www.pedagoglar.uz
26-son 3 –to’plam may 2022
Sahifa: 169
YORUG‘LIK OQIMI. YORUG‘LIK KUCHI. YORITILGANLIK QONUNI
Sheraliyeva Gulbaxor Odiljon qizi
Farg'ona viloyati buvayda tumani 5-umumiy o'rta ta'lim maktabi fizika fani
o'qituvchisi.
Yorugʻlik —
inson koʻzi sezadigan
(tebranish
chastotasi
4,0YU14—
7,5YU14 Gs) elektromagnit toʻlqinlar. Bu vakuumdz. toʻlqin uzunligi ~ 400 Nm
dan ~ 760 Nm gacha boʻlgan toʻlqinlar uzunligiga moye keladi.
Spektrning
infrakizil nurlanish va ultrabinafsha nurlanish sohalari ham Yorugʻlik deb ataladi.
Spektrning infraqizil nurlanish sohasi bilan rentgen nurlari orasida keskin chegara
yoʻq. Turli yoritqichlar (Quyosh, yulduzlar, elektr lampochkalar va boshqa)
Yorugʻlik chiqaradi. Yorugʻlik toʻlqin xossaga hamda korpuskulyar xossaga ega.
Baʼzi hodisalar (difraksiya,
interferensiya, qutblanish)da Yorugʻlikning toʻlqin
xossasi, boshqa hodisalar (fotoeffekt, lyuminessensiya,
atom va molekulalar
spektrlari)da korpuskulyar xossasi namoyon boʻladi. Yorugʻlikning toʻlqin
xossasini toʻlqinlar nazariyasi, korpuskulyar xossasini kvant nazariya
tavsiflab
beradi; har ikkala xossasi birbirini toʻldiradi. Yorugʻlikning korpuskulyar
nazariyasini I. Nyuton, toʻlqin nazariyasini X.
Gyuygens, kvant nazariyasini A.
Eynshteyn ishlab chiqqan. Yorugʻlik qonuniyatlari optikayaa oʻrganiladi.
Yorugʻlik bosimi, yaʼni mexanik taʼsiri borligini J. K. Maksvell nazariy isbotlagan.
Yorugʻlikning issiqlik, elektr, fotokimyoviy va b. taʼsirlari mavjud. Baʼzi
qoʻngʻizlar, oʻsimliklar, elementlar ham oʻzidan Yorugʻlik chiqaradi.
Yorugʻlik birliklari — Yorugʻlik kuchi, yoritilganlik, ravshanlik, Yorugʻlik oqimi
va b. yoruglik kattaliklari birliklari. Xalqaro birliklar tizimit Yorugʻlik kuchi birligi
sifatida kandela ishlatiladi. Yorugʻlik oqimi birligi qilib lyumen qabul qilingan.
Sirtning yoritilishi sirtga tushayotgan Yorugʻlik oqimi, yaʼni Yorugʻlik
kvanti
zichligi bilan aniqlanadi. 1 sm2 sirtga tushayotgan 1 lyumen Yorugʻlik oqimi fot
(f) bilan ifodalanadi. Fot bilan bir qatorda radfot (radiatsiya) ishlatiladi. Ravshanlik
sirtga tik tushayotgan Yorugʻlik kuchi bilan oʻlchanadi; ravshanlik birligi — stilb
(sb). Fotometriyada Yorugʻlik energiyasi joul, Yorugʻlik
oqimi vattlar bilan
oʻlchanadi. Yorugʻlik bosimi — Yorugʻlikning uni qaytaruvchi va yutuvchi
