Sun’iy yoritish manbalari.
Ish bajarish vazifasiga ko’ra suniy yoritishlar: ishchi yoritilish, avariya yoritilishi va maxsus yoritilishlarga bo’linadi.
Sanoat korxonalarida unumli ish sharoitini tashkil qilish va ishchilarni ish sharoitlarini yaxshilash maqsadida ko’zni toliqishdan saqlovchi yoritish vostalarini tashkil qilish sanoat korxonalari oldiga qo’yilgan asosiy sanitariya-gigienik talabdir. Bunday sharoit tashkil qilish uchun sanoat korxonalarini yoritish sistemalariga quyidagi asosiy talablar qo’yiladi.
-
Ish joylarini yoritish sanitariya gigienik normalar asosida ish kategoriyalariga moslashgan bo’lishi kerak. Ish joylarini maksimal yoritish albatta ish sharoitini yaxshilashga olib keladi.
-
Ish olib borilayotgan yuzaga va ko’zga ko’rinadigan atrof-muhitga yorug’lik bir tekis tushadigan bo’lishi kerak. Chunki, agar ish olib borilayotgan yuzada va atrof -muhitda yaltiroq uchastkalar mavjud bo’lsa, unda ko’zning ularga tushishi va qaytib ish zonasiga qaraganda ko’zning jimirlashishi va ma’lum vaqt ko’nikishi kerak bo’ladi.
-
Ishchi yuzalarida keskin soyalar bo’lmasligi kerak. Chunki ish yuzasida keskin soyalarning bo’lishi, ayniqsa u soyalar harakatlanuvchi bo’lsa, bajarilayotgan obektning ko’rinishini yomonlashtiradi.
-
Ishlab chiqarish zonalarida to’g’ri yoki nur qaytishi ta’sirida hosil bo’layotgan yaltirash bo’lmasligi kerak. Chunki ish zonalaridagi yaltirash ko’zning ko’rish qobiliyatini pasaytirib, ko’zni qamashtirishi mumkin.
-
Yoritilish miqdori vaqt bo’yicha o’zgarmas bo’lishi kerak. Yoritilishning ko’payib-kamayishi, agar o’qtin-o’qtin ro’y beradigan bo’lsa, ko’zga zarar keltiradi, chunki ko’z yorug’lik o’zgarishlariga ko’nikishiga to’g’ri keladi.
-
Yorug’lik nurlarini optimal yo’nalish bilan yo’naltirish kerak, bunda ma’lum holatlarda detalning ichki yuzalarini ko’rish va boshqa holllarda detal yuzasidagi kamchiliklarni yaxshiroq ko’rish imkoniyati tug’iladi.
-
Yorug’likning lozim bo’lgan spektor tarkibini tanlash zarur. Bu talab materiallarning rangini aniq belgilash zarur bo’lgan hollarda muhim rol o’ynaydi.
-
Yorug’lik qurilamalari qo’shimcha xavflar manba bo’lmasligi kerak. Shuning uchun yoritish manbalari ajaratadigan issiqlikni, tovush chiqarishini maksimal kamaytirish kerak.
-
Yoritish qurilmasi ishlatish uchun qulay, o’rnatish oson va iqtisodiy samarali bo’lishi kerak.
3.10. Elektr tokining inson organizmiga ta’siri
Elektr tokidan inson organizimidan termik (ya’ni issiqlik), elektrolitik va biologik ta’sir ko’rsatiladi.
Elektr tokining termik ta’siri inson tanasining ba’zi joylarida kuyish, qon tomirlari, nerv va xujayralarning qizishi sifatida kuzatiladi. Elektrolitik ta’sir esa, qon tarkibidagi yoki xujayralar tarkibidagi tuzalrning parchalanishi natijasida qonning fizik va kimyoviy xususiyatlarining o’zgari shiga olib keladigan holat tushuniladi. Kimyo, ximiya - moddalarning tuzilishi va oʻzgarishini oʻrganadigan fan. Kimyo boshqa fanlar qatori inson faoliyatining mahsuli sifatida vujudga kelib, tabiiy ehtiyojlarni qondirish, zaruriy mahsulotlar ishlab chiqarish, biridan ikkinchisini xrsil qilish va, nihoyat, turli hodisalar sirlarini bilish maqsadida roʻyobga chiqdi. Bunda elektir toki markaziy asab tizimi va yurak-qon tizimni kesib o’tmasdan tananing ba’zi bir qisimlarigagina ta’sir ko’rsatishi mumkin.
