Mashg’ulot yakuni
1.Faol ishtirok etgan o’quvchilarning javoblarini izohlab
baholaydi va rag’batlantiradi
Uyga vazifaning berilishi
2.Kelgusi mashg’ulotga vazifa va uni bajarish yuzasidan
yo’riqnoma beradi
Baholari bilan
tanishadilar
Vazifani yozib
oladilar
19-Mavzu: Trikotaj matosining zamon moda yo’nalishidagi o’rni.
Reja:
1.
Trikotaj matosini kelib chiqishi
2.
Trikotajdagi cho’ziluvchanlik va deformatsiya
3.
Trikotaj matosidagi chok xaqi
Tayanch iboralar
: to’quvchilik, paypoq, qo’lqop, assortiment, estetik, cho’ziluvchanlik
va deformatsiya, Jun, kapron, tabiiy ipak, paxta, viskoza, sintetik
To'quvchilikning rivojlanishini o'rta asrlarning ikkinchi yarmidan kuzatish mumkin.
XV—XVII
asrlarda
kapitalistik
ishlab
chiqarishning keskin rivojlanishi boshlanadi.
XV asrning oxiridan boshlab to'quv
buyumlarining ilk namunalari paypoqlar va
qo'lqoplar to'qila boshladi.
1798-yil
Fransiyada
birinchi
aylana
trikotaj mashinasi ixtiro etilgan. Shu davrdan
boshlab qo'lda to'qilgan buyumlar bilan bir
qatorda to'quv mashinasida to'qilgan buyumlar ham qo'llanib keldi. Bunga XIX va XX
asrlar jurnallari guvoh.
Qo'lda turli sviterlar, yopinchiqlar, bolalar jemperlari va hokazolar to'qilgan.
Kiyimdagi nafislikka naqshlar xilma-xilligi, tola ranglari va ilmoqlar to'qimi bilan
erishilgan.
Qo'l bilan to'qish vaqtida buyum tayyor shaklda (paypoq, qo'lqop) yoki uning alohida
qismlari (kiyimning old va ort bo'laklari, yenglari) to'qilgan.
Keyinchalik trikotaj mashinalar takomillashishi natijasida metrajli trikotaj matolar va
aylana matolar to'qilgan.
Dastlab trikotaj buyumlari assortimenti paypoqlar, qo'lqoplar, bosh kiyimlari bilan
cheklangan, keyinchalik ich kiyimlari va sport kiyimlari ishlab chiqarish boshlangan.
Keyingi bosqichda bu assortimentga ayollar, erkaklar va bolalar jiletlari, jemperlari,
poluverlari qo'shiladi.
Trikotaj
ishlab
chiqarishning
asosiy
xususiyatlari
texnik
taraqqiyotda
to'quv
jihozlarining yuqori samaradorligi va turli
tolalarga
ishlov
berishning
keng
imkoniyatlaridan iborat.
Trikotaj
sanoati
xodimlarining
asosiy
vazifalari
buyumlar
assortimentini
kengaytirish va kiyim sifatini yaxshilashdan
iborat. Bu maqsadga yangi turdagi trikotaj
tolalarni ishlab chiqarishni kengaytirish, ishlab chiqarishning texnologik jarayonlarini
takomillashtirish, zamonaviy estetik talablarga javob beradigan trikotaj buyumlarini
loyihalashni va ko'plab ishlab chiqarishni yo'lga qo'yish bilan erishish mumkin.
Trikotaj buyumni konstruksiyalashda matoning xususiyatlarini inobatga olgandagina
trikotaj buyum talabga javob beradi.
Cho'ziluvchanlik—trikotaj
matoning
asosiy
xususiyatlaridan
biri
bo'lib,
konstruksiyalashda buni e'tiborga olish zarur. Kuchli ta'sir ostida trikotaj mato cho'ziladi
va daformatsiyalanadi, lekin ta'sirdan o'tgandan so'ng u qisman yoki to'liq o'z shaklini
tiklaydi.
Trikotajda egiluvchan daformatsiya
qancha ko'p bo'lsa, buyum gavdaga
shuncha mos tushadi va o'zining asl
holatini saqlab qoladi. Trikotajda qoldiq
daformatsiya qancha ko'p bo'lsa, buyum
shuncha tez foydalanish davrida asl
holatini yo'qotadi va yaroqsiz holga
keladi.
