magnitostriksiya
deb ataladi. Ferromagnetiklarda magnitostriksiya
boshqa magnetiklarga nisbatan sezilarli darajada bo‘ladi. Magnitostriksion
materiallaroMchov asboblarida, turli datchiklarda keng ishlatiladi.
33-§. YERNING MAGNIT MAYDONI
M a’lumki, Yer shari o ‘z magnit maydoniga ega. Yerning magnit
maydoni qutbli magnit maydonini yoki magnit dipoli maydonini eslatadi.
Magnitning magnit kuch chiziqlari chiqadigan qutbiga shimoliy qutb
deyiladi. Kompas magnit milining uchi ko‘rsatadigan shimol, magnitning
32-rasm .
91
shimoliy qutbi (N) deyiladi.
Agar har xil magnit qutb-
laming o‘zaro tortishishlarini
hisobga olsak, magnit milining
shimoliy qutbi (N) Yeming
geografik shimoliy qutbi yaqi-
nida joylashgan Yeming ja-
nubiy magnit qutbiga tortiladi
(33-rasm).
Yerning magnit o ‘qi ay-
lanish o ‘qiga 11,5° qiya joy
lashgan. Shuning uchun mag
nit m eridianlari geografik
m erid ia n la rg a m os tu sh -
maydi.
Yer dipoli magnit m om enti quyidagiga teng:
M = 8 • 1015 A • m2
H ar xil ch e tlan ish la r hisobga o linm asa, m agnit m aydonining
maksimal qiymati shimoliy magnit qutbda (Antarktidada) Bmgx =68 • 10-6
T, (0,68 Hz), minimal qiymati Braziliyada kuzatiladi, Bmin =24 • 10'6 T,
(0,24 Hz). H ar xil magnit anomallari mavjud. Masalan, Kursk hududida
(Rossiya) B = 200 • 10'6 T, (2 Hz). Shu sababli Yeming magnit maydonini
ekssentrikdipol maydoniday deyish mumkin.Yerning magnit maydoni
vaqt o ‘tishi bilan chiziqli kamayib boradi, m asalan, keyingi 100 yil
ichida u 5 %ga kamaygan. Shu bilan birga magnit qutblarining bir necha
gradusga siljishi ham kuzatilgan.
Arxeomagnit va paleomagnit o ‘lchashlar natijalari shuni ko‘rsatadiki,
uzoq o ‘tmishda Yeming magnit qutblari bir necha m arta almashingan
(shimoliy qutb o ‘miga janubiy, janubiy qutb o ‘rniga shimoliy qutb kelgan
va hokazo). Oxirgi 9000 yil ichida Yer m agnit qutblarining joylari
o ‘zgarmagan.
Yeming magnit maydoni tabiati qanday? M a’lumki, Yeming yadrosi
suyuq holatda b o ‘lib, elektr o'tkazuvchandir. Radioaktiv yemirilish
natijasida yadroda konvektiv harakatni vujudga keltiradigan energiya ajralib
chiqadi, shuningdek, yadro Yer qobig‘i bilan birgalikda aylanadi. Yer
33-rasm.
92
yadrosidagi o ‘tkazuvchanlikka ega b o ig an suyuq m oddaning murakkab
harakati tufayli unda toklar hosil bo'lib, natijada Yerning magnit maydoni
vujudga keladi.
|