Elektr tokining biologik ta’siri – bu tirik organizm uchun xos bo’lgan xususiyat xisoblanadi. Bu ta’sir natijasida muskullarning keskin qisqarishi tufayli inson organizmidagi tirik xujayralar to’lqinlanadi, bunda asosan organizimdagi bioelektrik jarayon buziladi. Ya’ni inson organizmi asosan bioelektrik toklar yordamida boshqariladi. Bunga tashqi muhitdan yuqori kuchlanishdagi elektr tokining ta’siri natijasida biotoklar rejimi buziladi va oqibatda inson organizmida tok urish holati vujudga keladi. Ya’ni boshqarilmay qolgan organizmda hayot faoliyatining ba’zi bir funktsiyalari boshqarilmay qoladi: nafas olishning yomonlashuvi, qon aylanish tizimining ishlamay qolishi va x.k.
Elektr tokining inson organizmiga ta’sirining xilma xilligidan kelib chiqib, uni ikki gurupaga bo’lib qarsh mumkin: mahalliy elektr ta’siri va tok urish.
Mahalliy elektr ta’siri - kuyib qolish, elektr belgilari hosil bo’lishi, terining metallashib qolishi hollaridir. Elektr ta’qsirida kuyish asosan organizim bilan elektr o’tkazgichi o’rtasida volta yoyi hosil bo’lganda sodir bo’ladi. Elektr o’tkazgichdagi kuchlanishning ta’siriga qarab bunday kuyish turlicha bo’lishi mumkin. Yengil kuyish faqat yallig’lanish bilan chegaralanadi, o’rtacha og’irlikdagi kuyishda pufakchalar hosil bo’ladi va og’ir kuyishda xujayra va terilar ko’mirga aylanib, og’ir asoratlarga olib kelishi mumkin. Elektr belgilari – bu terining ustki qismida aniq kulrang yoki och sarg’ish rangli 1-5 mm diametrdagi belgi paydo bo’lishi bilan ifodalanadi. Bunday belgilar odatda xavfli emas. Terining metallashib qolishida, odatda erib mayda zarrachalarga parchalanib ketgan metal teri ichiga kirib qoladi. Bu holat ham elektr yoyi hosil bo’lganda ro’y beradi. Ma’lum vaqt o’tgandan keyin bu teri ko’chib tushib ketadi va hech qanday asorat qoldirmaydi.
Inson organizmining tok ta’siriga ma’lum qarshiligi, shuningdek tokning kuchlanishi ma’lum ta’sir darajasini belgalaydi, chunki inson organizmining qarshiligi o’zgarmagan holda, kuchlanish ko’payishi natijasida organizmdan oqib o’tgan tok mikdori oshib ketadi. Inson organizmining qarshiligi teri qarshiligi va ichki organlar qarshiliklari yig’indisi sifatida olinadi.
Teri, asosan quruq va o’lik xujayralarning qattiq qatlamlaridan tashkil topganliga sababli katta qarshilikka ega va u umuman inson organizmining qarshiligani ifodalaydi.
Organizm ichki organlarining qarshiligi uncha katta emas. Odamning quruq, zararlanmagan terisi 2.000 dan 20.000 Om gacha va undan yuqori qarshilikka ega bo’lgani holda, namlangan, zararlangan teri qarshiliga 40-5000 Om qarshilikka ega bo’ladi va bu qarshilik inson ichki a’zolari qarshiligiga teng hisoblanadi. Aytilganlarni hisobga olgan holda umuman texnik hisoblar uchun inson organizmi qarshiligi 1000 Om deb qabul qilingan [11].
