O‘ZBEKISTON
RESPUBLIKASI OLIY VA
O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
O‘RTA MAXSUS KASB-HUNAR TA’LIMI MARKAZI
D.I. XASHIMOV, D.A. AXMEDOV
AVTOMOBILNING RAMA VA
KUZOVLARINI ISHLAB
CHIQARISH
TEXNOLOGIYASI
Kasb-hunar kollejlari uchun o‘quv qo‘llanma
2-nashr
Toshkent
«IQTISOD-MOLIYA»
2016
© «IQTISOD-MOLIYA», 2012
© «IQTISOD-MOLIYA», 2016
© D.A. Xashimov,
D.A. Axmedov, 2016
ISBN 978-9943-13-373-0
ISBN 978-9943-13-628-1
UO‘K 629(331)
KBK 39.33-04
X-29
Taqrizchilar:
t.f.n., dots.
E.P.Sharayev;
t.f.n.
B.Turg‘unboyev
D.I.
Xashimov
X-29
Avtomobilning rama va kuzovlarini ishlab chiqarish
texnologi yasi:
O‘quv qo‘llanma / D.A. Xashimov, D.A.Axmedov; O‘zR
Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi. O‘rta maxsus kasb-hunar ta‘limi
markazi. –T.: «Iqtisod-Moliya». 2016, - 108 b.
D.A.Axmedov
Mazkur o‘quv qo‘llanmada avtomobil kuzovlari list materiallarini
sovitib shtamplash, rama va kuzovlarni ishlab chiqarishda qo‘llaniladigan
materiallar, stamplarning konstruksiyasi, payvandlash
uslublari va avtomatik
liniyalarda yig‘ish-payvandlash, shuningdek, kuzovlarni ishlab chiqarishda
qo‘llaniladigan yengil qotishmalar va materiallar, kuzov o‘lchamlarini
yakuniy va birlamchi nazorat qilish uslublari va jihozlar to‘g‘risida
ma’lumotlar keltirilgan.
Ushbu o‘quv qo‘llanma yer usti transport tizimlari yo‘nalishlari
bo‘yicha ta’lim olayotgan kasb-hunar kollejlari o‘quvchilari uchun
mo‘ljallangan.
UO‘K 629(331)
KBK 39.33-04
3
KIRISH
Respublikamizda avtomobilsozlik tarmog‘i yuksak sur’atlar
bilan rivojlanib kelmoqda. Qisqa vaqt ichida tarmoqda ko‘plab
qo‘shma korxonalar faoliyati yo‘lga qo‘yildi hamda 40 qa yaqin
loyihalar asosida ehtiyot qismlar va
boshqa materiallar ishlab
chiqaruvchi mahalliy kor xonalar ishga tushirildi. Hozirgi kunda
avtomobillarning elektronika asboblari, o‘rindiqlar, bamperlar,
uskunalar panellari, tovush so‘ndirgich lar, ichki bezak
detallari, yoqilg‘i baklari, avtomobil emallari va bo‘yoqlari ishlab
chiqarish yo‘lga qo‘yilgan. Joriy yilda butlovchi qismlarning
lokalizatsiyasi 55 % dan ortdi.
1999-yilda respublikada ikkinchi
avtomobil zavodi ishga
tushirildi. Bu korxonada kichik sig‘imdagi avtobuslar, turli
vaznda yuk ko‘tarish qobilyatiga ega bo‘lgan yuk va maxsus
avtomobillar ishlab chiqaril moqda.
Yengil avtomobil va avtobuslar kuzovini ishlab chiqarish
tannarxi jami avtomobilni ishlab chiqarishga sarflanadigan
xarajatlarning 38-52 foizini tashkil qiladi. Shuning uchun
yangi avtomobil deyilganda, birinchi navbatda yangi kuzov
tushuniladi. Yangi avtomobil ishlab chiqarishni yo‘lga qo‘yishda
kuzov ishlab chiqarish ishlari rejalashtiriladi.
Yengil
avtomobil va avtobus kuzovlari, yuk avtomobillarning
kabinalari, haydovchi va yo‘lovchilarni shamol, chang, qor-
yomg‘ir, sovuqdan saqlaydi, shuning uchun ularga yuqori
talablar qo‘yiladi. Qanotlar, kapot, yuk bo‘linmasi qobig‘i,
bamperlar ham kuzov tarkibiga kiritiladi.
Avtomobil komponovkasi, kuzovning shakli va
konstruksiyasi avtomobilning texnik xarakteristikalariga
4
katta ta’sir ko‘rsatadi.
Shu jumladan, uning komfortabelligi,
xavfsizligi va chidamliligi (uzoq muddat ishlashi) yuqori
darajada ta’minlangan bo‘lishi lozim. Kuzovning ishdan
chiqishi, bu avtomobilni ishdan chiqishidir.
Avtomobil va avtobus kuzovi,
yuk avtomobilining kabinasi
chiroyli bo‘lishi, aerodinamik qarshiligi minimal bo‘lishi,
haydovchi va yo‘lovchilarga qulaylik va xavfsizlikni ta’minlashi
kerak. Yengil avtomobil va avtobus kuzovi kichik bukrilikka
ega, katta o‘lchamli va murakkab shaklli detallardan yig‘iladi.
Kuzovni sifatli qilib ishlab chiqarish uchun bir qator tadbirlar
amalga osh iriladi: ishlab chiqarish tizimini tashkil qilish,
kuzovni loyihalash,
shtamplar, yig‘ish-payvandlash va nazorat
jihozlarini tayyorlash shular jumlasidandir. Ushbu o‘quv
qo‘llanmada avtomobilning kuzov va ramalarini tayyorlash
texnologiyasining muhim bosqichlari keng yoritilgan.
Shuningdek, kuzovlarni tayyorlashda ishlatiladigan yengil
qotishmalar va materiallarning tasnifi hamda avtomatik qatorda
yig‘ish-payvandlash ishlari to‘g‘risida asosiy tushunchalar
berilgan. O‘quv qo‘llanma to‘g‘risida o‘z fikr-mulohazalarini
bildirgan kitobxonlarga mualliflar minnatdorchilik bildiradilar.
