116
Biogaz 50-87% metan, 13-50% CO
2
, H
2
va H
2
S lardan tashkil topgan.
Biogaz CO
2
dan
tozalangandan keyin biometan olinadi. Biometan tabiiy gaz bilan bir hil, faqatgina ikkalasining
hosil bo'lish sabablari har hil.
Biogazning asosiy qismini metan tashkil etgani
uchun gazning sifati, unumi va miqdori
tavsiflanayotganda bu ko'rsatkichlar metanga nisbatan olinadi. Gazlarning hajmi temperatura va
bosimga bog'liq. Yuqori temperaturada gazlar kengayadi, issiqlik berish darajasi (kaloriyasi) esa
aksincha kamayadi. Namlik ko'p bo'lsa ham gazning issiqlik berish darajasi kamayadi.
Gazlarning chiqish unumi o'zaro taqqoslanganda temperatura 0°C, atmosfera bosimi 1,01325
bar, nisbiy namlikni 0% deb qabul qilish zarur. Biogaz ishlab chiqarishda o'lchov birligi sifatida
1kg quruq organik moddaga nisbatan litr (l) yoki metr kub (m
3
) qabul qilingan.
Biogaz olish uchun hom ashyo
Biogaz ishlab chiqarish uchun ishlatish mumkin bo'lgan organik chiqindilar ro'yhati:
qoramol go'ngi;
parranda go'ngi;
spirt ishlab chiqarishdan so'ng hosil bo'lgan
donli yoki melassa
21
li barda;
pivo sanoati chiqindisi (arpaning qoldiqlari);
shakar olishda ishlatilgan qand lavlagi qoldilqari;
turli najosatlar;
baliq sehlari va qushhonalar chiqindilari;
o'tlar, ko'katlar;
maishiy
chiqindilar;
sutni qayta ishlash zavodi chiqindilari (sut zardobi);
biodizel' sanoati chiqindilari;
sharbat sanoati chiqindilari;
suv o'tlari;
krahmal sanoati chiqindilari;
kartoshkani qayta ishlashdan keyin hosil bo'lgan chiqindilar;
chips ishlab chiqarish chiqindilari;
kofe sanoati chiqindilari
Biogaz
faqat chiqindilardan emas, balki mahsus o'stirilgan o'simliklardan ham olinadi.
Masalan, makkajo'hori, sil'fiy
22
, suv o'tlari. Bu kul'turalarning har bir tonnasidan 300 m
3
gacha
biogaz olish mumkin. Biogazning chiqish unumi hom ashyo turiga va hom ashyodagi quruq
moddaning miqdoriga bog'liq. Yirik shohli qoramolning 1 tonna go'ngidan 50-65 m
3
(uning 60%
metan), 1 tonna o'simlikdan 150-500 m
3
(70% metan) biogaz chiqadi. Biogaz eng ko'p
chiqadigan hom ashyo - yog'. 1 tonna yog'dan 1300 m
3
(87% metan) biogaz olinadi.
Bugungi
kunda fermentlar va ul'tra tovushli kavitatorlar
23
yordamida hom
ashyodan biogazning chiqish
unumini oshirish yo'lga qo'yilgan. Shu sababli hozirda eng oddiy biogaz qurilmasida biogazning
chiqish unumini 60% dan 95%gacha oshirish imkoni bor.
Biogazni hisob-kitob qilish uchun quruq modda (QM, nemischa varianti – TS ya'ni
TrockenSubstanz
) yoki quruq qoldiq tushunchasi kiritilgan. Chunki biomassadagi suv gaz hosil
bo'lishida ishtirok etmaydi. Amalda 1kg quruq moddadan 300dan 500litrgacha biogaz olinadi.
Ma'lum bir hom ashyodan qancha biogaz chiqishini bilish uchun tajriba o'tkazish
yoki hom
ashyodagi yog'lar, uglevodlar, oqsillar miqdorini spravochniklardan aniqlash lozim. Uglevodlar
miqdori tekshirilayotganda ular qaysi guruhga mansubligiga ahamiyat berish shart. Masalan,
fruktoza, saharoza, krahmal tez parchalanadigan uglevodlarga kiradi. Sellyuloza, gemisellyuloza,
lignin kabi uglevodlar qiyin parchalanadigan uglevodlar toifasiga mansubdir. Biomassada
qanday moddalar borligi va ularning miqdori aniqlangandan so'ng,
hom ashyodan chiqishi
mumkin bo'lgan umumiy gazning miqdorini topishni iloji bo'ladi. Avvallari biogaz ko'proq
21