3.11. Elektr toki ta’siriga tushgan kishiga birinchi tibbiy
yordam ko’rsatish
Elektr toki ta’siriga tushgan kishiga tibbiyot xodimi kelgunga qadar ko’rsatiladigan yordamni ikki qismga bo’lib qaraladi: tok ta’siridan qutqazish va birinchi yordam ko’rsatish.
Tok ta’siridan qutqazish o’z navbatida bir necha xil bo’lishi mumkin. eng oson va qulay usuli bu elektr qurilmasining o’sha qismiga kelayotgan tokni o’chirishdir.
Agar buning iloji bo’lmasa (masalan, o’chirish qurilmasi uzoqda bo’lsa), unda tok kuchlanishi 1000 V dan ko’p bo’lmagan elektr qurilmalarida elektr simlarini sopi yog’ochli bo’lgan boltalar bilan kesish yoki zararlangan kishining kiyimi quruq bo’lsa, uning kiyimidan tortib tok ta’siridai qutqazib qolish mumkin. Agar elektr tokining kuchlanishi 1000 V dan ortiq bo’lsa, unda dielektrik qo’lqop va elektr izolyatsiyasi mustahkam bo’lgan elektr asboblaridan foydalanish kerak.
Elektr ta’siriga tushgan kishiga birinchi yordam ko’rsatish, uning holatiga qarab belgilanadi. Agar ta’sirlangan kishi hushini yo’qotmagan bo’lsa, uning tinchlantirib, vrach kelishini kutish yoki uni tezda davolash muassasasiga olib borish zarur.
Agar tok ta’sirida xushini yo’qotgan ammo nafas olishi va yurak tizimi ishlayotgan bo’lsa, unda uni quruq va qulay joyga yotqizish, kamari va yoqasini bo’shatish va sof havo kelishni ta’minlash zarur. Nashatir spirti hidlatish, yuziga suv purkash, tanasini va qo’llarini ishqalash yaxshi natija beradi.
Agar jarohatlangan kishining nafas olishi qiyinlashsa, qaltirash holati bo’lsa, ammo yurak urish ritmi nisbatan yaxshi bo’lsa, unda bu kishiga sun’iy nafas oldirish ishlarini bajarish zarur.
Klinik o’lim holati yuz bergan taqdirda sun’iy nafas berish bilan bir qatorda yurakni ustki tomondan massaj qilish kerak.
Sun’iy nafas berish jarohatlangan kishini tok ta’siridan qutqazib olish, uning holatini anikdash bilanoq boshlanishi kerak. Sun’iy nafas berish "og’izdan og’izga" deb ataluvchi usul bilan, ya’ni yordam ko’rsatuvchi kishi o’z o’pkasini havoga to’ldirib, jarohatlangan kishi og’zi orqali uning o’pkasiga bu havoni haydaydi. Odam o’pkasidan chiqqan havo, ikkinchi odam o’pkasi ishlashi uchun yetarli midorda kislorodga ega bo’lishi aniklangan. Bu usulda jarohatlangan kishi chalqancha yotqiziladi, og’zini ochib begona narsalardan tozalanadi. havo o’tish yo’lini ochish uchun boshini bir yo’li bilan peshona aralash ko’tariladi, ikkinchi yo’l bilan dahanidan tortib, dahanini bo’yni bilan taxminan bir chiziqqa keltiriladi. Shundan keyin ko’krak qafasini to’ldirib nafas olib, kuch bilan bu havoni jarohatlangan kishi og’zi orqali puflanadi. Bunda yordam ko’rsatayotgan kishi og’zi bilan, jarohatlangan kishining og’zini butunlay berkitishi va yuzi yoki panjalari yordamida uning burnini berkitish kerak.
Shundan keyin yordam ko’rsatuvchi boshini ko’tarib yana o’pkasini havoga to’ldiradi. Bu vaqtda jarohatlangan kishi passiv ravishda nafas chiqazadi.
