Yog‘och buyumlarni biriktirish uchun yelimlar

115 
materialga mustahkam biriktiriladi. Ular bilan sovuqiayin ham, issiq holda ham 
biriktirish mumkin. 
5.6. Kauchuklar asosidagi yelimlar. 
Rezinalarni o‘zaro (masalan, avtomobil kameralarini ta’mirlashda), 
shuningdek rezinani shisha, metall va boshqa materiallarga biriktirishda 
sovuqiayin qotadigan rezina yelimlaridan (BKP-15, 16, 17, K/1M-1,4508 va 
boshqalar) foydalaniladi. Ular tabiiy yoki sintetik kauchuklarni organik 
erituvchilarda, ko‘pincha «ra/ioiua» benzinida (benzinning 80-120°C haroratlar 
oralig‘ida qaynab bug‘lanadigan tor fraksiyasi) eritib tayyorlanadi. Xona 
haroratida yelimlab biriktirish uchun 24 soat kifoya. Lekin sovuqiayin 
yopishtirilgan birikmaning mustahkamligi, issiqqa chidamliligi past (60-80°C) 
bo‘ladi (BKP-16,17 yelimlarniki 150°C). Qaynoq holda vulkanizatsiyalash 
jarayoni 140— 150°C haroratda bajariladi. Bunda olinadigan birikmalarning 
mustahkamligi 
ko‘pincha 
asosiy 
materialnikidan 
qolishmaydi. 
Vulkanizatsiyalanmaydigan 
kauchukdan 
tayyorlangan 
buyumlarni 
po‘lat, 
aluminiy, jezga mustahkam yopishtirish uchun qaynoq leykonat yelimidan 
foydalaniladi. Birikma 150°C gacha haroratda ishlay oladi. Tayyor yelimni 1,5 yil 
saqlash mumkin. Bu yelim elastik, neft mahsulotlari ta’siriga chidamli birikma 
hosil qiladi. 
O‘z-o‘zidan vulkanizatsiyalanadigan 88N va 88NF1 yelimlaridan amalda 
foydalanish qulay (yelim tarkibida vulkanizatsiyalanishni tezlatgich va 
faollashtirgich bo‘lga-ni sababli u xona haroratida bir sutka davomida 
vulkanizatsiyalanadi) olingan birikma ancha mustahkam chiqadi. Agar biriktirish 
yelimini 50°C gacha qizdirib bajarilsa, birikmaning mexanik mustahkamligi 
yanada ortadi. Neft mahsulotlari ta’siriga chidamaliligining pastligi bu 
yelimlarning kamchiligidir. Agar kremniyorganik kauchukdan olingan issiqqa 
chidamli rezinalarni metallarga biriktirish lozim bo‘lsa, KT-25,KT-30 va boshqa 
yelimlarni ishlatish mumkin. Bu yelimlar kremniyorganik smolalar asosida 
tayyorlanadi, 200°C haroratgacha bardosh beradi. 

116 
Yelimlab biriktirish jarayoni sirtlarni ma’lum darajada tayyorlashni talab 
qiladi. Mustahkam birikma olish uchun sirtlar bir xil g‘adir-budurlikka ega bo‘lishi 
kerak. Buning uchun aluminiy, qalay, keramika, chinni, rezina kartonga jilvir 
qog‘oz bilan, qora metallar, qattiq qotishmalar, ba’zi plastmassalarga pitra bilan 
ishlov beriladi. Yog‘och buyumlar egov bilan tozalanadi. Ba’zi metall va 
qotishmalar (aluminiy, magniy, mis, xromlangan buyumlar) uchun sirtlarni kislota 
yoki ishqorli vannalarda xurushlashga va boshqa operatsiyalarni bajarishga to‘g‘ri 
keladi. Polietilen va ba’zi boshqa plastmassalardan tayyorlangan buyumlarga 
sulfat kislota eritmasi bilan ishlov beriladi. YOpishtirishdan oldin detallar benzin, 
aseton, yuvish vositalari bilan yog‘sizlantiriladi. Yelimlab biriktirilgan detallar 
ta’mirlanayotganda ulardagi eski yelimni qirib tashlash zarur. 
Bo‘yalgan sirtlar yuvish vositalari bilan yuviladi va jilvir qog‘oz bilan 
ishqalanadi (kuch tushmaydigan konst-ruksiyalarning sirtlari) yoki bo‘yoq qatlami 
butunlay qirib tashlanadi. Tayyorlangan sirtga yelim, odatda, cho‘tka bilan 
kamdan kam hollarda pulverizator yoki shpatel bilan yelim pastalari surtiladi. Bu 
jarayonni mexanizatsiyalashtirish uchun ko‘pincha yelim surtadigan jihozlardan 
foydalaniladi. 
Odatda, biriktiriladigan sirtlar va yelim pardasining issiqdan chiziqli 
kengayish koeffitsienti turlicha bo‘ladi. Shu sababli yelimni sirtga mumkin qadar 
yupqa qilib surtish zarur. Faqat shundagina birikma mustahkam chiqadi. Yelim 
pardasining qalinligi 0,25 mm dan oshmasligi kerak. 
Yopishqoq lentalardan foydalanish sohasi ancha kengaya-di: ular 
izolyasiyalarni ta’mirlashda, metallarni korroziyala-nishdan saqlashda, sirtlarni 
bo‘yash yoki galvanik qoplamalar hosil qilishda ishlatiladi. Bundan tashqari, ular 
buyumlarni markalashda, o‘rashda ham ishlatiladi. Lentalar qog‘oz, sel-lofan, 
polietilen, lavsan, polivinilxloriddan tayyorlanadi va ullarga yelim surtiladi. 
Ularning afzalligi shundaki, deyarli barcha sirtlarga yaxshi yopishadi, yopishtirish 
uchun maxsus uskuna talab qilmaydi. Tayyor holda chiqariladi. 

Download 1,92 Mb.