IV BO L IM . IN K L Y U Z IV T A ’LIM IS H T IR O K C H IL A R I O T A -O N A L A R VA
P Y E D A G O G L A R J A M O A S I X A M K O R L IG I M A Z M U N I
4 .1 .In k lyu ziv ta ’lim ish tiro k ch ila ri o ta -o n a la r va p ed agoglar ja m o a si
xam k orligi m a zm u n i, u su ilari va sh a rt-sh a ro itla ri
Inklyuziv ta ’lim rivojlanishida m uammolari bo'lgan bolalami um um ta’lim
jarayoniga olib kirish m a’nosida q o'llanib, integratsiyadan farqli ravishda “Bola
huquqlari to ‘g ‘risida”gi Konvensiyaga muvofiq tarzda barcha bolalam ing ta’lim
olish, oilada kamol topishdagi huquqlarini ta ’m inlashga qaratilgan.
Barcha
bolalam ing birgalikda ta ’limi ulam ing har biriga individuallashtirilgan ta ’lim asosida
am alga oshiriladi. Y a’ni u yoki bu jihatdan rivojlanishida muammolari bo'lgan
bolalar barcha sog'lom bolalar bilan birgalikda ta ’lim olsalarda, ular o 'z
imkoniyatlari doirasidagi bilim, ko’nikma va m alakalar bilan qurollanadilar. Barcha
bolalam ing ham korlikdagi ta ’limi ikki tom onlam a ijobiy xislatlarga ega. Agar, ushbu
jarayon orqali alohida e ’tiborga muhtoj
bo'lgan bolalam ing o 'z
oilalari,
mahalladoshlari bilan birga o 'sib ulg'ayishlari ta ’minlansa, sog'lom bolalam ing
rivojlanishlarida m uammolari b o'lgan bolalam ing imkoniyatlarini ko'rib, ular ham
nuqsonli emas. balki o 'zgacha rivojlanishga ega b o'lgan bolalar ekanliklarini
anglashlari sodir bo'ladi. Shu sababli ham bunday ta ’lim ning g'oyasi - “Inklyuziv
m aktablardan - inklyuziv jam iyat sari” shiori asosiga qurilgan.
Inklyuziv ta ’lim ga oid huquqiy-m c’yoriy hujjatlar va ilm iy-nazariy manbalar,
respublikam izning turli hududlarida xalqaro tashkilotlar bilan ham korlikda amalga
oshirilgan Loyihalarda ega bo'lgan tajribalar va mavjud
am aliyot tahlili quyidagi
xulosalar asos bo'ldi:
- T a ’lim tizim iga kengqam rovli o'zgartirishlam i kiritish zarur.
- O 'zgartirishlam i kiritish qo'shim cha. murakkab jarayon hisoblanadi.
- Tizimdagi o'zgartirishlam i am alga oshirish uchun uning m e’yoriy-huquqiy
negizini ishlab chiqish lozim.
- T a ’lim muassasasi binosini o'quvchilarning jism oniy ehtiyojlariga moslashtirish,
texnik jihozlar va m axsus m oslam alar bilan ta ’minlash talab etiladi.
- Alohida e ’tiborga muhtoj bolani ta ’limga q o'shib qo'yish (integratsiya)
m uvaffaqiyatli natijani kafolatlamaydi.
- Hatti-harakatlardagi o'zgarishlar 3 yil ichida sezila boshlasa, kishilar ongidagi,
munosabatlardagi o'zgarishlar uzoqroq - bir nccha o ‘n yillam i talab qiladi.
- Jarayonning kengqam rovli ekanligiga, ishtirokchilar safining kengayishiga alohida
e ’tibor qaratish kerak.
- O 'zgarishlam i am alga oshirishda jam iyat a ’zolari, aholi o'rtasida tushuntirish-
tashviqot ishiarini olib borish muhim.
- Islohotlarni sinfdagi o'zgartirishlardan boshlash zarur.
79
- O'qituvchilar inklyuziv ta'lim yo'nalishi bo'yicha tayyorgarlikdan o'tgan
bo'lishiari,Qlarning malakasini oshirish masalasiga alohida e ’tibor berish lozim.