Bir minutda taxminan 10-12 marta puflashni doka, dastro’mol va trubka orqali ham bajarish mumkin. Agar jarohatlangan kishi mustaqil nafas olishini tiklagan taqdirda ham, sun’iy nafas oldirishni uning nafas olishiga bemor o’ziga kelguncha davom ettiriladi [10]. Mustaqillik - davlatning ichki va tashqi ishlarda boshqa davlatlarga qaram boʻlmay faoliyat koʻrsatishi. M. tamoyillariga rioya etish davlatlararo oʻzaro munosabatlarda yetakchi, hukmron qoidadir. Har bir davlatning mustaqilligini tan olish oʻzaro tinchtotuv yashashning prinsiplaridan biridir.
4. XULOSA.
Respublikamiz paxta tolasi ishlab chiqarish bo’yicha dunyoda beshinchi, eksport qilishda ikkinchi o’rinni egallab turibdi. Prezidentimiz «O’zbekiston tashqi bozorda talab kata bo’lgan mahsulot – paxta tolasining asosiy ishlab chiqaruvchisi va etkazib beruvchisidir» deb aytganlari hozirga kelib o’z tasdig’ini topdi desak mubolag’a bo’lmaydi. Mato ishlab chiqarishda qo’llaniladigan tolaning 60-80 foizi Evropaning yetakchi davlatlariga diyorimizdan jo’natiladi. Paxta tolasini jahon bozorida sotish hisobiga Respublika xazinasiga kata miqdorda valyuta tushmoqda.
Respublikamizda bir yilda etishtiriladigan paxtaning hajmi o’rtacha 3,5-3,9 mln. tonnani tashkil etadi. Bu hajmdagi paxtani qabul qilish, saqlash va qayta ishlash bilan bog’liq bo’lgan barcha ishlar majmuasini tashkil qilish, muvofiqlashtirish, sohada yagona ilmiy –texnik siyosatni amalga oshirish, jahon bozori standartlari talablariga javob beradigan mahsulot ishlab chiqarish va iste’molchilarga etkazib berish O’zbekiston paxtani qayta ishlash va paxta mahsulotlarini sotish aktsiyadorlik uyushmasining asosiy vazifasi hisoblanadi. Respublikamizda paxta tozalash sanoati tizimida 130 ta paxta tozalash korxonalari, 511 ta paxta tayyorlash maskanlari mavjud bo’lib, har bir aktsiyadorlik jamiyati hozirgi zamon texnikasi bilan jixozlangan ishlab chiqarish bazasiga ega.
Respublikamizda etishtiriladigan paxtani qabul qilish, saqlash va qayta ishlash bilan bog’liq bo’lgan barcha ishlar majmuasini tashkil qilish, jahon bozori standartlari talablariga javob beradigan mahsulot ishlab chiqarish uchun paxta tozalash korxonalarini serunum va samarali ishlaydigan jihozlar bilan jihozlash, mavjud texnika va texnologiyalarni modernizatsilash hozirgi vaqtdagi dolzarb vazifalardan bo’lib hisoblanadi.
Ushbu bitiruv-malakaviy ishini bajarishda Respublikamiz paxta tozalash zavodlari va paxta tayyorlash punktlarida chigitli paxtani g’aramlash va saqlash texnologik jarayoni, tashish va g’aramlashda qo’llaniladigan transportvositalari va qurilmalarning konstruktsiyalari o’rganib tahlil qilib chiqildi. G’aramlanadigan paxtani toza va sifatli saqlanishini ta’minlash maqsadida PLA markali chigitli paxtani saqlashga tayyorlash qurilmasining qonstruktsiyasi takomillashtirildi. Takomillashtirilgan qurilma g’aramlarda saqlanish davomida chigitli paxtaning o’z tabiiy xususiyatlarini saqlab qolishiga ko’maklashadi.
