yorbilanoziqlanish, ya`niovqatlanishorganizmsog`lig`inisaqlashunimustahkamlash, ishlashya`nimehnatqobiliyatinibirtartibdasaqlashbilanbirgaunio’sishivarivojlanibborishidahammuhimahamiyatkasbetibunita`minlaydi. Turlikasbegalariturlicharavishdaxolatdaoziqlanadilar. Ozivqlanishularningbajaradiganvazifalaribilanbog`liqbo’lishibilanbirgamijozlaribilanxambog`liq.
Ma`lumme`yorbilanoziqlanishoiladamunosabatlarbolalarvao’smirlarnigigienasiuchunhamahamiyatlixisoblanadi.
Ma`lumme`yorbilanoziqlanish, ayniqsasportchilaruchunmuhimahamiyatkasbetadi. YAshaydiganjoyimizda, mehnatqiladiganjoyimizdao’quvyurtimizdasanitariya-gigienaqoidavanormalarigarioyaqilishsog`lomturmushtarziningmuhimomilixisoblanadi.
YOshlarningshaxsiygigienasidatanaparvarishi.
Sportningshaxsiygigienasidatanasiniparvarishidaquyidagilarnazardatutiladi.
a) teriniparvarishlash.
v) qo’lpanjalariniparvarishlash.
g) oyoqpanjalariniqo’shibparvarishlash
d) sochlarniparvarishlash.
Teriniparvarishlash.
Sportningmehnatqobiliyati , uningsog`lig`iniko’pjihatdanterisigabog`liq. Negakiodamningterisitashqimuhitomillaribilanteriorqaliengko’pmuomaladabo’ladi.
Terisportchiningorganizmidaquyidagivazifalarnibajaradi:
organizmningichkiorganlariniximoyalaydi.
moddalaralmashinuvinatijasidaxosilbo’lganvaorganizmdanajraladiganmoddalarniteriorqaliajratadi;
tanaharoratinibirmaromdasaqlashdanazoratqilishvazifasinibajaradi.
Teridajudako’pmiqdordanervtolalarimavjud. Olimlarningxisoblashigaqaraganda 1kv.sm. maydondagiteriyuzasida:
og`riqnisezadigan 100 danortiq;
sovuqnisezadigan 12-15 ta
issiqnisezadigan 1-2 tanuqtalarmavjud.
Terito’g`riparvarishlanmasabajaradiganvazifalaridabuzilishxosilbo’ladi. Iflosxoldagiteridaturliyiringlijoylarxosilbo’ladi.
Teriniissiqsuvvayaxshisovunbilanyuvibtozalanadi. Bizdayozfaslimizningissiqsharoitidabirxaftadabirmartatananiustidanissiqsuvquyibg`uslqilishmaqsadgamuvofiqbo’ladi. Bizningsharoitimizdako’pterlashmumkin. Terniyuvibturishterininggigienasiningasosinixosilqiladi.
Jismoniymashqlarbajarishvaqtidasportchiko’pterlaydi. Shuninguchunumashqtugagandushostidaturib, teriniterqoldig`idantozalashlozim. Dushtagidaturishfaqatterinitozalabqolmaysportchiningasabtizimigaijobiyta`sirko’rsatadi. YUrak-qontomirfaoliyatixolatiniyaxshilaydi. Dushdanchiqqandankeyinterinisochiqbilanqattiqartilishiuniengilmasajinita`minlaydi.
Teriningparvarishidaxammommuhimahamiyatgaega. Xammomfaqatterinixolatiniyaxshilabqolmaysog`lig`nimustahkamlashgaayniqsashamollashkasalliklarinioldiniolishgaahamiyatlidir.
Xammomgatushishdanoldinquyidagilargaamalqilinadi:
ko’povqategandankeyinxammomgakiribbo’lmaydi;
uxlashdanoldinxammomdanfoydalanishmumkinemas;
judaqattiqcharchoqdankeyinxammomgakiribbo’lmaydi;
kasalbo’lgandaxammomgakirishmumkinemas;
xammomgakirishdanoldinvaxammomdanchiqishdankeyinspirtliichimliklarichishta`qiqlanadi.