Cho'ziluvchanlik va qayishqoqlik xususiyatlari trikotaj matoning to'qilishiga va ipning
tolasi tarkibiga bog'liq. Jun, kapron, tabiiy ipak, paxta, viskoza, sintetik tolalar
qayishqoqlik xususiyatiga ega.
Ko'pgina trikotaj matolar bo'ylama va enlama cho'ziluvchan bo'ladi. Eniga cho'zilganda
matoning uzunligi qisqaradi.
Eniga cho'ziluvchanlik darajasiga ko'ra trikotaj matolar 3 guruhga bo'linadi: kam,
o'rtacha va juda cho'ziluvchan matolar. Erkaklar va ayollar buyumiga mo'ljallangan har
guruh matoga minimal miqdorida eniga tikish haqi qo'yish tavsiya etiladi.
3-jadval
Ayollar va erkaklar kiyimiga eniga tikish haqqi qo'yish
Matoning choziluvchanlik
guruhi
Matoning eniga choziluvchanligi (%
hisobida)
Tikish haqi (sm
hisobida)
I
0 dan 40 gacha
+2
II
40 dan 100 gacha
0
III
100 dan ortiq
-2
Yosh bolalar kiyimida eniga tikish haqi ko'proq qo'yiladi.
1.
guruh cho'ziluvchan matolarga asosan reshal va reshal-vertal matolar, aylanafangli
dastgohlarida to'qimasi presslangan matolar kiradi.
2.
guruhga tekisfangli va aylanafangli dastgohlarida tabiiy tolalardan to'qilgan barcha
matolar mansub.
3.
guruhga ajurli matolar hamda tekisfangli va aylanafangli mashinalarida sintatik ipdan
to'qilgan ko'pgina matolar mansub. Trikotaj matoning cho'ziluvchanlik guruhini
aniqlash uchun ularni standartlar asosida sinovdan o'tkazish lozim.
Tayyor mahsulot uzunligiga quyidagi tortilish xaqi qo'yiladi:
Mato
Chok haqi (%)
Taralgan yarim junli
3
Rashalli
2
Silliq junli
3
Silliq xlorinli
4
Qayishqoq paxta lavsanli
5
Kapronli
1
Viskozali
2
Sun'iy ipak
2
Tortilish trikotaj matosining yana bir muhim xususiyatlaridan bo'lib, buyumni
loyihalashda buni albatta hisobga olish zarur. Trikotajning tortilishi deb, bichish yoki
tikish paytida mato bo'yiga va eniga nisbatan o'zgarishi tushuniladi.
Trikotaj matolarini ishlab chiqarish jarayonida mexanik ta'sir ostida tortilish paydo
bo'lishi mumkin. Shuningdek, namlab isitib ishlov berish ta'sirida, trikotajga bazak berish
jarayonida tortilish vujudga keladi.
Trikotaj matoning qalinligi buyum konstruksiyasiga ta'sir etadi. Trikotaj ich kiyimlar
uchun tolasining turi yoki to'qilishiga qarab qalinligi 0,36 mm dan 0,92 mm gacha bo'ladi.
Ustki trikotaj kiyimlar uchun matoning qalinligi 3 mm dan ortiq bo'lganda
konstruksiyalashda tikish haqqi qalinligidan kelib chiqqan holda qo'yiladi, aks holda
buyum kengligi bo'yicha torayadi.
Trikotaj buyumlarni loyihalashda matoning kengligini ham inobatga olish zarur.
Matolar kengligining turli xilligi ham konstruksiyalashda qiyinchiliklar tug'diradi. Shuning
uchun matoning kengligiga moslashtirib bir xildagi buyumlar uchun ayrim detallar bir
necha xilda konstruksiyalashtiriladi.
Chetlarining buralishi trikotaj matolarining salbiy xususiyatlaridan biridir.
Buralish darajasi tolaning turiga, o'rilish va to'qilish zichligiga bog'liq. Bunday trikotaj
buyumlarni konstruksiyalashda detallar sonining kamligi va ular shakllarining oddiyligiga
erishish zarur.
| 