Цьу \ / М. M o‘minov, A. Mamadaliyev, A. To‘xtaboyev botanikadan amaliy mashg‘ulotlar

Ishlash tartibi.
M akkajo‘xori poyasidan tayyorlangan kes­
ma preparati m ikroskopning sal katta qilib k o ‘rsatadigan obyek­
tivida tekshirilsa, uning, asosan, parenxim a hujayralaridan iborat 
ekanligi, buning oralarida k o ‘p m iqdorda yopiq nay tolali naylar 
b o g ‘lami borligi k o ‘rinadi. Tolali naylar b og‘lam ida p o ‘sti qalin, 
ilm a-teshik ikkita yirik naydan boshqa yana diametri kichik, spi­
ral va halqasim on bir necha naylar boTadi. A na shulam ing ham- 
masi ksilem a elem entidan iboratdir. Plastinka shaklida to ‘rsimon 
naychalar b o ‘ladi. Bunga protoplazm a bilan to ‘lgan y o ‘ldosh 
hujayralar kelib tushadi. Bundan tashqari, floem a tarkibiga ich­
ida zaxira m oddalari b o ‘ladigan parenxima- hujayralari kiradi. 
M akkajo‘xorining lub tolalari boTm aydi. K silem a va floemani 
p o ‘sti ju d a qalin b o ‘lgan sklerenxim a m exanik to ‘qim asi o ‘rab ol- 
gan b o ‘ladi. M akkajo‘xorining m ikroskopda k o ‘ringan yopiq tolali 
naylar b o g ‘lam larining rasm i daftarga chizib olinadi.
17- mashg'ulot.
Q ovoqning o ‘tkazuvchi nay-tolali 
bogMamini tekshirish
Asbob va materiallar:
m ikroskop, qovoq poyasidan tayyorlan­
gan mikropreparat.
Ishlash tartibi.
M ikropreparat m ikroskop ostida k o ‘riladi. 
0 ‘tkazuvchi b o g ‘lam qovoq poyasida ikkita doira shaklida jo y la­
shadi. Ichki doira bo g ‘lami yirik, tashqi doira bogMami m ayda 
b o ‘ladi. Yirik bogTam m ikroskopda k o ‘rish uchun kattalik qiladi, 
shuning uchun preparatni siljitib, m ayda bogTam i qidirib topila­
di. Shu ravishda ayrim bogTam tuzilishi k o ‘zdan kechirilsa p o ‘sti 
qalin ksilem a naylarini va floem aning to ‘rsim on naylarini k o ‘rish 
mum kin. Floem a lub b o g ‘lam ining tashqi va ichki tom onida 
joylashgan b o ‘ladi, shuning uchun bu xildagi bo g ‘lam bikollateral 
b o g ‘lam deb ataladi. Floem ada to ‘rsim on naylar yaqqol k o ‘rinib 
turadi, buni kattaligidan teshikli plastinkasidan topib olsa b o ‘ladi. 
To‘rsim on naylargan ichida protoplazm asi b o ‘lgan, uchburchak

koMinishli m ayda y o ‘ldosh hujayralar kelib tutashadi. Floema 
tarkibida yuqorida ko ‘rsatib o ‘tilganlardan tashqari, yana lub tolasi 
va g ‘am lovchi parenxim a b o ‘ladi. Lubning barcha elem entlari (lub 
tolasini q o ‘shm aganim izda) hujayra p o ‘sti uncha qalin b o ‘lmagan 
sellulozadan iboratdir. K silem a tarkibiga hujayra p o ‘sti har xil qa- 
linlikda b o ‘lgan spiral to ‘rsimon, halqasim on nayiar kiradi. N ay­
iar tevaragida va oralig‘ida hujayra p o ‘sti qalinlashgan y o g ‘ochlik 
parenxim asi va y o g ‘ochlik tolalari joylashadi.
O chiq nay-tola b og‘lamida lub tolasi bilan y o g ‘ochlik tolasi 
orasida to ‘g ‘ri to ‘rtburchak k o ‘rinishida sal c h o ‘ziq hujayralardan 
iborat kam biy joylashadi. Kam biy hujayralari to ‘g ‘ri qator shak­
lida joylashib, p o ‘sti ichida tirik m odda boMadi va tez boMinib 
ko‘payib turadi. B uning natijasida ichki tom ondan y o g ‘ochlik hu­
jayralari, tashqi tom onidan lub hujayralari vujudga kelib turadi. 
Shunday qilib, bogMam yo g ‘ochlik va lubning k o ‘payishi hisobiga 
yo ‘g ‘onlasha boradi. K am biydan paydo boMgan bu yangi element- 
lar ikkilamchi lub va ikkilam chi y o g ‘ochlikka ichki tom onidan, ik­
kilamchi lubga tashqi tom onidan (prokam biy ishtirokida vujudga 
kcladigan) dastlabki y o g ‘ochlik va dastlabki lub kelib tutashadi. 
Kambiyli m ana bunday nay-tola bogMamga ochiq bogMam deyiladi. 
Qovoq palagi poyasidagi yuqorida sanab oMilgan nay-tola bogMam 
elementlari m ikroskopning katta qilib koMsatadigan obyektivida 
Ickshirilib, rasmi daftarga chizib olinadi.

Download 3,97 Mb.