Qo’lpanjalariniparvarishlash.
Qo’lpanjalariniparvarishlashalohidae`tibortalabetadi. Qshllardagikasalliktarqaiuvchibakteriyalaridishgabevositaog`izgaosono’tadi. Qo’limizdagija`mibakteriyaning 95 % itirnoqlarimiztagidabo’ladi. Turliishlarnibajaribbo’lganimizdankeyinovqatlanishdanoldin, albattaqo’llarimizniyuvishimizlozim. Qo’llarimiznibizko’pyuvibyursakqo’lterisio’zinig`o’zitozalayoladiganxolgakeladi.
Alohidasportturlaribilanshug`ullanadigansportchilar, masalangimnastkachilar, eshkakeshuvchilar, shtangachilarningqo’lpanjalariningkaftidaqavariqlarpaydobo’ladi. Qavariqlarnipaydobo’lishishuterito’qimasigako’pvaqtdavomidabo’ladigankuchlibirxilta`sirgateridanjavobreaktsiyasixisoblanadi. Mashqlaro’tkazibbo’lgandankeyinalbattaqo’llarnisifatlisovunbilanyuvishtavsiyaetiladi. Mashqlarvaqtidaqo’lkaftlarniehtiyotqiladiganmoslamalardanmasalan, qo’lqopdanfoydalanishlozim.
Qo’llarterisiniyumshatishuchunparfyumeradaxozirturlisurtmalarishlabchiqilgan, ulardanfoydalanishyaxshinatijaberadi.
Oyoqlarniparvarishlash.
Oyoqlarniuningpanjalarini, tovonniparvarishlashnimuntazamamalgaoshirishkerakdebxisoblaymiz. Agardaoyoqkuchliterlaydiganbo’lsa, undako’proqe`tiborberishlozim. Shuboisdanxarkuniyotisholdidanoyoqniiliqsuvbilanyuvibyotishmaqsadgamuvofiqbo’ladi. Agardaoyoqlardaqavariqlarpaydobo’lganbo’lsaunixarhildorivositalaridanfoydalanibyo’qotishgaxarakatqilishlozim.
Xozirgikundaayrimsporchilardaularningoyoqpanjalariorasidazamburug`qo’zg`otganqichimahamuchrabtkradi. Shundayxolatro’ybermasligi, unioldiniolishuchunfaqato’zinioyoqkiyimi, o’zinipaypoqlarinikiyishboshqalarnipoyabzalinikiymaslikzarur. CHunkibukasallikyuqumlijudatezyuqadi. Oyoqlarniyuvgandankeyinuniqurigunchaqattiqartibquritishtavsiyaetiladi.
Sochlarniparvarishlash.
Sochlarniparvarishlashdegandauniyuvishvavaqti-vaqtibilanoldirib, kaltaytiribturishnazardatutiladi. Sochlarniyuvgandakirlangankiyimlarniyuvishdaishlatadigansovunlardanfoydalanibbo’lmaydi. Turliporoshoklarbilanxamyuvishtavsiyaetilmaydi. Xoziryuvishvositalariko’p. Parfyumeriyasanoatiko’plabkontsentrlanganshampunlarchiqargan, ulardanfoydalanilganma`qul. Faqatsochtozabo’lsindebshampunniko’pquymaslikkerak. Aksxoldasochnivaterinikuydiribyuboradi.
YOmonodatlarsog`liqzavoli.
Sog`lomturmushtarziyomonodatlardanchekish, spirtliichimliklarichish, narkotikmoddalarniqabulqilish, palapartishjinsiyxayotkechirishlarnibutunlayyaqinigayo’lamaslikbilanxayotkechirishdemakdir. Spirtliichimliklarniichibturliyomonishlarniqilish, ahloqqato’g`rikelmaydigangaplarnigapirish, boshqalarnitinchliginibuzishengyomonodatlardandir.
Narkotikmoddalarqabulqilish, spirtliichimliklarichishdanhambattarroqahvolgasoladi. Umrzavolibo’ladidesakxatobo’lmaydi.
