219
Narx belgilashning qiyinligi, muayyan darajada
mahsulotning yangiligi
darajasiga ham bog‗liq. Bu daraja esa uchga bo‗linadi:
- eng yangi mahsulot;
- texnikaviy ilg‗or mahsulot;
- original bo‗lmagan (yangi taqlidiy) va o‗rinbosar mahsulotlar.
Bunda mutaxassislar narxga nisbatan asosiy iste‘molchilarning munosabati
darajasini belgilaydilar,
shuningdek, raqiblar bozorga qay darajada tezlik bilan
kirib kelishi mumkinligini o‗rganadilar. O‗ziga o‗xshash o‗rinbosarlari bo‗lgan
yangi mahsulot taqlidiy yoki moslashtirilgan mahsulot tarzida tasnif etiladi.
Bunday hollarda narx siyosati ilgarigi taktikasini davom ettiradi va narx darajasi
muqobil tovarlar o‗rtasida mavjud bo‗lgan sifat va miqdorga qarab o‗zgaradi.
Mahsulotning bozorga kirib kelishi va o‗sishi bosqichidan to‗yinish
bosqichiga harakati darajasiga qarab, narxlarni puxta boshqarish narx marketingni
strategiyasini amalga oshirishning kaliti hisoblanadi.
To‗yinish bosqichida narxlarni ko‗tarish odatda talabning ko‗payishi emas,
balki ishlab chiqarish xarajatlarining qiymatini ortishi oqibatidir.
SHu sababli
mahsulotning turiga qarab yo erkin narxlar qo‗yiladi yoki tovarlar sotish hajmini
ko‗paytirish uchun narxlar pasaytiriladi.
Yo‗qolib ketayotgan mahsulotlarga narx marketingda keyingi rejalarga qarab
ikki muqobil narx belgilash yo‗li qo‗llaniladi. Ishlab chiqarishni qisqartirish uchun
narxlarni bosqichma-bosqich pasaytirish strategiyasi jami g‗amlamalar sotib
tugatilgunga qadar amalga oshiriladi. Unga muqobil
holda foydani quvvatlash
yo‗lida qo‗shimcha xarajatlar, xususan mahsulot sotishni rag‗batlantirish
xarajatlari qisqartiriladi, narxlar esa ilgarigi darajada saqlab qolinadi. Raqiblarning
bozorni tashlab chiqib ketishiga qarab, bozor ta‘minoti
manbalari qisqaradi va
aksariyat bunday vaziyatda shu mahsulotga hali muhtoj bo‗lgan muayyan bozor
segmenti saqlanib qoladi. Bu esa, mahsulot yashash davrining so‗nggi bosqichi
davrida bozorda qolgan firmaga o‗z narxini oshirish imkonini yaratishi mumkin.
Savdo-sotiq faoliyatida marketing mutaxassislari
uchun narx belgilashning
ikkita asosiy siyosati mavjud, bu «qaymog‗ini olish» va «kirib olish» siyosatidir.
220
«Qaymog‗ini olish» siyosati avvalo, tovar narxi ishlab chiqarish narxidan
ancha yuqori o‗rnatib, asta - sekin uni tushirib boradi. «Qaymog‗ini olish»
siyosatidan aksariyat bozorga yangi mahsulotni joriy etishda foydalaniladi. Bunda
narx qandaydir bir
yuqori darajada belgilanadi, mahsulot esa segmentlash
natijasida asosiy deb e‘tirof etilgan bozorda sotiladi. Bozorning to‗yinishidan so‗ng
iste‘molchilarni jalb qilish maqsadida narx pasaytiriladi. Shunday yo‗l bilan to‗liq
daromad eng ko‗p miqdorga etkaziladi. Shu sababli yagona yo‗l – tovar sotish
bozorlarini kengaytirish, yangi segmentlar izlashdir.
«Kirib olish» siyosatida narx ketgan sarf xarajatlardan past o‗rnatiladi. Narx
past bo‗lib o‗zining doimiy mijozlarini egallab bo‗lgandan so‗ng,
asta-sekin narx
ko‗tarilib boriladi. Doimiy mijozlar narx ko‗tarilsada, o‗sha firmaga bo‗lgan
ishonchi tufayli tark etmaydi.
«Qaymog‗ini olish» va «kirib olish» siyosatlari narx belgilashning favqulodda
namoyon bo‗lishi hisoblanadi. Uning birinchisi – qimmat narxlar, ikkinchisi –
arzon narxlar strategiyasidir.
