Tizim arxitekturasi va interfeysi

“Universitet” dasturiy ta’minoti C# dasturlash muhitida yaratilgan bo‘lib, u asosan oson o‘rganiluvchan dasturlash tili bo‘lib, foydalanuvchi uchun tushunarli tildir. Dasturiy ta’minotdan foydalanish yo‘riqnomasi shundan iboratki bu dasturiy ta’minotni ochib berishdan iborat. Har bir sahifa o‘ziga tegishli ma’lumotlar va parametrlar bilan ifodalanadi. Dastur arxitekturasi quyidagicha asosan quyidagi qismlardan tashkil topgan

Bosh sahifa

Fakultetlar

“Bosh sahifa”da tizim nasvigatsiyasi, hozirda tizimda qancha fakultet, yo’nalishlar, guruhlar va talabalar kiritilgani haqidagi ma’lumotlarni ko’rish mumkin va yana tizim interfeysida uz, ru va en tugmalari mavjud bo’lib, foydalanuvchi ushbu tugmalarni bosgan tizim belgilangan tildagi ma’lumotlarni aks ettiradi.

Ushbu formasida ham yo’nalish haqida to’la qonli ma’lumot olish va yo’nalishlar ro’yxatini ko’rish , shu bilan birgalikda ma’lumotlar ustida ma’lum bir ishlarni amalga oshirish mumkin:

Har bir yaratilgan dasturiy mahsulot o‘zining dasturiy va texnik ta’minotiga ega.

• 
  Monitor;
  
• 
  Sichqoncha;
  
• 
  Klaviatura;
  
• 
  Case .
  

• 
  Operativ xotira - 256 Mb;
  
• 
  Protsessor – Intel(R) CPU 2.00 GHz;
  
• 
  Doimiy xotira - 80 Gb;
  
• 
  Materinskiy plata.
  

• 
  Windows XP sp2 OT;
  
• 
  Net FrameWork 2.0.
  

Dasturiy ta’minot ishga tushgandan so’ng bosh oyna hozirgi vaqtgach tizimga kiritilgan ma’lumotlar soni haqidagi ma’lumot chiqadi. Ya’ni tizimga qancha fakultet, yo’nalish, guruh va talabalar kiritilgani soni ko’rishimiz mumkin. Yuqori chap burchak 3 ta uz, ru va en nomli tugmalar joylashgan bo’lib, ushbu tugamalar orqali foydalanuvchi grafik interfeysi o’zgartirish mumkin.

Shuni alohida ta’kidlash kerak foydalanuvchi grafik interfeysni faqat bosh oynada o’zgatirish mumkin. Bosh oynada qaysi til tanlanagan bo’lsa, boshqa qo’shimcha oynalarda ham shu tilga mos foydalanuvchi grafik interrfeysi quriladi. Dasturda boshqa tilga o’tish uchun bosh oynaga o’tish talab qilinadi.

Dasturda bosh forma bilan qo’shib hisoblangan jami 5ta oynadan tashkil topgan bo’lib, bu fakultetlar, yo’nalishlar, guruhlar va talalabalarni tahrirlash formalaridan iborat.

Foydalanuvchi menyular satri orqali biror menyu tanlanga tahrirlash ichki menyu hosil bo’ladi. E’tiborli tomoni ichki menu nomi bir xil bo’lgani bilan ushbu menyularga murojaat qilinda turli formalar hosil bo’ladi. Bosh menyu esa vaqtincha ya’ni asosiy formaga qaytgunga qadar yashirib qo’yiladi. Ushbu jarayon orqali foydalanuvchi bir forma ishlaganiga qadar boshqa forma xalaqit bermasligi ta’minlagan.

Foydalanuvchi tominidan biror bir til tanlanganda tizim foydalanuvchi grafik interfesyini o’zgartirishda dasturiy ta’minotdan quyidagi o’zgarish hosil bo’ladi:

Dasturiy ta’minot sinflari orasida foydalanuvchi grafik interfeysi chiquvchi so’zlar yagona katologda, “Langs” katologida saqllandi. Lekin ushbu so’zlar qaysi tilde ekanligiga qarab har bir til uchun bitta fayl ajratilgan. Bunda o’zbek tilidagi so’zlar uchun uzbek.ini, rus tilida so’zlar uchun russian.ini va ingliz tilidagi so’zlar uchun english.ini fayllarrida bunda tashqari ushbu katologda config.ini fayl ham mavjud bo’lib, ushbu fayl tizimdagi sozlashlari o’z ichiga oladi.

Tizimda belgilangan til bo’yicha dastur kerakli faylga murojaat qiladi va tizim belgilangan tilga mos so’zlarni oladi. Undan so’ng tizim foydalanuvchi grafik interfeysini belgilangan til til bo’yicha quradi.