Palapartishjinsiyxayot- buxozirgiasrimizvabosidebxisoblanayotganSPIDgakelyatti. SPIDgayo’liqqankishimuqarraro’limgamahkumbo’ladi. YOmonodatlarbilansportdaxechkimnatijagaerishganemas. Bizyuqoridaqisqafikrbildirganyomonodatlarnibirozkengaytiribfikrlarnibayonqilishgaxarakatqilamiz. Haqiqatdanhamyomonodatlarumrimizzavoli, buniatrofimizdagiyomonodatlikishilardako’ribguvohibo’lmoqdamiz.
CHekishvauningzarari.
CHekishshartlirefleksbilanrivojlangan. Ba`zilarchekishbilanaqliyfaoliyatrivojlanadidebxisoblashadi. Lekinolimlartamakitutunitarkibinianiqlashgandaunda 40 danortiqodamorganizmiuchunzararlimoddalarborliginianiqlashgan. Ulardanodamuchunengzararlisinikotinxisoblanib, bittasigaretachekilgandaodamtanasiga 1 mgnikotinkiradi. Odamuchun 50 mgnikotinunihalokqilaoladi.
CHekishnibirinchimartaboshlaganodamdanohushxodisanikotinbilanzaharlanishdanboshniaylanishi, boshog`rig`i, qaytqilishro’yberadi. Boshqalargatahdidqilish. Kuchlilikqilibbundaynohushliklargae`tiborqilmaychekishodatgaaylandi.
Ilmiyadabiyotlardagima`lumotlardanma`lumkiashaddiychekuvchilardaboshniaylanishi, boshog`rig`i, qaytqilish, uyqunibuzilishi, aqliyvajismoniyfaoliyatnikamayishi, ya`niboshqachaaytganimizdaishyoqmaslikxosilbo’ladi. CHunkishubilanbirgayurakqon-tomirvanafassistemalaridahamkasalliklarniyuzagakeltiradi. Adabiyotma`lumotlarigako’raodamlardagiyurakmiokardikasaligichekuvchilarda, chekmaydiganlarganisbatan 2martako’puchraydi. Infarktnatijasidagio’limxolatiesa 3 martako’puchraydi.
Ashaddiychekuvchilardao’pkaemfizemasidebataladigankasallik 8-15 marotaba, oshqozonyazvasi 3-5 marta, aortavakaronarselerozi 3-4 martako’pro’yberadi. Oyoqdagangrenabo’libunikesibtashlashchekuvchilardauchraydixolos. 45 yoshdankeyinro’yberadigankasalliklarning 30%ichekishoqibatidir. CHekuvchikeksalardao’limko’pbo’ladi.
Sportchilargachekishyanadakuchliroqta`siretadi. Engavvaloularniyurakqon-tomir, nafassistemalaridabilinadi. CHekuvchisportchilardaxarakatlaridaaniqlik, tezlikbo’lmaydi. Xarbirsportturidabirinchilikniegallaganlar 90-95 %ichekmaydiganlar, 5-10 % ginasichekadiganlarbo’ladi. CHekishningsalbiytamonlariko’p. Ayniqsanafasyo’llariningrakkasalligiko’puchraydi. Xisoblanishigaqaraganda 1tasigaretaodamning 5 daqiqaumriniqisqartirarekan.
Alkogolliichimliklarnizarari.
Alkogolliichimliklarniichishsog`liqniyo’qolishigavasportchifaoliyatinipasayishigaolibkeladi. Alkogolliichimlikdegandaetilvavinospirtinazardatutiladi. Unikraxmaltutganboshoqlidonlardanolinadi. YAxshitozalanganinirektifikatspirtdeyiladi.
Etilspirtinarkotikmoddaxisoblanadi. Uxujayradagifermentativvaoksidlanishjarayonlarinipasaytiradi. Iste`molqilinganspirtliichimlikni 89% oshqozonshillig`ishimsa, qolganiniichaklarshimadi.
Olimlarnima`lumotlarigaqaragandaalkogolorganizmdako’pmuddatturmaydi. Biroqalkogolmiya, jigar, oshqozonkabimuhimorganlarda 15 kungachato’planibturadi. Tez-tezichilgandabuorganlardidoimoto’planganbo’ladi. Alkogolmarkaziyasabfaoliyatidagitormozlanishvaqo’zg`olishnibuzadi. Aqliyfaoliyatkeskinpasayadi, xarakatlaridaaniqlikqolmaydi.
