O‘simlik to‘qimalari
Qoplovchi to‘qima
O‘tkazuvchi to‘qima
Mexanik to‘qima
Jamg‘aruvchi to‘qima
Asosiy to‘qima
Hosil qiluvchi to‘qima
Odam va hayvon to‘qimalari
Epiteliy to‘qimasi
Muskul to‘qimasi
Biriktiruvchi to‘qima
Nerv to‘qimasi
Karbonat
angidrid
Suv va
minerallar
Suv va minerallar transporti
Organik moddalar transporti
Ildizning qoplovchi to qima hu-
jayralari tuproqdan suv va unda
erigan minerallarni shimib oladi.
Poyaning o tkazuvchi nay hujay ra-
lari suv va minerallarni barg hamda
boshqa organlarga yetkazadi.
Asosiy to qima hujayralarida suv
va karbonat angidriddan organik
modda – shakar hosil bo ladi.
Shakar elaksimon nay hujayralari
orqali jamg aruvchi to qima hujay-
ralarida zaxira sifatida to planadi.
Kislorod
Quyosh nuri
Suv
bug lari
ILDIZ
BARG
POYA
48
4-bob. TIRIK ORGANIZMLARNING TUZILISHI
Tirik organizmlarning xususiyatlari
Hujayraviy tuzilish. Barcha tirik organizmlar hujayradan tuzil-
gan. Hujayra tiriklikning tuzilishi, funksional birligi hisoblanadi.
Moddalar almashinuvi. Tirik orga-
nizmlar tashqi muhitdan o‘zi uchun zarur
moddalarni qabul qiladi. Bu moddalar
parchalanadi, hujayrada boshqa mod-
dalarga aylantiriladi. Bu jarayonlarda hosil
bo‘ladigan organizm uchun keraksiz qoldiq
moddalar tashqi muhitga ajratiladi.
Oziqlanish. Har bir tirik organizm
harakatlanish, oʻsish va rivojlanish uchun
oziqlanishi kerak. Oziq tarkibidagi organik
va mineral moddalar organizmni energiya
va qurilish materiallari bilan ta’minlaydi.
Nafas olish. Oziqlanish jarayonida oziq sifatida qa-
bul qilingan moddalarning bir qismi hujayralarda parcha-
lanadi, natijada energiya ajraladi. Ko‘pchilik organizmlar mod-
dalarni parchalash uchun kisloroddan foydalanadi.
O‘sish. Ko‘p hujayrali organizmlarning hujayralari
bo‘linib, ko‘payish hisobiga o‘sadi. Masalan,
urug‘dan unib chiqqan yosh nihol o‘sib, katta
daraxtga aylanadi. Odam va hayvonlar ham o‘sadi.
Rivojlanish. Organizmning o‘sishi rivojlanish bilan boradi.
Rivojlanish jarayonida organizmlarda yangi belgilar va xu-
susiyatlar paydo bo‘ladi. Masalan, qurt rivojlanib kapalakka,
itbaliq esa voyaga yetgan baqaga aylanadi.
Ta’sirlanish. Har bir tirik organizm turli ta’sirlarga
nisbatan javob beradi. Masalan, o‘simlik gullari
quyosh chiqqanda ochiladi va botganda yopiladi
yoki issiq jismga tegib ketsak, qo‘limizni tortib
olamiz.
Ko‘payish. Tirik organizmlar
jinssiz va jinsiy usulda ko‘payadi.
Ko‘payish orqali tirik organizmlar o‘z belgi va
xususiyatlarini nasldan naslga o‘tka zadi.
O‘simlik, zamburug‘, hayvon hujayralarining o‘xshash va farqli jihatlarini muhokama
qiling. Tirik organizmlarga xos xususiyatlarni ayting.
la
bo
di.
alari
49
4-bob. TIRIK ORGANIZMLARNING TUZILISHI
|
