Bolalar kiymini konstruksiyalash va modellashtirish

3-mavzu:Kompozitsiya tuzish va eskiz tayyorlash
. 
Reja: 
1.
Kompozitsiya. 
2.
Kiyim kompozitsiyasi. 
3.
Kompozitsiya qonuniyatlari. 
Tayanch iboralar
:Kompozitsiya,kiyim, shakl, dizayn, g’oya,
Kompozitsiya
lotincha “composito” – qurish, tuzish degan ma’noni bildiradi. 
Kompozitsiya
-badiiy asar shaklining barcha elementlarini, mazkur asarning 
obrazli, g’oyaviy- badiy mazmunini ifoda etuvchi uzviy bir butunlikka birlashtirishdir. 
Kiyim kompozitsiyasi- kiyim shaklining barcha elementlarini, uning mazmuni yengil 
sanoat xodimlarining barchasi oldiga, xususan, chiroyli, qulay va amaliy jihatdan ma’qul 
bo’lgan bolalar kiyimini keng assortimentda loyihalaydigan tashkilotlar oldiga qo’yilgan 
masala muhim va mas'uliyatlidir. 
Bola voyaga yetgan sari kiyimining kompozitsion yechimlari, bezatish usullari va 
komplektlanishi o’zgarib turadi. 
Bolalar kiyimining shakli kattalar kiyimining nusxasi bo’lmasligini va barcha 
yoshdagi guruhlarga bir xil bo’lolmasligini hisobga olgan holda sanoat sharoitida bolalar 
kiyimi yosh xususiyatlariga mos besh guruh uchun loyihalanadi. 
Uning vositalar yordamida ifoda etadigan birlikni barpo etishdir. 
Har qanday badiiy asarda uni tashkil etgan barcha elementlar o’rinli bo’lishi kerak. 
Ortiqcha yoki muallif fikrini yetarlicha ifoda etaolmaydigan jihatlar mavjud bo’lsa, ularning 
barchasi olib tashlanishi lozim. 
Kompozitsiya maxsus badiiy tildan iborat bo’lib, uning yordamida san’atkor 
borliqni aks ettiruvchi g’oya va tuyg’ularni tasvirlab beradi. Badiiy siymo borliq 
in’ikosining estetik shakli hisoblanadi. Kiyimning badiiy siymosi bu- kiyimning aniq 
vazifasini va borliqni aks ettiruvchi asosiy g’oyani ifodalovchi modelning umumiy 
qiyofasidir. Kostyumning mazmuni uning nimaga mo’ljallanganiga qarab belgilanadi. 
Har qanday badiiy asardagi jihatlar bir-biriga uyg’un bo’lishi kerak. Uyg’unlik
(grekcha “harmoniya” – garmoniya) – san’at asarining ayrim bo’limlarining bir-biriga 
mosligini, muntazamligi, bog’lanishi, turli-tumanlikdagi spesifik birligidir. San’atdagi 
uyg’unlik esa badiiy asar barcha bo’limlari (tarkibiy qismlari) ning organik aloqadorligini 
aks ettiradi. 
Shunga ko’ra, san’at asarining garmonik shakli shunday shaklki, u ichki va 
tashqini, bog’liq va yaxlitni, odam, material negizi va muhit bilan har tomonlama 
uyg’inlikka erishganlikni ifodalaydi. Asarning badiiy boyligi uning majmui bilan 
tavsiflanadi. 

Badiiy konstruksiyalash dizaynining ikki jihati bor; sezgi – emotsional va mantiqiy 
– ilmiy. Birinchi jihat muallifga, uning didiga, tuyg’usiga, dunyoqarashiga va qiziqishlariga 
bog’liq. Shularning barchasi ijodiy jarayonga va san’at asariga mislsiz ijobiy ta’sir 
ko’rsatadi. 
Mantiqiy-ilmiy jihat esa muallifdan buyumning funksional, texnik va texnologik 
tomonlama takomillashgan shaklini yaratishni nazarda tutadi. 
Kompozitsiya qonuniyatlarini bilish ijodni cheklamaydi, aksincha, muallifni aniq bir 
maqsadni ko’zda tutishga undaydi, tasodifiy xatolardan ogohlantiradi.
Kompozitsion nazariy umumiy kategoriyalarga asoslanadi. Kostyum kompozitsiyasi 
uyg’un bir butunlik sifatida shaklning yaxlitligi, simmetriya va nosimmetriya, statiklik va 
dinamiklik, kompozitsion muvozanat kabi bir qator xususiyatlarga ega. 
Kompozitsiyaning zarur xususiyatlari ijodiy jarayonda shunga munosib 
kompozitsion vositalar bilan ta’minlanadi, ya’ni nisbatlar va mutanosibliklar, qarama-
qarshilik (contrast), nyuans va o’xshashlik, metrik va ritmik tuzilishlar, rang, materiallar, 
bezaklar va shakl plastikasi shular jumlasidandir. 
Kiyim kompozitsiyasi haqida tushuncha
 
