a dagi variantdagiga qaraganda 27 4.2-chizma

4.2-chizma.
28

4.3-chizma.
4.4-chizma.
4.3-chizm a, 
b
dagi variant ustun b o ‘lib, metall 20 foizgacha 
tejaladi. Yirikroq tishli g‘ildiraklarni detaining boshdan oyog‘i- 
gacha qim m atbaho metallni sarflamasdan, ularni yig‘ma qilib 
ishlatilish joyiga qarab 4.4-chizmada ko'rsatilgan variantlardan birini 
tanlab olish joiz.

5. DETALLARGA 0 ‘LC H A M LA R Q O ‘Y IS H
Chizmalarga o ‘lcham qo‘yish masalasi ancha murakkab masala 
hisoblanadi. Standart ( 0 ‘z. DSt 2.307:96) belgilangan o ‘lcham 
qo ‘yish qoldilaridan tashqari m uhandis (injener)lik bilimlar va 
birinchi navbatda mashinasozlik texnalogiyalar, konsturktorlik 
loyihash kabilarni yaxshi bilishni talab qiladi.
Konstruktor detalga u yoki bu formani shakllantirish bilan 
birga oicham larini qo‘yishda detalni tayyorlash va zagotovkasini 
olish texnalogik jarayonlam i ham hisobga olish zarur. Masalan, 
oddiy silindrik teshikli vtulkani tokorlik dastgohida yo'nib tayyor­
lash uchun uning devoid qalinligi emas, balki, ikkala diametri 
o‘lchanadi. Shuning uchun vtulkaning ikkala diametri va uzunligi 
beriladi (5.1-chizm a, 
a).
Agar ushbu vtulka listli m aterialdan 
tayyorlansa, list qalinligi ham da m uhim diametri (ichkisi yoki 
tashqarisi) va uzunligi o'lcham lari qo‘yiladi (5.1-chizma, 
b).
M ashinasozlikda detaining konstruktiv elem ent o ‘lchamlari 
baza (zagotovka yoki buyumga tegishli sirt yoki sirtlar, o ‘q, nuq- 
talar majmuyi)dan boshlab qo‘yiladi. Baza sifatida detaining biror 
sirti, markaziy yoki o ‘q chizig‘i olinishi mumkin. Detaining asosiy 
sirti uning buyumdagi o ‘m i bilan aniqlanadi. 0 ‘zining vazifasiga 
qarab quyidagi bazalar aniqlanadi:
— detal elementlarining detaldagi vaziyatiga qarab konstruk- 
torlik bazalar aniqlanadi;
0Z4 
30 
Ф24
30

- buyumning zagotovka holatiga, tayorlanayotganligiga yoki 
ta’mirlanayotganligiga qarab texnologik bazalar aniqlanadi.
Konstniktorlik va texnalogik talablarga ko‘ra o‘lchamlami qoyish 
tizimini to‘g'ri tanlash o ‘ta muhirn va murakkab vazifa hisoblanadi.
Detal bir nechta konstniktorlik bazaga ega bo ‘lishi mumkin. 
Shulardan bittasi asosiy, qolganlari yordamchi bazalar hisoblanadi. 
Odatda, konstniktorlik bazalardan texnologik bazalar sifatida foyda- 
lanishga harakat qilinadi. Shunda o'lcham qo'yishda kom bi- 
natsiyalashgan tizim hosil bo'lishi mumkin, ya’ni, o'lcham larning 
bir qismi konstruktorlik bazalardan, boshqa qismi texnologik 
bazalardan qo‘yilgan bo'ladi.
Detalni ko'proq texnologik bazadan qo'yilgan o'lchamlari orqali 
tayyorlash qulay hisoblanadi. Bunday hollarda konstruktorlik 
bazalardan qo‘yilgan olchantlar cheklangan bo'ladi.
O 'lcham lar qo ‘yish usullari:
1. Zanjirli usulida detal uzunligi bitta zanjir kabi ketm a-ket 
qo'yiladi (5.2-chizm a, 
a).
Bunday usulda juziy kam chiliklar 
asta-sekin yig'ilishi oqibatida tayyorlangan detal yaroqsiz holga 
kelishi m um kin. C hunki, har bir qismi reja belgisi qo'yilishi 
jarayonida andek bo'lsa ham kattalik yoki kichiklik (+ , —) ka 
yo‘l qo ‘yiladi.
2. Koordinata usulida barcha o ‘lchamlar bitta bazadan qo‘yiladi 
(5.2-chizma, 
b).
Bu usul aniqligi bilan ajralib turadi, lekin bunday 
o'lchamli usulda detalni tayyorlash ancha qimmatga tushadi.
3. Aralash usulida o'lchanrlar qo'yishda zanjirli usuldan ham, 
koordinata usulidan ham foydalaniladi. Bu usul ancha optimal
Konstruktorlik baza

Download 10,34 Mb.