Цьу \ / М. M o‘minov, A. Mamadaliyev, A. To‘xtaboyev botanikadan amaliy mashg‘ulotlar

m ikroskopning kichik, keyin esa katta qilib ko 'rsatadigan obyek­
tivida tekshiriladi.
G ‘o ‘za guli changdonining k o ‘ndalang kesim i m ikroskopda tek- 
shirilganda, uning to ‘rt xonadan iborat ekanligi k o ‘rinadi. Chang- 
donning m arkaziy qism ida ikkala changdonni ulab turadigan 
ulagich b o ‘ladi. Ulagich m arkaziy parenxim a to ‘qim adan iborat 
b o ‘lib, unda bitta o'tkazgich b o g ‘lam joylashgan. C hangdon sirt 
tom ondan epiderma va kutikula bilan qoplangan. Changdon uyalari- 
ning devori fibroz deb ataladigan qavat bilan qoplangan boMib, ichi 
gul changlari bilan toMa boMadi. G ‘o ‘za gulining changida har bir 
chang sirti ekzina deb ataladigan qalin,po‘st bilan o ‘ralgan boMadi. 
Ekzina qavatining sirtida tikan singari o ‘siqlar boMadi va o ‘siqlar 
yordam ida chang urug‘chi tum shuqchasida yaxshi ushlanib turadi. 
Changing b a ’zi joylarida teshikchalar ham boMadi.
V oyaga yetgan chang vegetativ - katta, generativ - kichik hu- 
jayralardan iborat boMadi. Yetilgan chang o ‘sishida undagi intina 
chang naychasini hosil qiladi, bu naycha ekzina (p o ‘st) teshigi 
orqali tashqariga chiqadi. G enerativ hujayra esa boMinib, ikkita 
sperm iy hosil qiladi.
G ‘o ‘za guli changining rasmi daftarga chizib olinadi va uning 
qismlari yozib q o ‘yiladi.
U ru g ‘chi - ginetseyning tuzilishi. Gul m arkazida bir yoki bir 
nechta urug‘chi joylashadi. H ar bir urug‘chi bitta yoki bir nech- 
ta birikkan u ru g‘chi bargdan rivojlanadi. U rug‘chi uch qismdan: 
ogMzcha, ustuncha va tugunchadan iborat. Tuguncha urug‘chining
asosiy qismi hisoblanadi.
U rug ‘chi bargining yuqorisi, 
odatda, birikm asdan ochiq qo- 
ladi, y a ’ni tum shuqchaga ayla- 
nadi. Tum shuqcha qirralari tugun­
cha xonalarining sonini bildiradi. 
OgMzchaning vazifasi chang qabul 
qilishdir. Tuguncha bilan tum shuq-
46- rasm.
Tugunchalaming ko'rinishi: 
cha 0 1) ustki tuguncha; 2) ostki tuguncha.

47- rasm.
Har xil tugunchalaming ko‘ndalang kesimi 
a) bir mevabargning bir xonasi; b) to‘rtta mevabargli 
tugnnchaning bitta xonasi; d) ikki mevabargli tugun- 
chaning ikki xonasi.
1) tuguncha devori; 2) uyasi; 3) urug'kurtak
Tuguncha gul o ‘rnida qanday 
joylashishiga qarab yuqorigi, 
pastki va o ‘rta tuguncha deb 
ataladi (46- rasm). Ustki tu- 
gunchada g u l qismlari tugun­
cha ostiga o ‘m ashadi. Buni 
olcha, o ‘rik gullarida k o ‘rish 
mumkin. Pastki tugunchada, 
aksincha, gul b o ‘laklari tu­
guncha o ‘m iga joylashadi.
M asalan, q oqio‘tda, behida, 
olmada. Tuguncha hosil qi- 
luvchi urug‘chi barglari soniga qarab bir xonali, ikki xonali va k o ‘p 
xonali b o ‘lishi mum kin. Tugunchaning ichki b o ‘shlig‘ida urug‘- 
kurtaklar joylashgan. U ru g ‘kurtaklar soni o ‘sim liklarda turlicha, 
masalan, k o ‘knorida bir necha m ing b o ‘lishi m um kin (47- rasm).
Gul u rug‘chi va changchisining bor-yo‘qligiga qarab, bir jinsli, 
yoki ikki jinsli b o ‘ladi. Ikki jinsli gullarda chanchi ham urug‘chi 
liam b o ‘ladi. Bir jinslilarda esa yo urug‘chi, yo changchi b o ‘ladi. 
M asalan, qovoq, qovun, m akkajo‘xori guli ayrim jinsli gullarga ki­
radi.
Ayrim jinsli gullar bitta o ‘sim likda joylashsa, bir uyli 
0‘sim- 
liklar deb ataladi. M asalan: qarag‘ay, tarvuz, yongoq, qovun. A gar 
changchi guli bir o ‘sim likda, urug‘chi gul ikkinchi o ‘sim likda 
bo‘lsa, ikki uyli o ‘sim lik deyiladi. M asalan: pista, nasha, tol, terak, 
/aran g daraxti va boshqalar.

Download 3,97 Mb.