Bitiruv-malakaviy ishida shuningdek “Hayot faoliyati xavfsizligi va ekologiya” qisim ham ko’rib chiqilgan bo’lib, unda korxona atrof muhitini muhofazalash, atrof - muhitining meterologik sharoitlari, yuk ko’tarish va tashish ishlarida xavfsizlikni ta’minlash, yong’in haqida umumiy ma’lumotlar va uni oldini olish chora-tadbirlari, shovqin va uning inson tanasiga ta’siri, paxta tozalash zavodlarida chiqariladigan changlari va uning inson organizmiga ta’siri, texnologik uskunalarni changsizlantirish va atmosferaga chiqariladigan chiqindilarni tozalash, sanoat korxonalarini yoritish, elektr tokining inson organizmiga ta’siri va boshqa savollarga javoblar yoritilgan.
5. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR.Adabiyot (arab. - adab so‘zining ko‘pligi) - 1. Fan va amaliyotning biror sohasidagi yutuqlarni umumlashtiruvchi asarlar majmui (texnikaviy A., qishloq xo‘jaligi A.i, siyosiy A. va boshqalar). 2. San’atning bir turi (badiiy A. deb ham ataladi)
1. «O’zbekiston mustaqillikka erishish ostonasida» kitobini o’rganish bo’yicha o’quv-uslubiy qo’llanma. T., “O’qituvchi”, 2012 y.
2. O’zpaxtasanoat Aktsiyadorlik uyushmasi. “Paxta tozalash IIChB” OAJ “Paxtani dastlabki ishlash bo’yicha spravochnik”. F.B.Omonov umumiy tahriri ostida. T., 2008 y.
3. Paxtani dastlabki ishlash texnologiyasi. (PDI 01.2007). T., 2007 y.
4. Jabborov G’.J. va b. “Chigitli paxtani dastlabki ishlash texnologiyasi”.
T., “O’qituvchi”, 1987 y.
5. Miroshnichenko G.I. “Osnovi proektirovaniya mashin pervichnoy obrabotki xlopka”. M., «Mashinostroenie», 1982 g.
6. Paxtani dastlabki qayta ishlash “Uzpaxtamash” 2004 y.
7. Spravochnik po pervichnoy obrobotke xlopka. Kniga II.Tashkent-“Mexnat”. 1995 g. 389 str.
8. Boltaev I. Razrabotka optimalnoy texnologii transportirovaniya xlopka s uchetom ego fiziko-mexanicheskix svoystv. Dis... kand.texn.nauk. - Tashkent, 1994.
9. Mexanizm va mashinalar nazariyasi. Juraev A.D., Mavlyaviev M.R., Abdukarimov T., Miraxmedov J.. – T.: G`afur G`ulom nomidagi nashriyot – matbaa ijodiy uyi, 2004. – 592 b.
10. Yormatov G’. Yo., Nasreddinova Sh. Sh. Sanoat sanitariyasi. O’quv qo’llanma. ToshDTU, 2002.
11. Yormatov G’. Yo., Hamroeva A. L. Atrof muhitni ifloslantiruvchi omillar va ularga qarshi kurash chora- tadbirlari. : O’quv qo’llanma. Toshkent, Tosh DTU, 2002 . Toshkent - Markaziy Osiyoning eng yirik qadimiy shaharlaridan biri - O‘zbekiston Respublikasining poytaxtidir. Oʻrta Osiyoning yirik sanoat-transport chorraxasi va madaniyat markazlaridan biri. Mamlakatning shimoli-sharqiy qismida, Tyanshan togʻlari etaklarida, 440–480 m teppalikda, Chirchiq daryosi vodiysida joylashgan.
12. Yormatov G’. Yo., Isamuxamedov Yo. U. Mehnatni muhofaza qilish. Darslik, Toshkent, O’zbekiston, 2002.
13. http/www.cotton.com.
14. http/www.samjackson.com.
15. http:/www.oborudunion.ru/db/s_21/legkaya-i-tekstilnaya-promyshlennost.html
16. http://legprom.info/ru/company/category11/index.html
| 