massalaming har bin ham ichki, ham tashqi kuchlar ta’sirida bo'ladi. Shuning
uchunjismga moddiy nuqtalartizimi uchun olingan natijalami qo‘llash o‘rinlidir.
Bunda: qattiq jismning massa markazi massasi jism massasiga teng bo‘lgan,
jismga qo'yilgan hamma tashqi kuchlar ta’sirida harakat qiluvchi moddiy nuqta
harakati kabi bo'ladi.
Olamdagi hamm a jismlarga (galaktikalar,
yulduzlar,
sayyoralar va
h.k.) aylanma harakat xosdir. Ularning
harakatini tushunish uchun
aylanma harakat qonunlarini ko'rib chiqamiz.
Jismning o ‘z o ‘qi atrofida aylanishi burchak tezlik va burchak tezlanishi
bilan belgilanadi. Burchak tezlik burilish burchagi
—(p dan vaqt bo‘yicha
olingan hosila kabi aniqlanadi.
Burchak tezligining vaqt bo‘yicha o ‘zgarishi burchak tezlanishi vektori
E bilan aniqlanadi.
Burchak tezlik va chiziqli tezlik vektorlari bir-biri bilan quyidagicha
bog‘langan.
Uchala vektorlar 13-rasmda ko‘rsatilgan.
Bu yerda,
r radius-vektor, u aylanish o‘qida yotuvchi istalgan O-nuqtadan
o‘tkazilishi mumkin. Aylana bo‘ylab harakatlanuvchi moddiy nuqtaning impuls
momentini topamiz. T a’rif bo‘yicha aylana bo‘ylab harakat qiluvchi moddiy
nuqtaning impuls momenti:
„
L = [ r , mv ] \
(
1
)
(3)
13-rasmga asosan, R= r sin a;
L
y o ‘nalishi to y o'nalishi
bilan mos
keladi. Demak:
J=mR2 kattalik moddiy nuqta
inersiya m om enti deyiladi:
Demak,
£ vektor kattaligi:
L =
m R2 • co= Усо
(5)
13-rasm.
57
Undan vaqt bo‘yicha olingan hosila:
