1-маърўза: Кириш

68 
Tekis sirtga normal ta„sir ko‟rsatuvchi ravon taqsimlangan kuch bosim 
deyiladi.
S
F
P

(11.1) 
bu еrda: S – tekislik yuza; F – teng ta„sir kiluvchi bosim kuchi. 
Bosim Xalqaro birliklar sistemasida Pa bilan o‟lchanadi. Undan tashqari bosim 
o‟lchashda (n/m
2
), kPa, MPa, KGk/sm
2
, bar, kgk/m
2
(mm.suv.ust), mm.sim.ust. kabi 
birliklardan keng foydalaniladi.
O‟lchashda absolyut ortiqcha atmosfera va vakuum bosim mavjud. Absolyut 
bosim – modda holatining parametri bo‟lib, atmosfera va ortiqcha bosimlar 
yig‟indisidan iborat:
орт
атм
абс
P
P
P


(11.2) 
bu еrda, P
атм
– аtmosfera, P
орт
– ortiqcha bosimlar. 
Ortiqcha bosim absolyut va atmosfera bosimlari oralaridagi farqdan iborat:
атм
абс
орт
P
P
P


(11.3) 
Atmosfera bosimi – er atmosferasidagi xavo ustunining bosimi, uning qiymati 
barometrlar bilan o‟lchanadi, shuning uchun bu bosim ko‟pincha barometrik bosim 
ham deb ataladi. 
.
абс
атм
в
P
P
P


(11.4) 
Bosim o‟lchaydigan asboblar ishlash prinsipiga ko‟ra suyuqlikli, deformatsion 
(prujinali), yuk-porshenli, elektr, ionizatsion va issiqlik turlariga bo‟linadi. 
O‟lchanayotgan kattalikning turiga ko‟ra bosim o‟lchaydigan asboblar 
quyidagilardan iborat: 
Manometr – mutloq va ortiqcha bosimni o‟lchaydigan asbob. 
Barometr – atmosferada havoning barometrik bosimini o‟lchash uchun 
ishlatiladigan asbob. 
Vakkumetr – siyraklanishni o‟lchash uchun ishlatiladigan asbob. 
Manovakuummetr – ortiqcha bosim va vakkumni o‟lchaydigan asbob. 
Naporomer (mikromanometr) – kichik miqdordagi ortiqcha bosimni 
o‟lchaydigan asbob. 
Tyagomer – kichik miqdordagi siyraklanishlarni o‟lchaydigan asbob. 
Tyagonaporomer – kichik qiymatli bosim va siyraklanishlarni o‟lchash uchun 
ishlatiladigan asbob. 
Differensial manometrlar – ikki bosim ayirmasini o‟lchaydigan asbob. 

69 
Ishlash prinsipi jihatidan bosimni o‟lchaydigan asboblar quyidagi guruhlarga 
bo‟linadi: 
1) o‟lchanayotgan bosimni suyuqlik ustunining gidrostatik bosimi bilan 
muvozanatlashga asoslangan suyuqlikli asboblar; 
2) yuk-porshenli monometrlar - bo‟larda o‟lchanadigan bosim porshenga 
ko‟rsatiladigan tashki kuch orqali muvozanatlanadi; 
3) deformatsion manometrlar – ularda o‟lchanadigan bosim turli elastik 
unsurlarning deformatsiyasi yoki ularning kuchi bo‟yicha aniqlanadi; 
4) elektrik asboblarda bosim elektr kattalikka aylanadi. 

Download 1,96 Mb.