Zararsizlik
Sotuv hajmi (so‘m da)xDoim iy xarajatlar(so~mda)
(2.2.15)
nuqtasi (so‘mda) Sotuv hajmi (so‘m d a ) - 0 ‘zgargan xarajatlar (so'm da)
Biz quyidagi tahlillarimizda turli
tarmoqlardagi kichik biznes
subyektlari zararsizlik nuqtalari va k o ‘lamlarini korxonalar misolida
tahlil qilib o ‘tam iz.19
Yuqorida ta’kidlanganidek, zararsizlik nuqtasi daromad hajmi
barcha xarajatlami qoplashga yetarli bo‘ladigan
ishlab chiqarish
hajmidir. Zararsizlik nuqtasini aniqlash uchun uchta ko‘rsatkich zamr
bo‘ladi, bular : F - doimiy xarajatlar; V — o ‘zgaruvchan xarajatlar; R -
yalpi daromad. Zararsizlik nuqtasi quyidagicha keltirib chiqariladi:
Umumiy xarajatlar doimiy va o ‘zgaruvchan xarajatlar y ig ‘indisidan
iborat b o ig an i uchun xarajatlar funksiyasi
kabi bo ‘ladi. Bu yerda Vk va R k- mos ravishda o ‘zgaruvchan xarajatlar
va daromadning kuzatilgan qiymatlari. (1) - ni va C = R ni hisobga olib,
R* korxona zararsiz darajaga erishish uchun qancha so‘mlik
mahsulot ishlab chiqarishi zarurligini bildiradi.
Tarmoqlar bo‘yicha KBXT subyektlarining
zararsizlik darajalarini
aniqlash uchun iqtisodiyoti tarmoqlaridan savdo sohasidan 127 ta,
ishlab chiqarishdan 64 ta, qurilish sohasidan 43 ta, maishiy xizmatdan
18 ta kichik korxonalar tanlab olinib, ulam ing
zararsizlik nuqtalari
aniqlandi. M azkur korxonalarda daromad va xarajatlar miqdori bir-
biridan keskin farq qilgani uchun zararsizlik nuqtalari ham bir-biridan
keskin farq qiladi. Shu bois guruhlash oson b o iish i
uchun zarar-sizlik
darajasini ifodalash uchun zararsizlikka erishish muddatiga mos
19 C .C ajiaeB .K aK
onpejjeuHTb npHBJieicaTejTbHocTb oTpacjiefi
n jw
Manoro 6H3Heca.\\
X fypnaji
na.iiorormaTejibmnKa.20
16 .M ap T , .N
2 4.
A V * Q
V
S = F + V = F + A V * Q = F
+ ~ j ^ ± *1>Q = F + - £ - * R
(1)
z—
'k
k
(
2
)
4 7
keluvchi
miqdor R * /R t
hisoblanib,
shu ko‘rsatkich bo‘yicha
korxonalar guruhlandi.
Navbatdagi masala kutilmaganda talab kamayishi tufayli baho
pasayi-shi,
xarajatlar
bahosining
birdan
ko‘tarilishi,
soliq
stavkalarining o ‘zgarishi tufayli zararsizlik darajasining o ‘zgarishi va
bu o ‘zgarishlarga nisbatan tarmoqning «chidamliligi»ni
ko‘rib
chiqishdan iborat.
X o‘sh, boshqa shartlar o ‘zgarmagan sharoitda faqat birdaniga
xarajatlar oshdi deylik. U holda zararsizlik
darajasi va marjinal foyda
qanday o ‘zgaradi? Savolga javob berishdan oldin marjinal foyda
so ‘ziga izoh berib o ‘tsak. Marjinal foyda - foyda funksiyasining
yotiqligini
ifodalab, m ahsulot ishlab chiqarish hajmini qo ‘shimcha bir
birlikka oshirish qancha so‘mlik qo‘shimcha foyda keltirishini
ifodalaydi vaq iy m at jihatdan
1
-
/RC
ga teng bo‘ladi.
Dastlab
xarajat funksiyasi C , = * ; + K / * » ] * * . (3) va unga mos
F,
zararsizlik
nuqtasi
R, =-
ga,
foyda
funksiyasi
p = Rt - c ,
=-Ft +[i-(^ItM t )]*/?, va unga mos marjinal foyda [1-(r u/^i*)]
ga teng b o isin . Agar o ‘zgaruvchan xarajatlar narxi y %ga oshsa,
xarajatlar funksiyasi quyidagicha o ‘zgaradi:
Cl =F'
+
.