Doimichibyuruvchilarda.
yurakkasalliklari 22 martako’p;
xazmorganlaridagikasalliklar 18 martako’p;
nafasorganlarikasalliklari 4 martaichmaydiganlardanko’pbo’ladi.
Doimiyichimlikichuvchilarning 41 %idajinsiyfaoliyatbuzilganbo’ladi. Alkogolta`siridagio’limyurakvarakkasalligidankeyinuchinchio’rindaturadi. Spirtliichimliklarjinoyatniko’payishiga, ishdagijaroxatlarga, tasodiflargasababbo’ladi
Alkogolorganizmnidamoldirmaydi. Murakkabxarakatlarnibajarish 31-36%ga, aniqvazifabajarish 26-29 %ga, muskullarnikuchi 23-28% gakamayadi. Avvalgixolatgaqaytish 4-5 kundankeyinro’yberadi. G`alabagaishtiyoqintilishinipasaytiradi.
Narkotikmoddalarnizarari.
Narkotikmoddalarnibirmartaqabulqilishningo’ziqorganizmuchunjudayomonoqibatgaolibkeladi.
Narkotikmoddalarga:
a) opiumvauningxosilalari- morfin, geroin, deonin, kodenvashukabilarkiradi.
v) kokain;
s) xindistonnashasiningmahsulotlari;
d) uyqunikeltiradiganveronal, lyuminal, barbaminvashukabilarkiradi.
Narkotikmoddalarnitibbiyotdakuchliog`riqbo’lgandaunipasaytirishuchunqo’llanilgan. Davolashmasalasidafoydalanishnifaqatvrachxalqiladi.
Narkotikmoddagao’rganibqolishyomondir. Bunda:
-harsafarqabulqilinayotgannarkotikmoddaningmiqdorinitopishuniuniqabulqilishgaishtiyoqortibboraveradi;
- harsafarqabulqilinayotgannarkotikmoddaningmiqdorinioshirishniorganizmtalabqilaveradi. Avvalgisinimiqdorikamdaytuyuladi;
- narkotikmoddanitanaolmasaorganizmnixolsizlanishi, qayg`u, zerikishxissiyoti, uyqusizliktalvasagatushishxolatlariro’yberadi. Bundayxolatgatushmagankishitasavvurqilolmaydiganxolatgayomonxolatgatushadi.ruxiyvajismlniyjihatdantushkunliksodirbo’ladi. Bularesaodamnijinoyatqilishgaundaydivabundayjinoyatniqiladiham.
2.2. YANGIPEDAGOGIKTEXNOLOGIYA
«Aylana stol»o’yinnio’tkazishmetodi:
Ishuchunzarur:
Savollar va vaziyatli masalalarto’plamialohidaqog`ozlarda.
Guruhdagitalabalar soni bo’yicha jerebevka uchun raqamlar
Tozaqog`ozlar, ruchkalar.
Ishyo’li:
Hamma talabalar qura bo’yicha 3 guruhga bo’linadi.
Harbittaguruhalohidastolgao’tiradivatozaqog`ozbilanruchkanitayyorlaydi.
Qog`ozdasana, guruhningraqami, fakultet, talabalarning F.I.ko’rsatiladi (o’yinning nomi).
Harbittaguruhningishtirokchisiqonvertdansavololadi.
Talabalar o’z vazifasini qog`ozgayozadi.
Bu qog`ozaylanabo’yichaberiladi.
Harbittatalabao’zinijavobiniyozibqog`ozniboshqasigaberadi.
Harbittatalabaningjavobiga 3 daqiqaberiladi.
Vaqttugagachqog`ozo’qituvchigatopshiriladi.
Hammaishtirokchilarnatijalarnimuhokamaqilibengto’g`risinitanlab, ungamaksimallballqo’yishadi.
Muhokamaga 15 daqiqaberiladi.
Talabalar javoblari uchun ballni mashg`ulotninazariyqisminingreytingiga asoslanib olishadi.
Talabaning olgan balli mashg`ulotuchunbahodahisobgaolinadi.