Dasturiy ta’minotdan chiqish uchun foydalanuvchidan windows muhitidagi dasturlar kabi chiqish tugmasi bosishi yoki bosh sahifa menyusidagi “chiqish” ichki menyu kabi chiqishni amalga oshirishi mumkin.

Ikkinch bob bo’yicha xulosa

Malakaviy bitiruv ishining ikkinchi bob mavzusi dasturni yaratishda qo‘llanilgan dasturiy vositalar va tizim interfaysi. Bunda C# muhiti, foydalanish yo‘riqnomasi va tizim interfeysi bo’limlarida to’xtalib o’tilgan. Ushbu ikkinchi bob birinchi bo’limda C# dasturlash tilining asosiy operatorlari va ular dastur yozish redaktori, C# dasturlash tili va standart kutubxonalardan iboratligi. C# da arifmetik amalar, mantiqiy solishtirish operatorlari, boshqaruv ifodalari, dastur ijro strukturalari, qiymat berish operatorlari, oshirish va kamaytirish operatorlari haqida. Bobning ikkinchi bo’limida esa tizimning arxitekturasi va interfeysi haqida. Foydalanuvchining grafik interfeysdan foydalanish qulayligi va foydalanuvchi tomonidan kiritilayotgan ma’lumotlar to’liqligini ta’minlashi, to’liq bo’lmagan holda uni oluvchi choralarning mavjudligi haqida. Bobning uchinchi bo’limida esa dasturiy texnik ta’minoti va foydalanuvchi uchun grafik interfeysdan foydalanish yo’riqnomasi haqida. Texnik ta’minotga kompyuterning asosiy qurilmalari, dasturiy ta’minotga esa operatsion tizim, foydalanuchi uchun grafik interfeysdan foydalanish yo’riqnomasiga foydalanuvchi grafik interfeysdan qanday tartibda foydalanishi haqida to’xtalib o’tilgan.

Malakaviy bitiruv ishi ikki bobdan iborat bo`lib uning birinchi bob mavzusi dasturlash tarixi va uning istiqboli haqida bo`lsa ikkinchi bobi esa dasturni yaratishda qo‘llanilgan dasturiy vositalar va tizim interfaysi haqida. Birinchi bobda dasturlash tillari va ularning kelib chiqishi, оb’еktgа mo‘ljаllаngаn dаsturlаsh hamda fayl tizimlari: afzalliklari va kamchiliklari bo’limlarida to’xtalib o’tilgan. Bunda birinchi bo’limda birinchi EHM lar uchun dasturlani dasturchilar mashina kodi tilida yozilganligi. Bu juda qiyin va uzoq vaqt talab etadigan jarayon edi. Dastur tuzishni boshlash va ishlatib ko’rish orasida ancha vaqt o’tar edi. Bunday muammolarni yеchish faqatgina dasturlash jarayonini rivojlantirish, optimizatsiya qilish orqaligina bajarilishi mumkin edi. Dasturchilar mеhnatini iqtisod qiluvchi bunday “jixoz” o’rnini qism dasturlari egalladi. 1944 yil avgustida rеlеli “Mark-I” mashinasi uchun Grеys Xoppеr (dasturchi ayol, AQSh ning dеngiz ofitsеri) boshchiligida sin x ni hisoblovchi qism dasturi yozilabligi haqida so’z yuritilgan. Ikkinchi bo’limda funksiyalar nima uchun kerakligi, funksiya o‘zi nima ekanligini tushuntirib o’tilgan. Dasturlashda, xuddi matematikadagi kabi, unga bog‘liq ko‘pgina argumentlarning uning ko‘pgina ma’nolarida aks etilishi, funksiya argumentning har bir ma’nolari jamlanmasi uchun uning bajargan ishi natijasi sifatida qandaydir ma’no qaytarishi, funksiyalar o’zi nima uchun kerakligi misollar bilan oydinlashtirib o’tilgan. Uchinchi bo’limda esa fayl tizimlari haqida so’z yuritilgan bo’lib, bunda hozirgi operatsion tizmlarda ishlatiluvchi faylar haqida. Ushbu fayl tizimlaring asosiy yutug’i, unung standart strukturaga ega ekanligi haqida so’z yuritilgan.

