20- rasm. Don uyumlarida qizish tasviri D on uyum larida o ‘z-o‘zidan qizish jarayonining rivojlanish tez-
ligi xilm a-xil b o ‘lishi mumkin. B a ’zi hollarda jarayon boshlangan-
dan bir necha k u n o ‘tg a c h ,b a ’zid a e sa ju d a u z o q davrdan keyin 50°C
harorat yuzaga keladi. Qizishdagi bunday farq ju da k o ‘p sabablarga
b o g ‘liq b o ‘lib ularni uch guruhga b o ‘lishi mum kin: don uyum ining
holati; om borlarning holati va konstruksiyasi: don uyum larining
saqlanish sharoiti va ularni kuzatish usullari.
D on uyumini ishlab chiqarish sharoitida om borlar va elevatorlar-
da saqlashdagi k o ‘p sonli kuzatishlar shuni k o ‘rsatadiki, о ‘z -o ‘zidan
qizish jarayoni qat’iy belgilangan qonuniyat asosida yuzaga keladi.
54
D on uyumida uchraydigan barcha turdagi o ‘z-o‘zidan qizish jara-
ye flin i
3 guruhga ajratish mum kin: uyali, qatlamli va yalpi.
Uyali o‘z - o‘zidan qizish - don uyumining istalgan qismida
yuzaga kelishi mumkin. Bunda jarayonning rivojlanishiga quyidagi
sabablardan biri dastlabki shart - sharoit b o ‘lib xizm at qiladi:
tom larning shikastlanganligi yoki om bor devorlarining yaxshi
him oyalanm aganligi oqibatida don uyum ining b a’zi joylarining
namlanib qolishi; bir om borga turli nam likdagi donlarni joylashtirish
va oqibatda yuqori nam likka ega b o ‘lgan o'choqlarning (uyalar)
vujudga kelishi; aralashm alar tarkibi jihatidan keskin farq qiluvchi
don uyumlarini joylashtirish oqibatida uyum da katta miqdordagi
aralashm alar va changli (bunga b o g iiq holda mikroorganizm lar
ham) joylam ing hosil b o iish i; qatlam ning biror jo y id a hasharotlar
va kanalarning k o ‘plab to'planishi.
Qatlamli o‘z-o‘zidan qizish - jarayoni don uyum larini ombor-
xonalarda, elevatorlarda, shuningdek xirm onlarda saqlanayotgan
donlarda kelib chiqadi. O 'z-o 'zid an qizishning bunday k o ‘rinishi
qatlam li deb atalishiga sabab, saqlanayotgan don uyum larida qizish
vertikal yoki gorizontal qatlam k o ‘rinishda yuzaga keladi qiziyotgan
qatlam uyum ning qaysi qism ida paydo b o ‘lganligiga b o g iiq holat
55
o ‘z-o ‘zidan qizish yuqorigi pastgi yoki vertikal qatlamli turlarga
ajratiladi