Talabalarningishio’qituvchidaqoladi.
Javoblarninganalizio’tkaziladi.
Savol:1YOmonodatlardanvozkechish nima degani?
Javob:avvalotamaki, noschekish, alkagolvanarkotikmoddalarniiste`molqilishnazardatutiladi.
Savol:2Narkotikmoddalarga nimalar kiradi?
Javob:a) opiumvauningxosilalari- morfin, geroin, deonin, kodenvashukabilarkiradi.
v) kokain;
s) xindistonnashasiningmahsulotlari;
d) uyqunikeltiradiganveronal, lyuminal, barbaminvashukabilarkiradi.
Savol:3 shaxsiygigienasidatanaparvarishiga nimalar kiradi?
Javob:a) teriniparvarishlash-teriniissiqsuvvayaxshisovunbilanyuvibtozalash kerak.
v) qo’lpanjalariniparvarishlash-qo’llarimizniko’pyuvibyursak,qo’lterisio’zinig`o’zitozalayoladiganxolgakeladi.
g) oyoqpanjalariniqo’shibparvarishlash-shuboisdanxarkuniyotisholdidanoyoqniiliqsuvbilanyuvib, yaxshi quritib artish kerak.
d) sochlarniparvarishlash-sochlarniparvarishlashdegandauniyuvishvavaqti-vaqtibilanoldirib, kaltaytiribturishnazardatutiladi.
Baholashmezoni
Maksimalball20-19
|
18-17 ball
|
16-15 ball
|
14-13 ball
|
12 ball
|
a`lo
|
yaxshi
|
o’rta
|
qoniqarsiz
|
yomon
|
100%-86%
|
85%-73%
|
72-56%
|
55%-46%
|
45% vaundankam
|
3.TAHLILIYQISM
3.1.Klaster,organayzerlari
Klasternituzishqoidasi
1. Aqlingizganimakelsa, barchasiniyozing. G`oyalarisifatinimuhokamaqilmangfaqatularniyozing.
2. Xatnito’xtatadiganimloxatolarigavaboshqaomillargae`tiborbermang.
3. Ajratilganvaqttugagunchayozishnito’xtatmang. Agardaaqlingizdag`oyalarkelishibirdanto’xtasa, uholdaqachonkiyangig`oyalarkelmagunchaqog`ozgarasmchizibturing.
Harbirguruhboshqaguruhlarnibaholaydi. Harbirtalabbo’yichato’liqbajarilsa – 15 ball
Guruh
№
|
Tushunarlivaaniqjavob (5)
|
Ko’rgazma-lilik
(5)
|
Reglamentgaamalqilish (2,5)
|
Guruhfaolligi
(2,5)
|
Jamiball
|
1.
|
|
|
|
|
|
2.
|
|
|
|
|
|
Baholashmezoni:
Maksimalball 15
|
13-12 ball
|
11-10 ball
|
9-8 ball
|
7-6ball
|
100%-86%
|
85%-73%
|
72-56%
|
55%-46%
|
45% vaundankam
|
Rejali ovqatlanish
3.1.1.Klaster tuzilmasi
Jismoniy
mashqlar
Sportchilarning
rejimi
Dam olish
Shaxsiy gigiena
3.2.Vaziyatlimasalalarningkompleksi
1 MASALA
Ikkita sportchi birxil sharoitda jismoniy tarbiya bilan shugullangan. So’ng tekshirilganda ko’rsatkichlari natijasi har xil bo’lgan. Natijasi yukori sporchini doping ko’rigidan utishga yuborish kerakmi? Sizning tavsiyalaringiz.
Javob: Xa, doping testiga yuborish kerak.
2 MASALA
Qonidan doping moddasi topilgan sportchi, sport bilan shugullanishdan malum muddatga cheklanadi. Uning organizmiga doping moddasi qanday zarar ko’rsatadi? Sizni maslahatingiz?
Javob: Gormonal bashqarish sistemasini buzadi va butun organizmga yomon ta`sir ko’rsatadi.
3 MASALA
Sportchi Akbarov S.22 yoshda sport bilan noratsional shugullanyapti, sport rejimiga rioya qilmayapti. Qanday asoratlar kelib chiqishi mumkin? va sizni tavsiyangiz?
