rasm. Turli mamlakatlarida energiyadan foydalanish va iste’mol qilish  samaradorligi

2.3.rasm.
 Elektr energiyasini ishlab chiqarish uchun maxsus yoqilg‘i sarflari 
uchun maqsad sozlamalari 
 
2.4. rasm.
2.4 Elektr tarmoqlaridagi yo‘qotishlar 
Ichki energetik audit, korxonalarda energiya resurslarni iqtisod qilish 
zaxiralarini aniqlash quroli bo‘lib xizmat qiladi. Ichki energetik auditni o‘tkazish 
muddatlarini va obyektni ko‘rikdan o‘tkazishni korxonalar, energiya iste’molini 
ratsionalizatsiyasi bo‘yicha rejalarni ishlab-chiqishni amaldagi amaliyotdan kelib 
chiqqan holda, mustaqil o‘rnatadilar. 

Energiya auditning yana bir porloq yo‘nalishi, bu optimal energetik balans 
va tadqiq etilayotgan obyektning elektr ta’minot sxemasini kelajakda rivojlanishini 
hisobga olgan holda majmuaviy o‘tkazishdir. Bunda energetik resurslarga bo‘lgan 
sarf-xarajatlarni optimallashtirish amalga oshiriladi, mazkur subyektning yoqilg‘i va 
energetik ta’minoti uchun ketgan sarf - xarajatlar qiymati aniqlanadi. 
Shunday qilib chet elda energiya tejamlash majmuaviy holda, elektr energiya 
ishlab chiqaruvchilar va iste’molchilarga huquqiy bosim o‘tkazish richaglarini 
qo‘llab, uni yaratib va iqtisodiy jihatdan rag‘batlantirish choralaridan foydalanib hal 
etiladi. 
 
2.2. O‘zbekiston yoqilg‘i-energetika majmuasining tavsiflari 
Davlatning energiya tejash siyosati – bu qo‘yidagi yo‘llar bilan energiya 
resurslaridan foydalanish samaradorligini oshirish bo‘yicha uzoq kelajakka 
mo‘ljallangan tadbirlar majmuasidir: 

Jamiyat talabini zarur hajmini qoniqtirishda oxirgi (so‘nggi) energiya sarfini 
qisqartirish; 

“Qazib olish, o‘zgartirish – taqsimlash – foydalanish” tizimining har bir 
bosqichini takomillashtirish hisobiga energiya resurslaridan samarali 
foydalanishni oshirish; 

Zaxirasi chegaralangan energiya manbalarini (tabiiy gaz va neft) boshqa 
ancha arzon bo‘lgan (ko‘mir) va tiklanuvchi energiya manbalari bilan 
almashtirish; 

Ekologiya 
talablarini 
qondirgan 
holda, 
energiya 
resurslaridan 
foydalanishning energiya samaradorligini oshiradigan kelajagi porloq 
texnogoliyalarni qo‘llash. 
Energiya tejashning davlat tomonidan rostlanadigan va amalga oshiriladigan 
tadbir majmuasi tizimining asosiy masalalari: 

Energiya tejash tadbirlarini amalga oshirishni rag‘batlantirishga mos 
keladigan qonuniy, huquqiy - me’yoriy va uslubiy asoslarni hosil qilish; 

Elektr energiya ishlab-chiqaruvchilarni huquqiy va iqtisodiy jihatdan 
qiziqtiradigan mos sharoitlar bilan ta’minlash; 

Iste’molchilar tomonidan energiya resurslaridan foydalanish samaradorligi 
darajasini va energiya tejamlash potensialini aniqlash. 
Energiya tejash, energetik sinovlar o‘tkazish (korxonani loyihalash va ishga 
tushirish arafasida) natijalari asosida va mahsulot ishlab chiqarishda hamda xizmat 
ko‘rsatishdagi haqiqiy solishtirma energiyasig‘im, sarf-xarajatlarini solishtirma 
energiyasig‘imning me’yoriy qiymatlari bilan taqqoslash asosida amalga oshiriladi. 
Har qanday ko‘rinishdagi mahsulot ishlab-chiqarish va xizmatlar uchun sarf 
etilgan yoqilg‘i energetik resurs (Yo.E.R.)dan foydalanish samaradorligining 

darajasi, ishlayotgan va yaratilayotgan texnikaning mamlakatda erishilgan iqtisodiy 
oqlangan rivojlanish darajasiga to‘g‘ri kelishi kerak va bunda atrof-muhitni 
himoyalash talablari ham qondirilishi zarur. Bu daraja, mahsulot ishlab-chiqarish va 
xizmatlarni amalga oshirishdagi, haqiqiy solishtirma elektr sig‘imi xarajatlarini, 
ularning me’yoriy qiymatlariga nisbati bilan aniqlanadi. Bunda ba’zi tuzatishlarni 
ham hisobga olish zarur. Bu eng kam (minimal) solishtirma yoqilg‘i sarfi 
ta’minlanishi kerak bo‘lgan energetika korxonalari uchun katta ahamiyatga ega. 
Energiya tejashning iqtisodiy samaradorligi, qazib chiqarishni tezlashtirish va 
energiya resurslarni ishlab-chiqarishga nisbatan shunchalik kattaki, uni amalga 
oshirish bir vaqtda asosiy fondlarni yangilashni va modernizatsiya qilishni, iqtisodiy 
va sotsial muammolarni yechadi, yoqilg‘i va energiya ishlab chiqarishni, qazib 
chiqarishni ko‘paytirish uchun sharoitlar yaratadi, agarda bu uzoq kelajakda talab 
etilsa ham. Bunda iste’molchida iqtisod qilingan bir tonna shartli yoqilg‘i kamida 
1,3-2 tonna qazib olingan shartli yoqilg‘iga teng bo‘ladi. Mutaxassislarning 
baholashi bo‘yicha energiya tejam qilingandan olingan foyda unga qilingan sarfdan 
uch barobar yuqoridir [1,2]. 
Shu narsa ma’lumki, bozor iqtisodiyoti sharoitida davlat moliyaviy va mineral 
resurslari yetishmovchiligi tufayli asosiy fondlarni keng yangilash va 
modernizatsiyalashni kon qazish ishlarini va energiyaresurslarni ishlab chiqarishni 
ko‘paytirishni amalga oshiradi, amalda energiya tejash siyosatini olib boradi, 
ekologik va sotsial muammolarni birgalikda va zarur masshtablarda yechishni 
amalga oshiradi. Ammo bu masalani nazorat ostida ushlab turish, kerak bo‘lgan 
huquqiy, me’yoriy hujjatlarni va majmuaviy davlat dasturlarini ishlab chiqish zarur. 
Mazkur ishlar hozirda bizning respublikamizda amalga oshirilmoqda. 

Download 2,49 Mb.