Цьу \ / М. M o‘minov, A. Mamadaliyev, A. To‘xtaboyev botanikadan amaliy mashg‘ulotlar

urug‘chi tum shug‘iga borib tushadi. N atijada changlanish so- 
dir boMadi. C hanglanish ikki xil: o ‘zidan changlanish va chetdan 
changlanish boMadi.
0 ‘zidan changlanish deb bitta o ‘simlik gulida b o ‘lgan chang­
chi changi shu o ‘simlik gulidagi u ru g ‘chi tum shuqchasiga tushadi. 
Chetdan changlanishda esa bu o ‘sim lik gulidagi changchi changi 
ikkinchi o ‘sim lik gulidagi urug‘chi tum shuqchasiga borib tushadi. 
Changchi changi bir o ‘sim likdan ikkinchi o ‘sim likka shamol yor­
dam ida yoki hasharotlar yordam ida o ‘tadi.
0 ‘zidan changlanadigan o ‘sim liklarda gul mayda, k o ‘rimsiz, 
k o ‘pincha ochilm aydigan b o ‘ladi. Guldagi changchilar u ru g ‘chi 
tum shuqchasidan baland joylashadi, b a ’zan gul ochilm asdan ol- 
din unda changlanish jarayoni sodir boMadi. 0 ‘zidan changlanish 
hodisasi o ‘sim likni bora-bora aynitib, susaytirib q o ‘yishi mumkin. 
0 ‘zidan changlanadigan o ‘sim liklar ju m lasiga b u g ‘doy, suli, arpa, 
no‘xot, g ‘o ‘za, loviya, yeryong‘oq, pom idor va hokazolar kiradi. 
Ammo o ‘zidan changlanadigan k o ‘p o ‘sim liklarda chetdan chang­
lanish jarayoni ham b o ‘lib turadi.
Juda k o ‘p o ‘sim liklar chetdan changlanadi. C hetdan chang­
lanish tufayli o ‘sim lik irsiy xususiyati jihatidan sifatli boMadi, 
yashash sharoitiga m oslashish qobiliyati oshadi. Sham ol vositasi 
bilan changlanadigan o ‘sim liklar barg chiqarishdan oldin gullaydi. 
Bunday o ‘sim liklarda gul odatda m ayda, gul tevarakligi qobiqsim on 
yoki ju d a o ‘zgarib ketgan changdonlari pastga osilib turgan, urugchi 
lum shuqchasi esa uzun b o ‘lib guldan yuqori o ‘sgan b o ‘ladi.
Chetdan changlanadigan o ‘sim likning guli bir jinsli boMadi. 
IJ lam ing changlari mayda, qum q va ju d a k o ‘p b o ‘lganligidan 
kuchsiz sham olda ham to ‘zib uzoq joylarga uchib ketadi.
Shamol vositasida changlanadigan tol, terak, tut va y o n g ‘oq gul­
lari ni lupa ostida tekshirish mum kin.
K o‘pincha o ‘sim lik gullari hasharotlar yordam ida ham chang­
lanadi. H asharotlar gullarga undagi nektam ik (shiradon)dan foy- 
dalanish uchun qo ‘nadi. G ullam ing xushbo‘y hid tarqatishi yoki 
lang-barang b o ‘lib ochilishi hasharotlam i o ‘ziga ja lb etadi.

H asharotlar yordam ida changlanadigan o ‘sim lik gullari, odatda, 
yirik b o ‘ladi, m ayda gullar esa to ‘pgulga aylanadi. Bunday o ‘sim lik 
gullari ikki jinsli gullarda b o ‘ladi.
Changchilari k o ‘pincha urugchidan qisqa yoki, aksincha, uzun 
joylashadi. 0 ‘sim liklam ing har bir turi o ‘ziga xos rangda gullaga- 
nida, u n g a h ash a ro tla rn in g m a ’lum g u ru h ig in a u ch ib bo rad i, 
dem ak, m a ’lum turga m ansub o ‘sim liklargina o ‘zaro bir-birini 
changlantiradi.
M avrak, rayhonlam ing hasharotlar yordam ida changlanishga 
m oslashgan q o ‘shlabli gullarini lupada tekshirish mum kin: bunda 
gultojbarglam ing tuzilishiga changlarning o ‘m ashishiga va jo y - 
lashishiga e ’tibor berish zarur. G ullarda changlanish usullarini bel- 
gilab, to ‘pgullam ing sxem atik rasmi daftarga chiziladi.

Download 3,97 Mb.