Jaavob: Organizm nomutanosib rivojlanadi.Shuning uchun sport bilan ratsional shug`ullanish kerak.
Testlar
1 Sportchilarovkatitarkibidaqandaymoddalarayniksakupbo’lishikerak?
A) oksillar,vita`minlar,uglevodlar
B) suv,vita`minlar,yog
V) mineraltuzlar,jelatin,yog
G) suv,uglevodlar,ichimliksoda.
2 Sportchilarshaxsiygigenagarioyaqilishiuchunsportzallaridaqandaysharoitlarbo’lishikerak?
A) yuvinish,kiimalmashtirishxonalari
B) faqatbufet
V) xordikchiqarishxonasi, oshxona
G) kiimlarniximiktozalashxonasi
3 Sportchilargaqo’yiladiganasosiygigeniktalablarqanday?
A) kariesbo’lmasligi,patogenmikroorganizmlarningbo’lmasligi
B) sochinikaltabo’lishi
V) kullariga maxsus kremlar surkash
G) 1so’tkada 12 soat uxlash
4 Dopingsuziqaysitildanolinganvaqandaymanonianglatadi? A) inglizcha “dope” narkotikkabo’lqilmokB) nemischa “dope” kucholmok
V) lotincha “dope” qo’zg`atuvchi
5 Doping vositalariga nimalar kiradi?
A) analgetiklar,diuretiklar,MNSstimullyatorlari
B) qo’zg`atuvchilar,Og`ir metal tuzlari
V) kislotalar va ishkorlar
6 Doping peredozirovkasi okibatida vafot etgan sportchi
A) 1886y.DevidLintonB) 1960 DikXavard
V) 1972 KnudRodjers
7 Dopingvositalaridandiuretiklarnitasirmexanizmi?
A) muskultutqanog`ivaorganizmningko’rishi
B) nafaskisishi
V) yuraktaxikardiya
8 Xalqaroolimpiyakumitasiningtibbiyotkomissiyasidopingniqandaykabo’lqilishyiullarinitopganlar?
A) igna,tabletka, havoorkalixidlash
B) ovkat,ichimlik
V) ninasanchish,mazvositalari
Baholashmezoni:
Maksimalball 15
|
13-12 ball
|
11-10 ball
|
9-8 ball
|
7-6ball
|
20-16-a`lo
|
15-12-yaxshi
|
11-7-o’rta
|
6-4-qoniqarsiz
|
3 vaundankam-yomon
|
100%-86%
|
85%-73%
|
72-56%
|
55%-46%
|
45% vaundankam
|
4.Amaliyqism
Mustaqilravishdasportrejimini,sportchilarovqatlanishiga, sportchinishaxsiygigienasiga kompleks reja tuzish.Sporchilarnimedikamentozta`minlanishin sportamaliyotidatiklanishvositalarinikompleksqo’llashniSportdunyosidakengtarqalganvaqo’llaniladigandopingturlarini tushuntiradi, asoslaydi, umumlashtiradi, ishonchlidalillarkeltiradi, solishtiradivataqqoslaydi, xulosalarchiqaradi.
|
5. Malaka, ko’nikma va bilimni tekshirish usullari
- og`zaki;
yozma;
organayzerlar;
test;
vaziyatlimasalalarechish;
egallanganamaliyko’nikmalarninamoyishetish;
5.1.Talabalarbilmi, ko’nikmavamahoratinibaholashdaqo’llaniladigannazoratmezonlari
№
|
Baho
|
a`lo
|
YAxshi
|
o’rta
|
qoniqarsiz
|
yomon
|
|
O’zlashtirish % hisobida
|
100%-86%
|
85%-71%
|
70-55%
|
54%-37%
|
36% vaundankam
|
1
|
Nazariyqism
|
20-19
ball
|
18-17 ball
|
16-15 ball
|
14-13 ball
|
12 ball
|
2
|
Analitikqism:
organayzer
|
15-14 ball
|
13-12 ball
|
11-10 ball
|
9-8 ball
|
7-6ball
|
3
|
Test
|
15-14 ball
|
13-12 ball
|
11-10 ball
|
9-8 ball
|
7-6ball
|
4
|
Amaliyqism
|
40-34,4-ball
|
34-28,4ball
|
28-22ball
|
21,6-14,8 ball
|
14,4 ball
|
5
|
Nazoratsavollari
|
10-7,9
|
7,75-5,6
|
5,5-4,25
|
4,1-2,5
|
2,4 ball
|
5.2.Joriynazoratnibaholashmezoni.