T a ’lim
tizimi barcha qatlami, xususan, um um ta’lim m uassasalari rahbarlari
jarayonda jo'lboshchi (lider) sifatida nam oyon bo'lishlari kerak.
- Pedagogk ta ’lim ham da am aliyot bolalam ing sermazmun hayoti bilan uzviy
holda, ularihaxsiga yo'altirilganlik tam oyillari asosida rivojlanishi lozim.
-
Barcha jabha va bosqichda muntazam monitoring olib borish va ishtirokchilar
qo'llab-quw atlanib borishlari zarur42.
Shu m aqsadda biz um um ta’lim muassasalarida maxsus ehtiyojli bolalar
inklyuziv U’limini tashkil qilishning samaradorligini ta ’minlashga asos bo'luvchi
quyidagi pedagogik tavsiyalam i ishlab chiqdik:
- inklyuzi? ta ’limni jo riy etish m urakkab jarayonligini inobatga olish;
- inklyuzv ta ’limni samarali tadbiq etish uchun uning m e’yoriy-huquqiy
negizini
ishlab chiqsh;
- ta ’lim miassasasi binosini o'quvchilam ing jism oniy ehtiyojlariga m oslashtirish;
- o'qituvdiilar inklyuziv ta ’lim yo'nalishida tayyorgarlikdan o 'tishlari,
ulam ing
m alakasinisshirish m asalasiga alohida e ’tibor berish;
- islohotlani sinfdan, m aktabdan boshlash zarurligi bois, maktab m a ’muriyati va
o'qituvchilff jam oasi o'rtasida o 'q u v lar tashkil etish;
- ta ’lim-ta-biya jarayoni o ’quvchilam ing serm azm un hayoti bilan uzviy holda, ular
shaxsiga y«‘naltirilganlik tamoyili
asosida rivojlantirilishi, har bir o'quvchi uchun
individual b ’lim rejasini ishlab chiqish va uning bajarilishiga diqqat qaratish;
-
inklyuzi? ta ’limni am alga oshirish jarayonida kengqamrovli yondashuv asosida
faoliyat olik borish, ota-onalam ing ishtirokiga alohida e ’tibor qaratish;
- barcha jaiha va bosqichda m untazam monitoring olib borish va ishtirokchilami
qo'llab-quw atlab borish;
- ommaviy-axborot vositalari, internet sahiflarida inklyuziv ta ’lim ning foydali va
samarali Umonlari to 'g 'risid a, Eshitishda nuqsoni bo'lgan b o 'lg an
bolalar va
o'sm irlam iig
ijtimoiylashuvi,
maktab,
maktabdan
tashqarida
erishgan
m uvaffaqijatlari m avzularida axborotlar ko'lam ini kengaytirib borish yuzasidan
tizimli ishlani olib borishni tavsiya qilamiz.
Inklyuziv ta'lim ishtirokchilari
ota-onalar va
pedagoglar jam oasi, bilim,
ko'nikm a \a m alakalarga, shuningdek, maxsus m etodik
vositalarga tayangan holda
o 'z oldilarija nutqni rivojlantirishni nazarda tutuvchi maqsadni qo'y ad ilar ham da uni
am alga osHrish uchun za if eshituvchi bolaga maxsus tashkil etilgan serqirra jarayon
ham da otaonalar bilan o'tkaziluvchi turli-tum an tadbirlar orqali ta ’sir choralarini
qo'llaydilar Ular asosida kafolatlangan natijaga - tarbiyalanuvchining nutqiy
jihatdan rixojlanishiga erishiladi.
N utqni rivojlantirishga qaratilgan ish yalpi
(frontal) vs yakka (individual) m ashg'ulotlardan tashqari kun tartibining barcha
tarkibiy qisnlari davom ida olib borildi. Pedagoglar faoliyatlarini o'rganish ulam ing
z a if eshituvchi bolalarga pedagogik ta ’sir ko'rsatish tadbirlaridan v o q if cmasliklari,
bu ishlami tashkil etishda o 'ta qiyinchiliklarga duch kelishlari m a’lum bo'lgan edi.
