163
Kuch indeksi kuch ko’rsatkichini vaznga bo’lish bilan aniqlanadi va foizlarda
ifodalanadi. Quyidagilar o’rtacha kattaliklar hisoblanadi: erkaklar qo’l
kaftining kuchi
vaznning 70–
ni, ayollarniki – 50–
ortchi erkaklarniki – 75–
ortchi
ayollarniki – 60–
ni tashkil qiladi.Proporsionallik koeffisientini (PK) aniqlash paytida
ikkita holatdagi gavda uzunligini (bo’yni) bilish kifoya:
PK= tik turgandagi bo’yi – o’tirgandagi bo’yi / o’tirgandagi bo’yi x 100%
PK normada = 87–
ni tashkil qiladi. Sport bilan shug’ullanish paytida PK katta
ahamiyatga ega. PK past bo’lgan shaxslar, boshqa bir xildagi sharoitlarda, og’irlik
markazining past joylashishiga ega, bu, gavdani fazodagi muvozanatining mustahkamligini
talab qiladigan mashqlarni bajarish paytida (tog’ chang’isi sportida, tramplindan sakrashda,
kurash va b.), ularga ustivorlik beradi. PK yuqori (92% dan yuqori) bo’lgan
shaxslar
sakrash va yugurish turlarida ustivorlikka ega bo‘ladilar. Ayollarda PK erkaklarnikidan
birmuncha past bo’ladi.
Gavda bichimi mustahkamligining ko‘rsatkichi, gavda uzunligi va gavda massasi
summasi va nafas chiqarilgandagi ko’krak qafasining aylanasi o’rtasidagi farqni ifodalaydi.
Masalan, bo’yi 181 sm., vazni 80 kg, ko‘krak qafasining aylanasi 90 sm bo’lganda, gavda
bichimi mustahkamligining ko’rsatkichi 181 – (80+90) = 11 ga teng bo’ladi.
Katta odamlarda farq 10 dan kam bo’lsa, ularning gavda bichimini mustahkam deb
baholash mumkin, 10 dan 20 gacha –yaxshi sifatida, 21 dan to 25 gacha – o’rtacha, 26 dan
to 35 gacha – kuchsiz va 36 dan yuqori bo’lsa – juda kuchsiz sifatida baholash mumkin.
Lekin, agar gavda vaznining va ko’krak qafasi
aylanasining kattaliklari
mushaklarning rivojlanganligi bilan bog’liq bo’lmasdan, balki semirishning oqibati
hisoblansa, gavda bichimi mustahkamligining ko’rsatkichi aldamchi bo’lishi mumkinligini
ham hisobga olish lozim.
Nafas funksiyasining muxim ko’rsatkichi – o‘pkaning tiriklik sig’imi (O’TS)
hisoblanadi. O’TS kattaligi odamning yoshiga, jinsiga, gavdasining
kattaliklariga va
164
jismoniy tayyorgarligiga bog’liq. Haqiqatda mavjud O’TS baho berish uchun, u, talab
etiladigan, ya’ni shu odamda bo’lishi kerak bo’lgan O’TS bilan taqqoslanadi.
Talab
etiladigan O’TS ni aniqlash uchun Lyudvigning tenglamasi tavsiya qilinashi mumkin:
O’TS = haqiqiy O’TS / talab etiladigan O’TS x 100%
Erkaklarda: O’TS = (40×bo’yi sm) + (30×vazni kg) – 4400,
Ayollarda: O’TS = (40× bo’yi sm) + (10× vazni kg) – 3800.
Tayyorgarligi yaxshi bo’lgan odamlardagi mavjud O‘TS, harakat yo’nalishiga
bog’liq holda, o’rtacha 4000 dan to 6000 ml atrofida farqlanadi. Tiriklik ko’rsatkichi,
o‘pkaning tiriklik sig’imini gavda massasiga (garmmlarda) bo’lish bilan aniqlanadi.
Bo’lishdan olingan xususiy ko’rsatkich erkaklarda 65-70 ml/g va ayollarda 55-60 ml/g dan
past bo’lsa, bu, O‘TS yetarli emasligi yoki ortiqcha massa mavjudligi to’g’risida dalolat
beradi. Ko‘krak qafasini rivojlanganligining proporsionallik indeksi, ko’krak qafasi
aylanasining kattaligi (pauzada) bilan gavda uzunligining yarmini kattaligi o‘rtasidagi
farqqa teng. Normadagi farq erkaklar uchun 5-8 sm., ayollar uchun 3-4 sm.
ni tashkil
qiladi. Agar, farq ko’rsatilgan raqamlarga teng yoki undan katta bo’lsa, unda bu, ko’krak
qafasini yaxshi rivojlanganligini ko’rsatadi. Agar, u, ko‘rsatilgan kattaliklardan past yoki
manfiy qiymatlarga ega bo’lsa, unda bu, ko’krak qafasini torligini bildiradi.