№
|
O’zlashtirish %
|
Baho
|
Talabaningbilimdarajasi
|
1
|
96-100
|
A`lo
«5»
|
Mavzubo’yichao’zfikrinito’liqbayonetadi, barchaberilgansavollargato’liq to’g`ijavobberadi, tahlilqiladivaxulosachiqaradi, ijodiyfikrlaydi, auditoriyadamavzunimuhokamaqilishdafaolqatnashadi.Mavzubo’yichavaziyatlimasalalarniechadi, testsavollarigato’liqvato’g`rijavobberadi. Erkintasavvurgaegabo’lib, kerakbo’lgandao’qituvchibilano’zfikrinialmashaoladi.
|
2
|
91-95
|
Mavzubo’yichao’zfikrinito’liqbayonetadi,barchaberilgansavollargato’liqto’g`rijavobberadi, tahlilqiladivaxulosachiqaradi,ijodiyfikrlaydi, auditoriyadamavzunimuhokamaqilishdafaolqatnashadi, mustaqilmushohadayuritadi. Mavzumohiyatinitushuntiraoladi, erkintasavvurgaegabo’ladi, o’qituvchibilanbemalolfikralmashaoladi.
|
3.
|
86-90
|
Mavzubo’yichao’zfikrinietarlidarajadabayonetadi, barchaberilgansavollargato’g`rijavobberadi, tahlilqiladivaxulosachiqaradi, ijodiyfikrlaydi, auditoriyadamavzunimuhokamaqilishdaqatnashadi. Mavzubo’yichaamaliyishnatijalaribo’yichamustaqiltekshirishbayonnomasinito’ldiradi.
|
4
|
81-85
|
YAxshi
«4»
|
Mavzubo’yichao’zfikrinietarlidarajadabayonetadi, barchaberilgansavollargato’g`rijavobberadi, tahlilqiladivaxulosachiqaradi, ijodiy fikrlaydi, auditoriyadamavzunimuhokamaqilishdaqatnashadi.
|
5
|
76-80
|
Javoblarto’g`ri,ammoto’liqemas, o’qituvchiningqo’shimchasavollaribo’yichakamchiliknito’ldiradi, mavzunimuhokamaqilishdaetarlichafaol. Auditoriyadagitopshiriklarnibajarishdakatnashadi.
|
6.
|
71-75
|
Mavzunimuhokamaqilishdaetarlichafaol, ammoxatoliklargayo’lqo’yadi, Auditoriyaishlarinibajarishdaqatnashadi, kerakliyozishlarniamalgaoshiradi.
|
7.
|
66-70
|
Qoniqarli
«3»
|
Javoblar 50% gato’g`ri, ammoberilgansavolningmohiyatinitushunadi; topshiriqlarnibajaraoladi,biroqunda 2-3 xatoliklargayo’lqo’yadi.
|
8
|
61-65
|
Javoblar 50%gato’g`ri, savolmohiyatinihammavaqthamto’g`ritushunmaydi, topshiriqlarnio’qituvchiyordamidabajaradivashundaham 2-3 taxatogayo’lqo’yadi.
|
9
|
55-60
|
Javoblar 40% gato’g`ri,javobberishdayanglishibketadi, savolmohiyatinihammavaqtto’g`ritushunmaydi, topshiriqlarniboshqatalabayokio’qituvchiyordamidabajaradi.
|
10
|
54-30
|
Qoniqarsiz
«2»
|
40% gachato’g`rijavobberaoladi, javoblaraniqemas, topshiriqlarnibajaraolmaydi. Uyvazifasibajarilmagan.
|
11
|
20-30
|
Amaliymashg`ulotgaqatnashadi, formada, daftaribor. Uygaberilganvazifabajarilmagan.
|
|