Kostumni tashkil etuvchi mahsulotni loyihalashtirish o‘z ichiga bir necha bosqichni 
oladi: 
-
mahsulot assortimentini aniqlash; 
-
ularning funksionalligi, estetik, texnik va boshqa talablar nuqtayi nazaridan bu 
mahsulotlarni tahlil qilishi; 
-
tanlangan mahsulot assortimenti rivojlanishi istiqbollarini aniqlash; 
-
rivojlanish istiqbolini hisobga olgan holda ushbu assortiment mahsulotlarini ishlab 
chiqish: estetik konsepsiyasi (shakl kompozitsiyasi, material xarakteri, kolorit); texnik 
yechim (konstruktiv yechim, jihozlarni tanlash va tayyorlab chiqarish texnik davrini 
aniqlash). 
Mahsulotning estetik kontseptsiyasini ishlab chiqish mahsulot kompozitsion tuzilishini 
izlashdan boshlanadi. 
Kompozitsiya 
(lotincha 
com’ositio 
— 
tuzish, 
birlashish) — badiiy asar 
qismlarining ma’noli nisbati. 
Bu tushuncha amaliyotda bir 
necha ma’noda qo’llanadi. 
Kompozitsiya- bu xalq asari- 
ning o‘zi (musiqali, abstrakt 
rassomchilik, bezakli amaliy 
san’at 
va 
hokazo), 
kompozitsiya - bu ham ijodiy 

faoliyat jarayoni boiib, uning natijasida asar yaratiladi. 
Aniq bir kostum kompozitsiyasi haqida gapirganda biz kishining kostumda badiiy-
timsoliy ifodaliligini ta’minlovchi uning alohida hajmlari, detallari va elementlarining 
xarakteri, tashkil etilish xususiyatlarini ko‘zda tutamiz. 
Kishi timsoli ijtimoiy-iqtisodiy me’yorlar o‘zgarishi bilan o‘zgaradi. 
Rassom bu o‘zgarishlar tendensiyasini darhol sezib oladi va o‘z san’ati vositalari orqali 
«yangi» kishini aks ettiradi. Shu sababli kostum o‘z davri, uning estetik va ijtimoiy 
qiymatlari aksidir. 
Rassom ishi murakkab kechadi. G‘oyalar va timsollar emotsional-intuitiv darajada 
tug‘ilib qog‘oz yoki maket materialida es kizlarda aks ettiriladi. Eskizlarni mantiqiy tahlili 
ulardan eng yaxshisini keyingi ishlanish uchun tanlab olish imkonini beradi. 
Bu ish kompozitsiyaning turli vositalari bilan amalga oshiriladi: shakl va siluet 
xarakteriga ta’sir etuvchi shaklning plastik ishlanishi; ma’lum xususiyatlar va faktura 
materiallarini tanlash; shaklning kalorik tashkil etilishi; shaklning eng muhim uchast- 
kalarini ajratish. 
Shunday qilib, maqsadga yo‘naltirilgan ijodiy faoliyat jarayonida ishlab chiqilgan shakl 
kompozitsiyasi bu faoliyat mahsulotidir va maium xususiyatga ega boiadi. Kompozitsiya 
statik yoki dinamik boia oladi; elementlarning bir-biriga maium bogiiqligi kompozitsion 
muvozanatga olib kelishi mumkin, umumiy tuzi- lishning qat’iy to‘g‘rilanishi va kostum 
elementlarini nozik ishlab chiqilishi uning shaklining uyg‘un yaxlitligiga olib keladi. 
Eskizda tasviriy vositalarning ifodaliligi uning emotsional qabul qilinishining asosiy 
shartidir. 
Eskizni ifodalashning tasviriy vositalari - bu dog‘ chizigi (rang yoki siyoh bilan, shtrix 
yoki faktura bilan qoplangan yuza). Eskiz qanday materialda tasvirlanishiga qarab, turlicha 
bo’ladi: yengil yupqa gazlamadan tayyorlangan mahsulotni mayin pero chizigi bilan; 
sinuvchan kapron gazlamada -«notekis» sinuvchan chiziq bilan; jun gazlamada yumshoq 
qalam orqali qalin chiziq bilan, tukli gazlamada esa nam qog‘ozda chiziq yoki «quruq» 
tekis mo‘yqalam bilan tasvirlash mumkin. 
Faol tasviriy vositalarning kostumning qiziqarli o‘ylanishi bilan qo‘shilishi kishining 
kostumdagi ifodali timsolini yaratishga yordam beradi. Eskizning timsoliy ifodaliligini 
baho lashda grafik til ifodaliligi va qog‘oz kompozitsiyasi, kostum mazmundorligi va kishi 
xususiyatlari o‘rtasida yuzaga kelgan organik bog’lanish ko‘zda tutiladi. Eskiz badiiy-
timsoliy ifodaliligiga kostyum o‘ylanishi mukammalligi va uning kishi tim soliga to’liq 
mos kelishini yuqori mahorat bilan bajarish orqali erishiladi. 

Download 5,63 Mb.