|
‘. T. ‘Sar0v tabiatshunoslik
Pdf ko'rish
|
| bet | 120/141 | | Sana | 20.12.2023 | | Hajmi | 3,55 Mb. | | #124530 |
Bog'liq ‘. T. ‘Sar0v tabiatshunoslik55-§. ELEMENTAR ZARRALAR
Elementar zarralar deb, ayni vaqtda ichki tuzilishga ega b o ‘lmagan
eng kichik zarralarga aytiladi. XIX asr oxirida atom lar elem entar zarralar
deb hisoblanardi. E.Rezerford tajribalari asosida ulam ing ichki tarkibi —
yadrolar va elektronlar kashf qilindi. Davom etgan ilmiy izlanishlar
yadroning ichki tuzilishga ega ekanligini ko'rsatadi. Ular
nuklonlardan.
ya’ni
protonlar
va
neytronlardan
iboratdir. Yadrolar ancha zieh: nuklonlar
orasidagi o ‘rtacha masofa ularning xususiy oicham lariga qaraganda bir
necha m arta katta. Nuklonlarning nim adan tashkil topganligini aniqlash
uchun taxm inan yarim asreha vaqt o ‘tdi. Ular uchta
kvarkdan
tashkil
topgan, elektronga o‘xshash elementar zarra, ya’ni ularning radiusi 1 0 16
sm. dan kichik. N uklonlar katta zarralar oilasi
barionlarga
mansubdir,
ular uchta turli (yoki bir xil) kvarklardan tashkil topgan. Kvarklar uchlikka
har xil bog'lanadi va bu barionlarning xossalaridagi har xillikni belgilaydi,
masalan, ular turli
spinga
egadirlar. Bundan tashqari, kvarklar kvark
yoki antikvarkdan tashkil topgan
raezonlar
juftiga birlashadi. M ezon spi-
ni butun songa teng bo‘lib, ayni vaqtda barionlar spini yarim butun son
qiymatlaridan iborat. Barionlar va m ezonlar birgalikda adronlar deyiladi.
Kvarklar erkin holatda topilmagan va hozirgi tasaw urlarga ko‘ra ular
faqat adronlar ko‘rinishida mavjud bo‘ladi. Kvarklar kashf etilgunga qadar
adronlar elem entar zarralar deb hisoblangan.
A dronlam ing tarkibiy tuzilishi birinchi m arta Stanfordda (AQSH)
chiziqh tezlatkichda protonlarda elektronlaming sochilishini kuzatilayotgan
tajribalarda aniqlangan. Ularni faqat protonlarning ichida biron-bir
nuqtaviy obyekt mavjud, deb faraz qilib izohlash mumkin edi. Tez orada
bu obyektning nazariy jihatdan aw alroq taxmin qilingan kvarklar ekani
m a’lum bo‘ldi.
Quyida elem entar zarralar jadvali keltirilgan.
|
| |
