1-mavzu : “Marketing” fanining predmeti, mazmuni va vazifalari. Мarketingni rivojlanish evolyusiyasi va konsepsiyasi. Marketing tamoyillari, vazifalari, funksiyalari va turlari

Maqsadlar
Kо‘rsatkichlar
Bozorni egallash
Bozor ulushi, oborot, tovarni roli va 
ahamiyati, yangi bozorlarni kamrab 
olish
Rentabellik
Foyda, oborotga nisbatan rentabellik, 
shaxs kapitalini rentabelligi, umumiy 
kapitalni rentabelligi
Moliyaviy 
barqarorlik
Kreditga layokatligi, likvidligi, uz-
о‘zini 
moliyalashtirish 
darajasi, 
kapitalni tо‘zilishi
Ijtimoiy 
maqsadlar
Ish bilan konikish, daromad darajasi 
va 
ijtimoiy 
ximoya, 
ijtimoiy 
integratsiya, shaxsiy rivojlanish
Bozordagi 
pozitsiya 
va 
prestij
Mustakilligi, imidj, siyosiy sharoitga 
munosabati, jamiyatni tan olishi
Marketing maqsadlari tahlili unga erishish bо‘yicha asosiy vazifalarni shakllantirishga imkon 
beradi. Meffert 1986 yilda 3 ta о‘zarobog‘liq marketingni kompleks vazifalarini ajratib kо‘rsatadi:
1. Talabni tartibga solish bilan bog‘liq bulgan bozor faoliyatiga kiruvchi vazifalar. 
2. Firma yoki korxona sohasiga taallukli vazifalar.
3. Tashki muxit va jamiyat tashkilotlari bilan bog‘liq masalalar. 
Marketing vazifalari natijasida marketing jarayonini barcha bosqichlariga mos keluvchi marketing 
funksiyalari 
shakllanadi 
va 
doimo 
tartibga 
solib 
boriladi.
6. 
Talabning 
holati 
va 
rivojlanishiga 
kura
marketing turlari
Marketing talabni qondirishga qaratilgan faoliyat bо‘libgina qolmay, balki talabga ta’sir xam 
qilishdir. Xush, bu ta’sir qandaybо‘lishi kerak, boshqamahsulotlar ishlab chiqarishga utish va 

yangi talabni vujudga keltirish kerakmi? Marketing faoliyatining bu aniqmaqsadlarini - bozorda 
mavjud bulgan vaziyatni hisobga olish bilan, xaridorlar kizikish barajasi bilan, korxonaning uz 
iqtisodiy va ijtimoiy vazifalari bilan, u yoki bu bozorga kirishi bilan aniqlanadi. Shunday qilib, 
talab marketing maqsadini, shu bilan birga kerakli marketing strategiyasini tanlashga imkon 
beradi. Bir necha talab darajasini va unga mos keluvchi bir kancha strategiyasini alohida ajratib 
kо‘rsatish mumkin. Quyidagi talab darajasi va unga mos keluchi marketing strategiyasini kurib 
chikamiz. 
1.
Salbiy talab. Agar xaridorlarning kо‘pchilik qismi tovarni qabul kilmasa va undan kochsa, 
bozor salbiy talab vaziyatida bо‘ladi. Marketing xizmatlarining vazifasi - nima uchun 
bozor tovarni qabul kilmayapti, marketing dasturi tovarlarni mukammallashtirish orqali, 
narxlarni pasaytirish orqali tovarga bulgan qarashlarni uzgartirish mumkinligini tahlilqilish 
va talabni yanada faol kullab-kuvvatlashdir.
1.
Mavjud bulmagan talab. Iste’molchilar tovar bilan kizikmasliklari va e’tibor bermasliklari 
mumkin. Bu holda marketingning vazifasi - xaridorlarda ushbu tovarga nisbatan kizikish 
uygotishdir.
2.
Yashirin talab. Kо‘pgina iste’molchilar bozorda mavjud bulgan tovarlar va xizmatlar bilan 
qondirilishi mumkin bulmagan talabga ega bо‘ladilar. Bu holda marketingning vazifasi - 
potetsial bozor xajmini aniqlash va talabni qondirishga kodir bulgan samarali tovarlar 
yaratishdan iborat.
3.
Pasayayotgan talab. Ertami-kechmi, xar qanday korxonaning bir yoki bir necha tovariga 
bulgan talabning pasayishiga duch keladi. Bu sharoitda konyunkturaning pasayish 
sabablarin tahlilqilish lozim va yangi yangi maqsadli bozorlar topish yо‘li bilan, tovar 
xususiyatlarini uzgartirish yoki yanada samarali alokalar (kommunikatsiya) urnatish bilan 
tovar yetkazib berishni rag‘batlantirish mumkinligi aniqlanadi. Bu yerda marketingning 
vazifasi - pasayib borayotgan talabning oldini olish uchun, tovarni tkalif qilishga ijodiy 
yondashish lozimligini unutmaslikdir.
4.
Doimiy bulgan talab. Kо‘pchilik korxonalarda tovar yetkazb berish mavsumiy, kundalik 
va xattoki soatby tebranishga ega. Bu korxonalarning asosiy fondlarini kam yoki kо‘p 
yuklash muammoasini tugdiradi. Masalan, jamoa transportining asosiy qismida “tigiz 
vaqtda” yо‘lovchilar xaddan ziyod kо‘pbо‘ladi. Bu vaziyatda marketingning vazifsi - 
о‘zgaruvchan (egiluvchan) baholar yordamida, rag‘batlantirish va boshqa ta’sir qilish 
usullari orqali talabning vaqtbо‘yicha tebranishini tekislash yо‘llarini izlashi lozim.
5.
Tulakonli talab. Bu talab tug‘risida tadbirkorlar uz savdo tushumlaridan, foydalaridan tulik 
konikish olgan holdagina gapiradilar. Marketing vazifasi iste’molchilarning tovarni afzal 
о‘zgarishiga va raqobatning kuchayishiga qaramasdan talabning mavjud darajasini ushlab 
kolishga harakatqilish lozim. Bu sharotida tovar sifatini yanada oshirish, unga xizmat 

kо‘rsatishni yaxshilash, tovarning iste’molni qondirish darajasini doimiy nazorat qilish 
birinchi о‘rin ga chikadi.
6.
Xaddan tashkari yukori bulgan talab. Bozordagi talabni qondirish mumkin bulgan 
darajadan talab darajasi yukori bо‘ladi. Bu holda marketingning vazifasi - talabning 
vaqtinchalik yoki doimiy ravishda pasaytirish yо‘lini izlab topishdir. Bu vaziyatda 
narxlarni kutarish orqali, talabni qisqartirishga qaratilganrag‘batlantirishlar, servisni 
pasaytirish va boshqa choralar yordamida xaddan tashkari yukori bulgan talabni 
kamaytirishga harakat kilinadi. Bu vaziyatda marketingning maqsadi - talabni butunlay 
yо‘qqilish emas, balki fakatgina uning darajasini pasaytirishdan iborat.
7.
Noratsional talab. Tovarga bulgan talabga karshi harakatqilish, soglikka zararli tovarlarga 
talabni kamaytirish aniqmaqsadli harakatlarni talab kiladi, sigaretlar, spirtli ichimliklarning 
tarqalishiga karshi turli tadbirlar utkaziladi. Marketing vazifasi mahsulot zarari tug‘risida 
ma’lumotlar tarqatish , narxlarni kutarish va tovarlarga egalik qilishni cheklashlar orqali, 
iste’molchilarni uz odatlaridan voz kechishga ishontirish.
Shunday qilib, talabning 8 holatiga tuxtalib о‘tdik. Mana shu xolatlarning xar biriga tug‘ri 
keladigan 
marketing 
turlari 
mavjuddir.

Download 257,7 Kb.