Malakaviy bitiruv ishining ikkinchi bobida esa C# muhiti, foydalanish yo‘riqnomasi va tizim interfeysi bo’limlarida to’xtalib o’tilgan. Ushbu ikkinchi bob birinchi bo’limda c# dasturlash tilining asosiy operatorlari va ular dastur yozish redaktori, c# dasturlash tili va standart kutubxonalardan iboratligi. C# da arifmetik amalar, mantiqiy solishtirish operatorlari, boshqaruv ifodalari, dastur ijro strukturalari, qiymat berish operatorlari, oshirish va kamaytirish operatorlari haqida. Bobning ikkinchi bo’limida esa tizimning arxitekturasi va interfeysi haqida bo`lib, foydalanuvchining grafik interfeysdan foydalanish qulayligi va foydalanuvchi tomonidan kiritilayotgan ma’lumotlar to’liqligini taminlashi, to’liq bo’lmagan holda uni kiritmaslik choralarning mavjudligi haqida. Bobning uchinchi bo’limida esa dasturiy, texnik ta’minoti va foydalanuvchi uchun grafik interfeysdan foydalanish yo’riqnomasi haqida. Texnik ta’minotga kompyuterning asosiy qurilmalari, dasturiy ta’minotga esa operatsion tizim, foydalanuchi uchun grafik interfeysdan foydalanish yo’riqnomasiga foydalanuvchi grafik interfeysdan qanday tartibda foydalanishi haqida to’xtalib o’tilgan.

Ushbu malakaviy bitiruv ishidan maqsad ko’p tilli foydalanuvchi grafik interfeysini yaratishdan iborat. Bunda foydalanuvchi tomonidan belgilangan til bo’yicha foydalanuvchi grafikgini yaratiladi.

Tizimning har bir oynasida belgilangan til bo’yicha so’zlarni chiqaramiz. Bizda har bir til bo’yicha bittadan fayl mavjud bo’lib, fayllarda bo’limlar, o’zgaruvchilar va o’zgaruvchilarning qiymatilari mavjud. Ushbu fayllarda bo’limlar va o’zgaruvchilar bir xil. Lekin tilga qarab o’zgaruvchilarning qiymati har xil. Foydalanuvchi tanlagan til bo’yicha tizim ushbu faylardan ma’lumotlarni o’qiydi.

Bitiruv malakaviy ishidan foydalanib, windows muhidagi dastrularda ko’p tilli foydalanuvchi grafik qurish mumkin. Bundan tashqari ushbu ish o’rganish jarayonida faylarda ma’lumot o’qish, yozish va o’chirish kabi texnologiyalardan ham o’rganish mumkin.

1. 
   I. A. Karimov. “Yuksak manaviyat yengilmas kuch” Toshkent, Ma’naviyat 2008y
   
2. 
   S.S.
   Toshkent - Markaziy Osiyoning eng yirik qadimiy shaharlaridan biri - O‘zbekiston Respublikasining poytaxtidir. Oʻrta Osiyoning yirik sanoat-transport chorraxasi va madaniyat markazlaridan biri. Mamlakatning shimoli-sharqiy qismida, Tyanshan togʻlari etaklarida, 440–480 m teppalikda, Chirchiq daryosi vodiysida joylashgan.
   Qosimov. Axborot Texnologiyalari, Toshkent, Aloqachi, 2006; 369 b.
   
3. 
   A.Troelsen - Pro C# 2005 and the .NET 2.0 Platform. 3rd edition. 2005
   
4. 
   A.I. Tixonov. «Publikatsiya dannix v Internet» Uchеbnoе posobiе. Moskva Izdatеlstvo «Мир» 2000
   
5. 
   Фокс Дж. Программное обеспечение и его разработка. М.: Мир, 1985.
   Moskva (rus. Москва) - Rossiya Federatsiyasi poytaxti, Moskva viloyati markazi, federal ahamiyatidagi shahar. Rossiya Federatsiyasining yirik siyosiy, iqtisodiy, ilmiy va madaniy markazi. Moskvada Rossiya Federatsiyasi Prezidenta, Federal Majlis, Rossiya Federatsiyasi hukumati, Konstitutsiyaviy Sud, Oliy Sud, Oliy arbitraj sudi, Rossiya Federatsiyasi Prokuraturasi qarorgohlari joylashgan.
   
   
6. 
   Павел Агуров. C# Сборник рецептов: -Москва: Санкт-Петербург, 2008г. - 432 с.
   
7. 
   Лабор В. В. Создание приложений для Windows: -Москва: Харвест, 2003. - 384 с.
   
8. 
   Шилдт Герберт. Полный справочник по С#:-Москва: Издательский дом "Вильяме", 2004г. -752 с.
   
9. 
   Aripov M.M, Imomov T, Irmuhamedov Z.M va boshqalar. Informatika va axborot texnologiyalari: -Toshkent: O’zbekiston, 1-qism. 2002y, 2-qism. 2003y, -168b.
   
10. 
    Aripov M.M. Informatika va hisoblash texnikasi asoslari: -Tashkent: O’zbekiston,2001y,-180b.