Цьу \ / М. M o‘minov, A. Mamadaliyev, A. To‘xtaboyev botanikadan amaliy mashg‘ulotlar

Umumiy tushuncha.
N ovda -
o ‘sim likning asosiy vegetativ or- 
ganlaridan biri. Bargli poya novda 
deb ataladi. N ovdalam ing barg 
birikmasi qismi b o ‘g ‘im deyiladi.
Bir b o ‘g ‘im bilan ikkinchi b o ‘g ‘im 
oraligMga b o ‘g ‘im oralig‘i deyila­
di. Barg to ‘kilib ketgandan keyin, 
poyada uning о ‘m i qoladi. Barg 
o ‘rnida o ‘tkazuvchi to ‘qim a izi 
nuqtasim on o ‘sib turadi.
N ovda o ‘sib chiqishiga, bajara- 
digan vazifasiga, rivojlanish dara- 
jasi va joylanishiga qarab bir necha
•i u и j - XT 
л 1 
• 
3 - barg qo‘ltig‘idagi kurtaklar.
xil bo ladi. N ovdalar yer ostidami 
yoki ustida kurtakdan taraqqiy eta- 
di (31- rasm).
Paydo b o ‘lishiga k o ‘ra novdalar asosiy, yon va q o ‘shimcha 
novdalarga boMinadi, ularning ham m asi kurtakdan o ‘sib chiqadi. 
Asosiy poya em brion kurtakchasidan hosil boMadi. Y on novdalari 
q o ‘ltiq kurtakdan o ‘sadi, q o ‘shim cha novda tinch holatda yot- 
gan q o ‘shim cha kurtakdan o ‘sib chiqadi. Bu q o ‘shim cha kurtak 
bo‘g ‘im oralig‘ida, daraxt tanasining keksa qism ida, ildizda, hatto 
bargda paydo boMishi mumkin.
Novda bajaradigan vazifasiga k o ‘ra vegetativ va generativ 
boMadi. V egetativ novdada b o ‘gim oraligM uzun boMib, bunda as- 
sim ilatsiya vazifasini bajaruvchi barglar hosil boMadi. G enerativ 
novdada b o ‘g ‘im oraligM ju d a qisqa boMib, unda gul va m eva hosil 
boMadi.
Novdaning shoxlanishi to ‘rt xil, y a ’ni dixotom ik, soxta dixito- 
mik m onopodial, sim lodial boMadi.
Dixatomik shoxlanish k o ‘pincha tuban o ‘sim liklarda uchraydi. 
Bu xil shoxlanishda o ‘simlik tanasining o 'sish nuqtasi hujayralari

b o ‘linib, ikkita bir-biriga teng b o ‘lgan yangi novda hosil qiladi. Bu 
yangi novdalar ham, o ‘z navbatida, shu xilda b o ‘linib o ‘sa boradi.
Soxta dixotom ik shoxlanish siren, chinnigul, soxta kashtan kabi 
o ‘sim liklarda ko'rinadi. Bunda uchki kurtak gullash bilan tugalla- 
nadi yoki qurib tushib ketadi. Buning o ‘m ida iz qoladi. Gul yoki 
kurtak bir vaqtda o ‘sa boshlab, ayri hosil qiladi. Bu yangi novdalar 
ham, o ‘z navbatida, shu xilda shoxlay boradi.
M onopodial shoxlanishni qarag‘ay, m irzaterak, sarv, archa kabi 
daraxtlarda k o ‘rish m um kin. Bunda uchki kurtak asosiy novda ho­
sil qiladi. Bu novdada k o ‘p yon novdalar o ‘sib chiqadi. Yon novda- 
lam ing o ‘sishi asosiy novdaning o ‘sishidan ancha orqada qoladi.
Sim podial shoxlanish chinor, qayrag‘och, y o n g ‘oq, o ‘rik, olm a 
kabi daraxtlarda uchraydi. Bunda uchki kurtak qurib, o ‘sm ay qola­
di yoki tikanga aylanadi. 0 ‘sim likning uchki kurtak ostida jo y lash ­
gan yon kurtaklar hisobiga o ‘sadi. Yon kurtakdan chiqqan novda 
uchidagi kurtak ham qurib, yana uning ostidagi kurtak o ‘sadi, 
o ‘sim likning o ‘sishi shu xilda davom etadi, natijada novda tizza- 
lanish shaklida o ‘sadi. M evali daraxtlam ing sim podial shohida gul 
va m evalar paydo boMadi.
Shakli o ‘zgargan novdalar yer ustida va yer ostida boMadi. Yer 
usti novdalar jum lasiga: kurtak, jingalak, gajak, tikan,gullar kiradi.
' ' 0 ‘sim lik yer osti novdasi orqali qishlaydi, k o ‘payadi ham da 
oziq m oddalar zaxirasini to ‘playdi. Bunday novdalarga 
0‘simlik- 
ning ildizpoyasi, tuganagi, piyoz kiradi.

Download 3,97 Mb.